1866: Godina

Ovo je članak o godini 1866.

redovna godina koja počinje u subotu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Januar/Siječanj

 

• 6. 1. - Okršaj maronitskog vođe Youssef Bey Karama sa osmanskim trupama u Libanu.
• 11. 1. - Britanski parobrod SS London potonuo u Biskajskom zalivu, 220 mrtvih.
• januar - Završena nova kupola Kapitola Sjedinjenih Država.
• 26. 1. - Pruski kancelar Otto von Bismarck se žali Beču da austrijski upravitelj Holštajna von Gablenz ne sprečava agitaciju pretendenta Friedricha VIII..
• početkom godine - Svetozar Miletić i srbijanski liberal Vladimir Jovanović pokreću u Budimpešti časopis "Zastava" (u Srbiji je zabranjena, jer kritikuje režim kneza Mihajla).

Februar/Veljača

• 7. 2. - Beč odbija Bismarckovu žalbu na upravu u Holštajnu - povod za rat.
• 7. 2. - Špansko-južnoamerički rat: pomorski okršaj kod Abtaoa između španskog eskadrona i čileansko-peruanske flote bez jasnog pobednika.
• 10. 2. - Adresa Hrvatskog sabora vladaru, većina je za "zajedinstvo" sa kraljevinom Ugarskom, ali jednako i ravnopravno. Tokom rasprave o adresi se pokreće pitanje priznanja Srba u Trojednici: unionisti su skloni priznanju, za razliku od Narodne stranke.
• 11. 2. - Salim bin Thuwaini Al Said postaje sultan Maskata i Omana (do 1868).
• 13. 2. - Prva mirnodopska dnevna pljačka banke u SAD, u mestu Liberty, Missouri - smatra se da je delo bande Jesseja Jamesa.
• 22. 2. - "Monstruozna koalicija" konzervativaca i radikalnih liberala iznudila abdikaciju rumunskog kneza Alexandrua Ioana Cuze.

Mart/Ožujak

• 4. 3. - Osnovana Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti u Zagrebu (od 1991. HAZU) - car Franjo Josip I. potvrdio pravila Akademije koja je predložio Hrvatski sabor. Biskup Strossmayer je u srpnju izabran za pokrovitelja, a dr Franjo Rački za predsjednika.
• 12. 3. - Sabor bira prvih 16 akademika JAZU, car u svibnju potvrđuje 14.
• 13. 3. (1. 3. po j.k.) - U crkvama u Srbiji prvi put nije pomenuto ime kneginje Julije (mada ona i Mihailo nisu zakonski razvedeni).
• 13. 3. - Kongres SAD donosi Zakon o građanskim pravima, prvu federalnu meru zaštite crnaca - predsednik Johnson stavlja veto 27. marta, ali ga Kongres nadglasava 9. aprila.
• 21. 3. - Praizvedba Suppéove operete Leichte Kavallerie u Beču.

April/Travanj

• 4. 4. - Prvi atentat na ruskog cara Aleksandra II: Dmitrij Karakozov pucao i promašio.
• 5. 4. (24. 3. po j.k.) - Srbija: novi Zakon o opštinama - pojačan državni nadzor, opštinski kmet zavisi od državne vlasti, minimalna samostalnost - veliko nezadovoljstvo u zemlji.
• 7. 4. - Pokrenute prve novine u Sarajevu i Bosni, "Bosanski vjestnik" (do 1867); ove godine objavljuju Vilajetski zakon.
• 8. 4. - Savez Pruske i Italije protiv Austrije.
• 10. 4. - Osnovano Američko društvo za sprečavanje surovosti prema životinjama (ASPCA).
• 15. 4. - Prvi zakon o rudarstvu u Srbiji.
• 15. 4. - Richard Lepsius pronašao prvu kopiju Kanopskog dekreta.
• 16. 4. - 16. 6. - U Pešti boravi hrvatska regnikolarna deputacija (kraljevinsko poslanstvo) gdje pregovara o državno-pravnim odnošajima Hrvatske-Slavonije i Ugarske - razilaženja u vezi donošenja zakona, krunidbene zavjernice, teritorije (Rijeka i Međumurje) i odnosa prema kruni, priznaje se mogućnost autonomije Hrvatske.
• 20. 4. - Karl von Hohenzollern-Sigmaringen izabran za kneza Rumunije pod imenom Karol I; u Bukurešt stiže 22. maja (vlada do 1914, od 1881. kao kralj).

