दौरा सुरुवाल

२०७० सालमा नेपालमा राष्ट्रीय पोशाक दिवसको स्थापना गरेर नेपालको औपचारिक राष्ट्रीय पोशाकको माग गर्दै राजानन्द माण्डव्यले अभियान चलाएर आईरहेका छन।

१५ देखि २० हजार वर्षअघि लेखिएको मानिएको ऋग्वेद र त्यसपछिको अथर्ववेदमा पोसाकबोधक द्रापी शब्द परेको छ जसलाई भाष्यकारहरूले क्लोक (लबेदासरहको) हुन्थ्यो भनेका छन्। द्रापीबाट दौरा भएको तर पी लोप भएको बुझिन्छ। वि.सं. १६८० तिर सिद्धीनरसिंह मल्लले एउटा रेखाचित्रमा तुना बाँधेको पोसाक पहिरेका छन्। अरू अनगिन्ती मल्लकालीन मूर्तिहरूमा पनि यो पोसाक देखिन्छ।

दौरा लामो बाहुला भएको र अगाडि छातीमा दुई फेर गरी दुवैतिर तुना बाँध्न-मिल्ने कुमदेखि घुँडासम्मको हुन्छ। यो दायाँबायाँ कल्ली गाँसेर घुमाउरो फेर पारिएको, दायाँ र बायाँका तलमाथि चार ठाउँ तुना बाँधिने, दोबरी पारेर वा कठालो र फेरका भित्रपट्टी छेउमा सेप्टी लगाएर सिइएको हुन्छ। यसका अरू नामहरूः लबेदा र मयलपोस पनि हुन्। पहाडमा बस्ने सबैजसो जातिका लोग्नेमान्छेले दौरा लगाउँछन्। दौरा घाँटीदेखि घुँडासम्म लामो हुन्छ। यसमा आठ वटा तुना हुन्छन्। ती तुना चार ठाउँमा बाधिन्छन्। दौरासँग सुरुवाल, टोपी र इस्टकोट लगाइन्छ। यति कुरा लगाएका मानिसलाई नेपाली भनेर चिन्न सजिलो हुन्छ।

मयलपोस, लबेदा र दौरा समानार्थी लाग्छन्। तर, पूर्ण समानार्थी होइनन्। मयलपोस दरबारी, लबेदा काँठप्रचलित र दौरा पहाडी सम्बोधन हो भनेर पुग्दैन। सही लबेदा मुकुन्दसेनका खजान्ची चिन्तामणि भट्टराईको अद्यापि पाल्पामा सुरक्षित पोसाक हो, जुन घुँडाभन्दा तलसम्म आउँछ, धेरै फुकेको पनि हुन्छ। मेहेल (Pyrus pashia) को बियाँले नखुइलिने बदामी रङ दिन्छ। नखुइलिने वदामी रंङ को लुगा केवल उच्च वर्ग मा मात्र प्रचलित थियो किन भने मेहल रंग महगों हुने गर्दथ्यो। उच्च वर्ग ले लगाउने भए पछि मिहेनत का साथ सिलाईएको र जीउ मा टम्म मिलेको हुने नै भयो। त्यसै ले मेहल रंग ले रंगिएको र सहि नाप को पोसाक ( लबेदा / दौरा ) लाई मयलपोस भनिएको मानिन्छ । पछि कम्पनी भारत मा जव नखुलिने वदामी रंग सर्वत्र पाइन थाल्यो नेपालीहरू माझ यो रंग को दौरा खुवै प्रचलित भयो । सन् १८०३ मा फ्रान्सिस हेमिल्टनलको वर्णन मा नेपालमा सर्वत्र 'रेड्डिस कटन उल' प्रचलन मा रहेको उल्लेख छ । त्यहि समय तिर मयलपोस र दौरा समानार्थी शव्द वन्न पुगे। यति भन्दा भन्दै पनि मयलपोस मोटो अर्थमा विशिष्ट निर्मित (कस्टम मेड) हो, जसको गाह्रो भाग खोकिला मिलाउनु हो र जो सहज नाप -(फ्रि साइज) को दौराभन्दा भिन्न देखिन्छ।

जुम्लामा दौराको नाम कोच्छ्या पनि हो। नेवारीमा 'भोट लँ' ले भोटो लुगा बुझाउँछ। ठूलाकोमा खार्पा हुने र सानाकोमा नहुने मान्यता छ। मगर र गुरुङमा दौरा भनेको भोटोकै पर्यायवाची हो। थकालीमा दौरा आङीले चिनिन्छ। साम्पाङको दौराबोधक लछुम र याक्खाको लोकी लाङ्सुप्मा केही मिल्न खोज्छन्।

सुरुवाल कम्मरमा इँजारले बाँधेर लगाइन्छ। यो कम्मरदेखि गोलिगाँठोको तलसम्म लगाइन्छ। सौरभ ले सुरुवाल लाई सलवारको अनुवाद वा रूपान्तरण होइन भनेका छन्। उन का अनुसार सुरुवाल आकारबोधक हो, सुराही र सुरुङ भनेजस्तै।