Confuci

Al Confuci (Cinés:孔子; pinyin: Kǒng zǐ; Wade-Giles: K'ung-tzu, o Chinese: 孔夫子; pinyin: Kǒng Fūzǐ; Wade-Giles: K'ung-fu-tzu) a 'l éra stàt an filòsof cinés, fundadùr del Confucianesim.

	«Ü che 'l völ sigürà 'l bé dei óter, 'l s'è zabèle sigüràt al pròpe.»
	(Confuci)

La sò filuzuféa l'éra bazàda 'n sö la muràl persunàla e pulitiga, in sö l'unesté de le relasiù suciàle, la giöstìsia, 'l rispèt de l'ütorité a 'l intèrne de la faméa, ma ach in söl vès sincér e unèst in zeneràl.

A stà a chèl che la dìs la tradisiù, 'l Confuci 'l era nasìt in de la sità de Zou, Lu, chèla che adès l'è la mudèrna pruìnsa del Shandong, in del 29 de Setèmber del 551 a.C..

Sò pàder, an òm poèr disendént da la Dinastia Shang, al gh'éra spuzàt a 65 àgn ana bagàia de 15, e an matrimone del zèner a l'època 'l éra 'n'üniù mia tròp acetàda. Confuci, che 'l gh'éra perdìt al pàder adóma quànt gh'érel trì àgn, 'l éra stàt tiràt sö da la màder in per lé che, aca se i vivìa in cundisiù de puerté, l'éra reüsìda a sigürà 'n'istrüsiù al fiulèt.

Gh'è mia però nutìsie següre in sö la éta del Confuci, ma la sò stória i la farà rüà a dientà 'n mèmber dei Shì (士), 'na clàs suciàla a metà tra i sciuròcc e le persùne püsé mudèste, cùlma d'òm che i tentàa de leà sö la lùr puzisiù a 'l intèrne de la soceté gràsie a la pròpe 'nteligénsa e cunusénsa.

 

La éta dal Confuci a l'è stàda in lìnea co la sò filuzuféa, 'l gh'ìa 'n caràter mudèst e pacàt, al sa casàa da mangià e i la cüsinàa 'n per lü, ga piazìa vès pagàt adóma in natüra per i sò 'nsegnaméncc. In dei öltem àgn la sò scöla l'éra dientàda bastànsa 'mpurtànta, la vegnìa pò ciapàda cumpàgna di ezémpe d'edücasiù, ma la dàa 'm pó fastöde ai puténcc de la zòna, che i custrenzarà 'l maèstre a scapà da la Cina per salvàs la éta.

Dòpo ìga fàt i laurà püsé dièrs, la sò figüra l'éra stàda revalütàda e ga vegnarà dàt incarèch püsé prestigiùs, cùme chèl d'ambasadùr.

Turnàt in del astàt de Lu, 'l sìa dedicàt a 'l ansegnamént e ai stüde 'nfìna 'l dé de la sò mòrt.

In dei sò Dialoghi, Confuci 'l sa prezénta cumpàgn de 'n "mesagér che 'l g'à 'nventàt nigóta", e 'l önech doér che 'l g'à 'l è adóma chèl de trasmèt la sapiénsa de i antìch. In chèl'òpera ché, 'l invitàa i sò stüdéncc a la riflesiù prufùnda, per aprufundì la cunusénsa del pasàt e per ricéf i ansegnaméncc gràsie ai stüde dai tès-cc antìch.

In an témpe de guère sanguinùze tra i stacc cinés, al Confuci 'l gh'ìa tiràt fò amò 'l cuncèt de "Mandàt del cél" (天命 pinyin: Tiānmìng), in de la pusibilité de önificà töta la Cìna e dunà pàs e richèsa a la pupulasiù.

Ampurtànta l'è aca l'idéa confucìna del jūnzi (君子), paróla che prìma del Confuci la urìa dì "nubilté de sanch", dientàda pò "nubilté de l'ànem, ciapàda co la pràtega de le virtü". Al sò 'nsegnemènt l'éra dóca urientàt a la furmasiù de töcc i òm, e mia 'ndóma ai fiöi di sciuròcc.

Acasibé in Cìna i precècc del Confuci i sàe stacc seguécc cumpàgn de 'na religiù, sa discüt amò se 'l Confucianesim al pödèss vès cunsideràt del bù 'na religiù. I tes-cc confucìni, 'nfàti, i pàrla mia de idée in sö le divinité e i trascüra 'n frach d'aspècc de la spiritualité e de la natüra de l'ànema.

I prensépe del Confucianesim i gh'ìa catàt sö 'n cunséns grànd fés, suratöt perchè i éra fundàcc in sö le tradisiù e credénse cinéze. Confuci 'nfàti 'l gh'ìa ludàt l'unesté vèrs la faméa, l'adurasiù dei antenàcc, al rispèt di vècc da part dei zóegn.