29. travnja 1861. godine Hrvatski sabor je prihvatio zakonsku osnovu za osnivanje Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti.

Maj/Svibanj

 

• 2. 5. - Bitka kod Callaoa: španska flota bombardovala utvrđenja u peruanskoj luci Callao.
• 7. 5. - Student Ferdinand Cohen-Blind pokušao atentat na nemačkog kancelara Bismarcka.
• 10. 5. - Kolaps londonske banke Overend, Gurney and Company izaziva finansijsku paniku koja će doprineti političkim reformama.
• 13. 5. (1. 5. po j.k.) - U Srbiji puštene u promet prve poštanske marke.
• 16. 5. - Kongres SAD odobrava kovanje novčića od pet centi - nickel.
• 18. 5. - Počinje izlaziti "Bosna" (1866-77), zvanični list Bosanskog vilajeta, ćirilicom i arebicom.
• 19. 5. - Srušena Stambol kapija u Beogradu, radi gradnje Narodnog pozorišta (završeno 1869).
• 24. 5. - Paragvajski rat: saveznici odbili paragvajsku ofanzivu u Bici kod Tuyutíja.

Jun/Juni/Lipanj

 

• 2. 6. - Nijagarski upad, tj. bitke kod Ridgewaya and Fort Eriea, prvi je ozbiljan Fenijanski upad irskih republikanaca iz SAD u britansku Kanadu.
• 7. 6. - Pruski general Edwin von Manteuffel ulazi u Holštajn, tri dana kasnije preuzima upravu (izjašnjavanje staleža u pokrajini proglašeno kršenjem prošlogodišnjeg ugovora).
• 8. 6. - Parlament Kanade prvi put zaseda u Ottawi, novom gradu britanske Provincije Kanade.
• 9. 6. - Meteor težine preko pola tona pre raspada, pao kod sela Knjaginja na severoistoku Austrije (danas zapad Ukrajine).
• 12. 6. - Tajni ugovor Francuske i Austrije: Francuska će ostati neutralna u zamenu za Veneciju.
• 14. 6. - Austro-pruski rat počinje: Austrija i većina država Njemačke konfederacije smatraju zauzeće Holštajna kršenjem Bečkog ugovora iz 1815., zbog čega je odlučeno da se digne vojska protiv Pruske - pruski poslanik Savigny izjavljuje da njegov kralj smatra njemački savez "ukinutim".
• 17. 6. - Proglas cara i kralja Franje Josipa poziva u rat protiv Pruske.
• 20. 6. - Treći rat za nezavisnost Italije: Kraljevina Italija objavljuje rat Austrijskom carstvu.
• 22. 6. - Švedski Riksdag staleža se raspustio kako bi bio osnovan dvodomni Riksdag (od 1971. jednodomni).
• 24. 6. - Druga bitka kod Custozze: Austrijanci nanose težak poraz italijanskoj vojsci.
• 27. 6. - Bitka kod Langensalze: Hanoverci prvo poražavaju Pruse u Tiringiji, ali dva dana kasnije su opkoljeni i moraju se predati - praktični kraj Kraljevine Hanover.
• 29. 6. - Murtenski slon: cirkuski slon ubio čuvara i pobegao u malom švajcarskom mestu Murten, na kraju ubijen topom.

Jul/Juli/Srpanj

 

• 1. 7. -   Rumunske Ujedinjene Kneževine dobile prvi Ustav, ime zemlje promenjeno u Rumunija, liberalna ustavna monarhija ali sa suženim pravom glasa, nehrišćanima uskraćeno državljanstvo (zemlja je do 1878. pod osmanskim sizerenstvom).
• 3. 7. - Bitka kod Könnigratza (Sadova u Češkoj): pruska vojska nanosi katastrofalan poraz austrijskoj.
• 8. 7. - Prusi ušli u Prag.
• 11. 7. - Italijani obnavljaju ofanzivu prema Austriji, pređen Po i zauzet Rovigo.
• jul - Počinje Rat Crvenog Oblaka u današnjem Vajomingu.

