यवः

यायत् न्यूनः जायते इति ।

 

 

 

अयं यवः पचनार्थं जडः । यवः कषायमिश्रितमधुररुचियुक्तः । अयं यवः जीर्णानन्तरं कटुविपाकः भवति । अयं यवः पिच्छिलः रूक्षः च ।

“यवः कषायो मशुरः शीतलो लेखनो मृदुः ।
व्रणेषु तिलवत् पथ्यो रूक्षो मेधाग्निवर्धनः ॥
कटुपाकोऽनभिष्यन्दी स्वर्यो बलकरो गुरुः ।
बहुवातमलो वर्णस्थैर्यकारी च पिच्छिलः ॥
कण्ठत्वगामयश्लेष्मपित्तमेदःप्रणाशनः ।
पीनसश्वासकासोरुस्तम्भलोहिततृट्प्रणुत् ॥“ (भावप्रकाशः)

१. अयं यवः शरीरं शुष्कीकरोति ।
२. यवः शीतलः, लेखनः, मृदुः च ।
३. यवः शरीरे विद्यमानान् दोषान् निवारयति ।
४. अयं यवः अग्निवर्धकः, मेधावर्धकः, बलवर्धकः, स्थैर्यवर्धकः च ।
५. यवः नैर्यासगुणयुक्तः ।
६. यवः कफस्य पित्तस्य च दोषं निवारयति ।
७. मधुमेहे, कासे, अस्तमायां, पीनसे, चर्मरोगे, कुष्ठरोगे, कफप्रधाने ज्वरे च उत्तमः पथ्याहारः यवः ।
८. स्थूलकायाः प्रतिदिनं यवं सेवन्ते चेत् मासाभ्यन्तरे ३-४ के.जि. यावत् भारं न्यूनीकर्तुं शक्नुवन्ति ।
९. यवे ६९.३% पिष्टांशः, ११.५% फ्रोटिन्, १.५% खनिजांशः, विटमिन् सि, अयसः अंशाः च सन्ति ।
१०. शरीरे शोथः अस्ति चेत्, मूत्रस्य अवरोधः अस्ति चेत् यवस्य सेवनं वरम् । यवः शोथं निवारयति, मूत्रं निस्सारायति च ।
११. यवस्य रोटिका रुचिकरी, मधुरा, लघु च ।
१२. यवः मलवर्धकः, वीर्यवर्धकः, कफजन्यानां रोगाणां निवारकः च ।
१३. यवः उत्तमः व्रणरोपकः अपि ।
१४. यवस्य अधिकप्रमाणेन सेवनेन वातः वर्धते । ततः शरीरवेदना, अनिद्रा, शिरोवेदना च सञ्जायते ।‎