ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ଚୌଧୁରୀ

ସିଲହେଟ ଜିଲ୍ଲାର ସୁନାମଗଞ୍ଜ ସବଡିଭିଜନରେ ଥିବା ଧରମ‌ପାଶାରେ ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ତାଙ୍କ ଅଜାଙ୍କ ଘରେ ୨୭ ଜୁଲାଇ ୧୯୨୨ ମସିହାରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସୁନାମଗଞ୍ଜର ଜମାଲଗଞ୍ଜ ସବଡିଭିଜନରେ ଥିବା ପୂର୍ବ ପୁରୁଷଙ୍କର ବ‌ହେଲି ଗ୍ରାମରେ ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ନଳିନୀ ନାଥ ଚୌଧୁରୀ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଶ୍ରୀମତୀ ସ୍ନେହଲତା ଚୌଧୁରୀ ଥିଲା । ତାଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ବ‌ହେଲି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କର ପରିବାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଲାମାବଜାରକୁ ବଦଳି ହୋଇଗଲେ ଓ ସେଠାରେ ଥିବା ରସମେ ମେମୋରିଆଲ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ । ମାଟ୍ରିକ ପାସ କରିବା ପରେ ସେ ଏମସି କଲେଜରେ ସ୍ନାତକ ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଯୋଗଦାନ କରିଥିଲେ ।

ବ‌ହୁତ କମ୍ ବୟସରୁ ପିତାମାତା ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁଙ୍କୁ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରି ଆସୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପରିବାର ସିଲହେଟରୁ ବଦଳି ହୋଇ ମ୍ୟାମାସିଂରେ ପ‌ହଞ୍ଚିଲା ପରେ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତର ଦୁଇ ଜଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତ କଳାକାର 'ବଦୁଲ ମଜିଦ' ଓ 'ଅବଦୁର ରହିମ'ଙ୍କ ତ‌ତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା କରିବାର ସୁବିଧା ପାଇଥିଲେ । ଶାନ୍ତିନିକେତନରେ ସେ ଶ୍ରୀ ଅଶୋକବିଜୟ ରାହାଙ୍କଠାରୁ ରବିନ୍ଦ୍ର ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । କଲିକତା (ବର୍ତ୍ତମାନର କୋଲକାତା) ଆସିବା ପରେ ସେ ଶ୍ରୀ ସୁରେଶ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀଙ୍କଠାରୁ 'ତାଲିମ' ନେଇଥିଲେ ।

ପୂର୍ବରୁ ଏମସି କଲେଜରେ ଯୋଗଦାନ କରିବା ପରେ କମ୍ମୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ସ‌ହିତ ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ଶାମିଲ ହୋଇଥିଲେ । କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ୧୯୪୧ ମସିହାରେ ସେ ପାର୍ଟି ସଭ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରର ଅତ୍ୟାଚାର ବିଦୁଦ୍ଧରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଜାଗରଣ ନିମନ୍ତେ ଗୀତ ଏକ ପ୍ରଧାନ ଆୟୁଧ ଥିଲା ଓ ସେହି ଲକ୍ଷରେ ସେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ସେ ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ ବଙ୍ଗଳାରେ ବିଶେଷ କରି ସିଲହେଟରେ ଭ୍ରମଣ କରି ସେଠାକାର ଉନ୍ନତ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ଲୋକ ସଂସ୍କୃତି ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଥିଲେ । ସିଲହେଟ ମାଟିର ଏନ୍ୟ ଏକ ସନ୍ତାନ ହେମାଙ୍ଗ ବିଶ୍ୱାସଙ୍କ ସ‌ହିତ ତାଙ୍କର ପରିଚୟ ହେଲେ ଯିଏ କି ଜଣେ ସଙ୍ଗୀତ ବିଶାରଦ ଥିଲେ ଓ କମ୍ମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ସ‌ହିତ ସମ୍ପର୍କ ରଖିଥିଲେ । ବିଭିନ୍ନ ରାଲି ଓ ସଭାମାନଙ୍କରେ ହେମାଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସଙ୍କ ସୃଷ୍ଟ ଅନେକ ଗୀତ ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ଗାଇଥିଲେ ।