 

• 20. 7. - Viška bitka u kojoj brojčano i tehnički inferiornija austrijska flota pod admiralom Tegethoffom tuče italijansku flotu.
• 20. 7. - Prusi stigli do Moravskog polja kod Beča, Mađari ne žele pomoći.
• 21. 7. - Bitka kod Bezzecce tokom Garibaldijeve invazije na Trentino je italijanska pobeda nakon koje prilaze Trentu.
• 22. 7. - Italijani zauzeli Udine.
• 22. 7. - Nikolsburško primirje u Austro-pruskom ratu.
• 24. 7. - Rekonstrukcija: Tennessee je prva bivša južnjačka država koja je primljena nazad u SAD.
• 27. 7. - SS Great Eastern završio postavljanje transatlantskog telegrafskog kabela, prve stalne komunikacijske veze između Evrope i Sjeverne Amerike.
• 28. 8. - Metričkim zakonom dozvoljena upotreba metričkih mera u SAD.

Avgust/August/Kolovoz

 

• 1. 8. - Stupa na snagu sporazum o Latinskoj monetarnoj uniji, učestvuju Francuska, Belgija, Švajcarska, Italija (faktički traje do 1914).
• 5. 8. - Francuski car Napoleon III zahteva kompenzaciju na Rajni, što Bizmark odmah odbija i koristi da bi sklopio odbrambene saveze sa južnim nemačkim državama.
• avgust - Epidemija kolere u Beogradu, 787 obolelih, 260 umrlih.
• 13. 8. (1. 8. po j.k.)? - Proradila pravoslavna Banjalučka bogoslovija, Pelagićeva.
• 18. 8. - Avgustovski savez - vojni savez severnih nemačkih država, na čelu sa Pruskom, osnova Severnonemačke konfederacije naredne godine.
• 21. 8. (kalendar?) - Zvaničan početak Kritskog ustanka (1866-69) protiv Osmanlija.
• 22. 8. - Jedrenjak sa dopunskom parnom snagom SS Erl King stigao u London sa čajem posle 78 dana putovanja iz Kine.
• 23. 8. - Praški mir između Pruske i Austrije:
  • raspuštena Nemačka konfederacija, Austrija isključena iz nemačkih poslova
  • Pruska anektira Hanover, Hesen, Nasau i Frankfurt kao i Schleswig, Holstein i Lauenburg
  •   Kneževina Lihtenštajn postaje samostalna raspuštanjem Nemačkog saveza;
  • austrijska venecijanska krunovina pripada Italiji (formalno prvo predata Napoleonu III, obavljen je i formalan plebiscit 21-22. oktobra); Italiji je vraćena i Gvozdena kruna Langobarda.
• 24. 8. - Zanzibarska princeza Sayyida Salme pobegla od kuće nakon što je zatrudnela sa nemačkim trgovcem - udala se za njega i živela kao Emily Ruete.
• 24. 8. - U Beču počinje epidemija kolere, posledica rata sa Pruskom.
• 27. 8. - U Novom Sadu osnovana Ujedinjena omladina srpska, Vladimir Jovanović i srbijanski liberali imaju veliki uticaj na osnivačkoj skupštini. Omladina deluje do 1872. u svim srpskim krajevima (nacionalističko i liberalno udruženje, članstvo dostupno i starijima).
• 29. 8. - Tokugawa Yoshinobu postaje poslednji šogun Japana (do 1867).

