काठमाडौँ जिल्ला: नेपालको राजधानी जिल्ला हो ।

काठमाडौँ जिल्ला Kathmandu
जिल्ला
बागमती अञ्चलमा काठमाडौँ जिल्लाको स्थान
देश	नेपाल
प्रदेश	मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र
अवस्थिति	पहाड
नगरपालिका	१ महानगरपालिका सँगै १० नगरपालिका
सदरमुकाम	काठमाडौँ
क्षेत्रफल
• जम्मा	३९५ किमी२ (१५३ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	१,७४४,२४०
• घनत्व	४४००/किमी२ (११०००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
मुख्य भाषाहरू	नेपाल भाषा नेपाली
वेबसाइट	आधिकारिक वेबसाइट

यस जिल्लाको सीमाना उत्तरमा जर्के खोला, सिन्धु खोला ठाडो खोला र शिवपुरी लेकले सिन्धुपाल्चोक, काभ्रेपलाञ्चोक र नुवाकोट जिल्लाहरूसँग, पूर्वमा कात्तिके खोला, मनोहरा खोला र बागमती नदीले भक्तपुर र ललितपुर जिल्लासँग, पश्चिममा कोलफु खोला, नागार्जुन डाँडा, दहचोक, चन्द्रागिरी पहाड आदिले नुवाकोट, धादिङ र मकवानपुर जिल्ला तथा दक्षिणमा महादेवटारका डाँडा, रातेमाटे खोलाले मकवानपुर जिल्लासँग छुट्याएको छ ।

काठमाडौँको ऐतिहासिक पृष्ठभूमितर्फ नियाल्दा लिच्छविकालको पूर्वार्धतिरसम्म यस भूमिको नाम काठमाडौँ रहेको थिएन भन्न सकिन्छ । त्यसताकासम्म नेपाल उपत्यका पशुपति क्षेत्र, मन्जुपतन आदि नाम रहेको अड्कल लगाइएको पाइन्छ ।

• वि.सं. १०४३ तिर प्रसिद्ध लिच्छवी राजा गुणकामदेवले यस क्षेत्रमा यो सहर विकास गरेपछि यहाँको नाम काष्ठमण्डप रहन आएको हो ।
• अर्को भनाई अनुसार वि.सं. १२०० तिर काठमाण्डौं शहरको दक्षिण पश्चिम भागमा एउटा ठूलो रुखवाट काठैकाठको सत्तल बनेको हुँदा काष्ठमण्डप भनिन थाल्यो । संस्कृत शब्द काष्ठमण्डपको नेपाली रूपान्तर काठमाडौँ भएकोले पछि यस क्षेत्रलाई काठमाडौँ भनिन थालियो तर मल्लकालमा यसलाई कान्तिपुर पनि भनिन्थ्यो ।

यसरी संक्षेपमा यो क्षेत्रको नाम विभिन्न समयमा विभिन्न रूपले बदलिँदै काठमाण्डौं हुन आएको हो भन्न सकिन्छ ।

कान्तिपुर सहरको स्थापना राजा गुणकामदेवले गरेका हुन्| किम्बदन्ति अनुसार उहांले शक्तिको अराधना गरी खड्ग आकारको सहरको निर्माण गर्न लगाएका थिए जसको जग हनुमानढोका दरबार क्षेत्रमा राखिएको थियो ।

गोपाल तथा महिषपाल वंश

किरांत काल

लिच्छिवि काल

ठकुरी काल

मल्ल काल

४ सहर कान्तिपुर, ललितपुर, भक्तपुर तथा कीर्तिपुरको विभाजन तथा नगर राज्यको स्थपना भएको थियो ।

शाह काल

राणा काल

प्रथम प्रजातन्त्रकाल

पंचायत काल

द्वितीय प्रजातन्त्रकाल

काठमाडौँ नगरपालिकालाई महानगरपालिका घोषणा गरियो ।

शाही घोषणा पश्चात

काठमाडौँ पहाडी भूभागमा पर्ने जिल्ला हो ।

माटो

यस जिल्लाको माटो मलिलो तथा राम्रो उब्जनी हुने किसिमको छ ।

नदी

यस जिल्लामा बागमती र विष्णुमती नामक दुई नदीहरू तथा धेरै साना खोलाहरू बग्दछन् ।

वर्षा

मनसुन ऋतुमा बङ्गालको खाडीबाट आउने जलसंतृप्त बादल चिसिन गएर धेरै वृष्टि हुन्छ । शीतकालमा अरबी सागरबाट आउने बादलले गर्दा केही मात्रामा वृष्टि हुन्छ ।

तापक्रम

शीतकालमा ० डिग्री सेल्सियसदेखि गृष्मकालमा ३७ डिग्री सेल्सियससम्म ।

नेवार

केही महत्त्वपूर्ण ठाउँहरू यस प्रकार छन्

• त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल
• स्वयम्भूनाथ मन्दिर
• हनुमानढोका दरवार परिसर
• श्री पशुपतिनाथको मन्दिर
• कीर्तिपुर
• बौध्दनाथ स्तुप
• बुढानीलकण्ठ
• सिंहदरबार
• काठमाडौँ भित्री सहर

• [१] वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०९-२९ मिति