ଜନ ସାଧାରଣଙ୍କର ଉତ୍ସବରେ ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ଅତି ଅଳ୍ପ ବୟସରୁ ବାହାରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୩ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ସେ ଭାରତକୁ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଖ୍ୟାତି ବ୍ୟାପିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେତେବେଳର ବାହ୍ୟ ମାମଲାର ଡେପୁଟି ମିନିଷ୍ଟର ଅନିକ କୁମାର ଚନ୍ଦା ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ଓ ତାଙ୍କ ଭାଇ ନିରେନ୍ଦୁ ଚୌଧରୀଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତିନିଧି ମଣ୍ଡଳୀରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ ଯାହା ପଣ୍ଡିତ ଜ‌‌ୱାହରଲାଲ ନେହୁରୁଙ୍କ ସୋଭିଏଟ ୟୁନିଅନ ଯିବା ପୂର୍ବର ଏକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରୋଗ୍ରାମ ଥିଲା । ନର୍ତ୍ତକୀ ସିତାରା ଦେବୀ, ଗାୟକ ଲଳିତ ଏସ ଉଭୟକର, ରବିନ୍ଦ୍ର ସଙ୍ଗୀତ କଳାକାର ଦ୍ୱିଜେନ ମୁଖର୍ଜୀ, ତବଲା ବାଦକ ପଣ୍ଡିତ ଶାନ୍ତା ପ୍ରସାଦ ଇତ୍ୟାଦି ସେହି ପ୍ରତିନିଧି ମଣ୍ଡଳୀର ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ । ମସ୍କୋର ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ବୋଲସୋଇ ଥିଏଟରରେ ନିକିତା କୃଶ୍ଚେଭଙ୍କର ଉପସ୍ଥିତିରେ ନିର୍ମଳେନ୍ଦୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ୱାରସରେ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତ ମେଳଣରେ ସେ ଏକ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ପଦକ ପାଇଥିଲେ । ବିଦେଶରେ ଅନେକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଉତ୍ସବରେ ସେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୱାରସ, ସୋଫିଆ, ପ୍ରେଗ, ବେଲଗ୍ରେଡ଼ ଓ ମସ୍କୋରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶନ‌କୁ ଲୋକମାନେ ଅନେକ ପସନ୍ଦ କରିଥିଲେ ଓ ଏହାଦ୍ୱାର ବିଦେଶରେ ଭାରତୀୟ ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିଥିଲା । ସେ ସୋଭିଏତ ୟୁନିଅନ, ଯୁଗୋସ୍ଲାଭିଆ, ପୋଲାଣ୍ଡ, ରୋମାନିଆ, ଚେକୋସ୍ଲାଭାକିଆ, ବୁଲଗେରିଆ, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ, ନିଉଜିଲାଣ୍ଡ, ଚୀନ, ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟ, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ହଲାଣ୍ଡ, ଫିନଲାଣ୍ଡ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର, କାନାଡ଼ା ଓ ଜାପାନ ଇତ୍ୟାଦି ରାଜ୍ୟମାନ ସେ ଭ୍ରମଣ କରି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । କୋଲକାତାର ବଙ୍ଗ ସଂସ୍କୃତ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସେ ଉଲ୍ଲଖନୀୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । ଏକ ଶହରୁ ଅଧିକ ଗୀତ ସେ ରେକର୍ଡ଼ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଚ୍ଛଦପଟ ଗାୟକ ଓ ଅଭିନେତା ଭାବରେ ସେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜଗତରେ ସମ୍ମିଳିତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ଖ୍ୟାତନାମା ସଂଯୋଜକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଏକ ଗୀତ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲେ ଯାହାର ନାମ ଥିଲେ ଏପାର ବାଦଗଲା ଓପାର ଗଣ ।

ଲୋକ ସଙ୍ଗୀତକୁ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ନିମନ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ଭାରତ ସରକାର ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ ସମ୍ମାନ ଦେଇଥିଲେ ।