Septembar/Rujan

• 5. 9. - Na otvorenju (blagoslovu) nove berlinske sinagoge sudjelovao je pruski premijer Otto von Bismarck. Građevina je podignuta prema uzoru na maursku arhitekturu i mogla je primiti 3000 vjernika, a predstavljala je izraz židovske samosvijesti u tzv. doba utemeljenja Njemačke.
• 6. 9. - Velika čajna trka 1866.: tri klipera stižu iz Kine iste večeri posle 99 dana putovanja: Taeping samo 28 minuta ispred Ariel-a, ubrzo zatim i Serica (uporedi sa 78 dana putovanja SS Erl King-a).
• 12. 9. - Mirovnim ugovorom u Beču Austrija predaje oblast Venecije Italiji.
• septembar - Veliki vojni manevri u požarevačkom okrugu, Alimpije Vasiljević se dogovarao sa nekim oficirima da prinude kneza Mihaila da raspusti vladu.
• 22. 9. - Paragvajski rat, Bitka kod Curupaytyja: Paragvajci odbili koalicione snage od grada Curupayty, nanevši im velike gubitke.
• rujan-listopad - U Hrvatskoj se obeležava 300-godišnjica pogibije Nikole Zrinskog.

Oktobar/Listopad

• 3. 10. - Mirovni ugovor između Austrije i Italije.
• 3. 10. - Parobrod Evening Star potonuo pored Severne Amerike, 262 mrtvih.
• 5. 10. (23. 9. po j.k.) - Kneževi Srbije i Crne Gore, Mihailo Obrenović i Nikola I Petrović zaključili ugovor o savezu - Nikola je spreman odreći se prestola u slučaju ujedinjenja.
• 30. 10. - Friedrich Ferdinand von Beust, raniji saksonski ministar, postaje ministar inostranih poslova Austrije.
• oktobar-novembar - Francuska ekspedicija protiv Koreje nakon pogubljenja jezuita - Francuzi se povukli, Koreja ostaje u samoizolaciji.

Novembar/Studeni

• 7. 11. - Otvorena prva železnička pruga u (osmanlijskoj) Bugarskoj, Ruse – Varna (223 km).
• 9. 11. - Kritski ustanak, "Holokaust u Arkadiju": tokom turskog napada na manastir Arkadi, Grci digli u vazduh skladište baruta u kome se krilo i stotine žena i dece, veliki gubici s obe strane, svetsko javno mnenje na grčkoj strani.
• novembar - Na predlog Jovana Ristića, srpskog diplomatskog agenta na Porti, srpska vlada zatražila od Turske da povuče posade iz tvrđava u Srbiji; u ovo vreme predsednik saveta Jovan Marinović obišao Petrograd, Berlin, Beč, dobija podršku po pitanju tvrđava.
• 17. 11. - Otpis Franje Josipa Ugarskom saboru: obećaje da će dati Ugarskoj odgovorno ministarstvo i uspostaviti stari ustav, ako se promijene zakoni iz 1848.

Decembar/Prosinac

 

• 1. 12. - Otvoren viseći most koji povezuje Cincinnati, Ohio i Covington, Kentucky, sa rasponom od 322m najduži na svetu.
• 3. 12. - U Bejrutu počela predavanja na Sirijskom protestantskom koledžu (od 1920. Američki univerzitet u Bejrutu).
• 12. 12. - Eksplozija u rudniku uglja u Oaks Colliery u Jorkširu, preko 380 mrtvih.
• 16. 12. - Na Trgu bana Jelačića u Zagrebu otkriven spomenik banu.
• 18. 12. - Hrvatski sabor glasa da trojedna kraljevina ne stupa u ugarski sabor (više nema straha od "njemačkog mora" i veze sa Austrijom, a Ugarska ne želi ravnopravnost).
• 21. 12. - Fettermanov masakr: Indijanci u Vajomingu uništili čitavu jedinicu kapetana Fettermana od 81 čoveka.
• 28. 12. - Carska naredba u Habsburškoj monarhiji o općoj vojnoj dužnosti, kojoj će se županije protiviti, jer o tome odlučuje sabor.

