Confuciusse

C' esteut on filozofe k' a rmetou eshonne, e-n ene tcherpinte di tuzaedje, les grandès idêyes del boune kidujhance ki les Chinwès shuvént dedja e leu vicåreye.

On croet pacô ki Confuciusse a-st askepyî ene rilidjon. Ci n' est nén l' veur. I n' cåzéve cåzu måy d' on Bon Diu. Si n' voleut i nén parpinser çou k' i gn a après l' moirt, ni rén do monde des ôtès atuzes metafizikes.

L' acsegnmint da Confuciusse, c' esteut des rîles di cdujhance el societé, et des mwaissès atuzes di goviernance po les moenneus politikes.

Les deus mwaissès cwålités a sayî d' avinde po divni ene "djin comifåt" c' est li "jen" eyet l' "li''.

Li "jen", c' est l' amour eyet l' respet des ôtes.

Li li, c' est totes ene driglêye di dujhances sociåles, ey eto les rîles del prôpieté.

Li louwandje des ratayons, k' egzistéve dedja bråmint divant Confuciusse, fourit rafoirceye pa ses scolaedjes: respet del famile, respet des parints (pere et mere).

Confuciusse dimandéve ås femes di schoûter leus omes, et les sudjets leu mwaisse. Ki : ces mwaisses la divént govierner pol bén d' leu sudjets, et nén les formagnî. Lezî mostrer l' boun egzimpe, et nén fé respecter leu povwer avou des sôdårs.

Confuciusse creyeut ki, do vî vî tins, les mwaisses goviernént tot dnant l' boun egzimpe. Mins istoricmint, c' esteut nén l' veur. Dabôrd, Confuciusse fourit pus refôrmeu k' i nel contéve esse lu-minme.

Les tchîfs politikes di ç' trevén la (li "dinasteye des Chou") n' acceptît nén li programe di Confuciusse. Portant, après s' moirt, ses idêyes si spårdît totavå. Disk' e 221 dv DjC, avou l' avnowe des dinasteye des Ch'in, k' aspouvît di dzindjner l' confucianisse. Mins li dinasteye d' après, les Han (206 dv DjC – 220 ap DjC prindît li confucianisse come li filozofeye oficire do govienmint del Chine.

Dispu don, tos les djonneas ki vlént aveur des belès plaeces el Chine vont studyî l' acsegnmint da Confuciusse des moes å long. Et çoula, disk' å cmince do 20inme sieke. Mins les simpès djins eto si cdujhént, des ans et des razans d' astok, tot shuvant les rîles di vicaedje da Confuciusse.

Ses idêyes sol goviernance d' on payis amoennît l' påye eyet l' bénvicance el Chine deus meye ans å long. Adon ki l' restant del Daegne kinoxheut les gueres et les mizeres.

C' est po çoula ki, didins l' djivêye Michael Hart, Confuciusse si rtrouve dins les tot prumîs rangs emey les pus inflouwinnès djins di l' Istwere. Mins cwand minme dirî Mawoumet, Djezus-Cri eyet Bouda, paski si acsegnmint, rashiou pår so l' tuzance del societé chinwesse, ni s' a måy apliké foû del Chine, årvier do ci des troes ôtes.

Gn a ene pinsêye da Confuciusse dins l' binde d' imådjes e walon pa José Schoovaerts «Et l' nute s' a stindou»:

Vos vloz rvindjî ? Kimincîz pa foyî et schaver deus fosses !