कस्मोलोजी: यस ब्रह्माण्डको शैक्षिक अध्ययन

कस्मोलोजी बिग ब्याङ् देखि लिएर आज अनि भविष्यमा ब्रह्माण्डको उत्पत्ति र विकासका अध्ययनसँग सम्बन्धित खगोल विज्ञानको एउटा शाखा हो। यो ब्रह्माण्डको उत्पत्ति, विकास र अन्तिम भाग्यको वैज्ञानिक अध्ययन हो। भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञान, ब्रह्माण्डको उत्पत्ति, त्यसको ठुलो परिमाणमा संरचनाहरु र गतिशीलता र तिनको अन्तिम भाग्यको साथ-साथ विज्ञानको नियमहरुको बारेमा वैज्ञानिक अध्ययन हो जो यस क्षेत्रमा शासन गर्दछ। कोस्मोलोजी शब्दको प्रयोग पहिलोपटक अङ्ग्रेजीमा सन् १६५६ मा थोमस ब्लाउन्टका ग्लोसोग्राफियामा गरिइएको थियो र सन् १७३१ मा ल्याटिनमा जर्मन दार्शनिक क्रिश्चियन उल्फले कस्मोलिया जनरलिसमा लेखेका थिए।धार्मिक वा पौराणिक ब्रह्माण्ड विज्ञान पौराणिक, धार्मिक र गुढ साहित्य र सृजन मिथकहरु र परम्पराहरुमा आधारित मान्यताहरुको एउटा निकाय हो। भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानको अध्ययन वैज्ञानिकहरुद्वारा गरिन्छ,जस्तो कि खगोलविद् र भौतिकविदका साथ-साथ दार्शनिकहरु, जस्तो कि तत्वमीमांसा, भौतिकीका दार्शनिक र अन्तरिक्ष र समयको दार्शनिक। दर्शनका साथ यसलाई साझा दायराका कारण, भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानमा सिद्धान्तहरुमा वैज्ञानिक र गैर-वैज्ञानिक दुईटै प्रस्ताव समावेश हुन सकोस् अनि ती मान्यताहरुमा निर्भर हुन सक्छन् जसको परीक्षण गर्न सकिदैन। ब्रह्माण्ड विज्ञान खगोल विज्ञानबाट यस अर्थमा भिन्न रहेको छकि पूर्वको सम्बन्ध ब्रह्माण्डसँग रहेको छ जबकि पछी व्यक्तिगत आकाशीय वस्तुहरुसँग सम्बन्धित छ।बिग ब्याङ् सिद्धान्तमा आधुनिक भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानको नै प्रभुत्व रहेको छ, जो अवलोकन खगोल विज्ञान र कण भौतिकलाई एक साथ ल्याउने प्रयास गर्दछ; विशेष रूपले, डार्क ब्याङ् र डार्क एनर्जीका साथ बिग ब्याङ् को एउटा मानक प्यारामिटर, जसलाई ल्याम्ब्डा-सीडीएम मोडेलका रूपमा चिनिने गरिन्छ। सैद्धान्तिक ज्योतिषविद् डेविड एन स्पार्गेलले कस्मोलोजीलाई एउटा ऐतिहासिक विज्ञान का रूपमा वर्णित गरेका छन्, किनकि जब हामी अन्तरिक्षमा हेर्ने गर्दछौं, त्यतिबेला हामी प्रकाशको गतिको परिमित प्रकृतिका कारण समयमा पछाडी हेरेर देख्दछौं।