Kroz godinu

• Srbija:
  • Demografija Srbije: popisano 1.216.348 stanovnika (87% Srba, 10,5% Vlaha). Ima 38 gradova u kojima živi 9,5% stanovništva.
  • U rudniku Majdanpek počinje proizvodnja bakra, nakon što je raskinut ugovor sa francuskim društvom i stavljen pod vojnu upravu.
  • Suša i nerodica u pet okruga Srbije.
• Srbija vojno pomaže Crnoj Gori (5.000 pušaka, baterija brdskih topova, municija, oficiri-instruktori).
• Otvoren ruski konzulat u Prizrenu.
• Podignuta pravoslavna Saborna crkva u Zagrebu.
• Đaci pravoslavne bogoslovije u Zadru su osnovali udruženje, imaju rukopisni časopis "Prvenac".
• Izdat roman "Zločin i kazna" Dostojevskog.
• U Južnoj Africi pronađen sjajni kamenčić, današnji dijamant Eureka.
• Osnovane dve švajcarske firme koje će postati jezgro Nestlé-a.
• Nauka i tehnika:
  • Alfred Nobel pronalazi dinamit (patentirano 1867).
  • Charles Wheatstone, Werner von Siemens i Samuel Alfred Varley nezavisno otkrili princip dinama, tj. generisanja električne struje bez stalnog magneta - omogućena je snaga u industrijskim razmerama.
  • Robert Whitehead razvio samohodni torpedo u Rijeci.
  • Izmišljen Leklanšeov element, vrsta električne baterije.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1866.

• 12. 1. - Tošo Lesić, hrvatski glumac († 1949)
• 29. 1. - Romain Rolland, francuski književnik, nobelovac († 1944)

• 18. 2. - Janko Vukotić, crnogorski divizijar, predsednik vlade († 1927)
• 25. 2. - Benedetto Croce, talijanski filozof, političar, povjesničar umjetnosti i literarni kritičar († 1952)
• 26. 2. - Herbert Henry Dow, hemijski industrijalac († 1930)

• 26. 3. - Fred Karno, pozorišni impresario († 1941)

• 13. 4. - Butch Cassidy, odmetnik († 1908)
• 22. 4. - Hans von Seeckt, nemački oficir i planer († 1936)

• 12. 5. - Leopold Mandić, svećenik, kapucin, svetac († 1942.)
• 17. 5. - Erik Satie, francuski kompozitor († 1925)
• 28. 5. - Franz von Bayros, grafičar, slikar († 1924)

• 24. 6. - Petar Zimonjić, mitropolit dabrobosanski, svetac († 1941?)
• 26. 6. - George Herbert, 5th Earl of Carnarvon, finansijer iskopavanja u Egiptu († 1923)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 13. 7. - La Goulue, pariska plesačica († 1929)
• 28. 7. - Beatrix Potter, književnica za decu († 1943)

• 12. 8. - Jacinto Benavente, španski pisac, nobelovac († 1954)
• 13. 8. - Giovanni Agnelli, osnivač Fiat-a († 1945)
• 31. 8. - Elizabeth von Arnim, spisateljica († 1941)

• 21. 9. - H. G. Wells, književnik († 1946)
• 29. 9. - Mihajlo Hruševski, ukrajinski akademik, političar († 1934)

• 6. 10. - Reginald Fessenden, kanadski izumitelj i radio-pionir († 1932.)
• 12. 10. - Ramsay MacDonald, prvi laburistički premijer UK († 1937)
• 18. 10. - Dragutin Inkiostri Medenjak, dekorater, slikar († 1942)

• 5. 11. - George Milne, britanski feldmaršal († 1948)
• 12. 11. - Sun Yat-sen, lekar, osnivač Republike Kine († 1925)
• 25. 11. - Franjo Bučar, književnik, književni povjesničar i športski djelatnik († 1946)

• 16. 12. - Vasilij Kandinski, slikar († 1944)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1866.

• 15. 1. - Vicko Andrić, arhitekt i konzervator (* 1793)
• 11. 2. - Thuwaini bin Said al-Said, sultan Maskata i Omana (* 1821)
• 29. 5. - Winfield Scott, američki general (* 1786)
• 7. 6. - Seattle (poglavica) (* ca. 1786)
• 20. 7. - Bernhard Riemann, matematičar (* 1826)
• 29. 8. - Tokugawa Iemochi, šogun Japana (* 1846)
• 14. 11. - Miguel I, bivši kralj Portugala (* 1802)
• 1. 12. - George Everest, geodeta u Indiji (* 1790)
• Antonije R. Majstorović, bivši državni sekretar
• Prokopije Čokorilo, pravoslavni sveštenik, hroničar (* 1802)