Բոսնիական Պատերազմ
Բոսնիական պատերազմ, տեղի է ունեցել 1992 թվականից մինչև 1995 թվականիի նոյեմբեր։ Այն մաս էր կազմում Հարավսլավական պատերազմների և սկիզբ առավ Հարավսլավիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության փլուզման շրջանում, այն բանից հետո, երբ Բոսնիա և Հերցեգովինան 1992 թվականին իրեն անկախ հռչակեց։
| Բոսնիական պատերազմ/Պատերազմ Բոսնիա և Հերցեգովինայում | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Հարավսլավիական պատերազմներ | |||||||||||
 Հրդեհված պառլամետնը, Սարաևո, 1992 մայիս; Ռատկո Մլադիչը բոսնիական զինվորների հետ; ՄԱԿ-ի ուժերի նորվեգական զինծառայողը Սարաևոյի օդանավակայանում | |||||||||||
| |||||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||||
.svg){kind=small} Բոսնիա և ՀերցեգովինաՆԱՏՕ (1995) | Բոսնիացի խորվաթներ Խորվաթիա |  Սերբական Հանրապետություն.svg){kind=small} Հարավսլավիա | |||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||||
| Ալիյա Իզետբեգովիչ (Բոսնիա և Հերցեգովինայի նախագահ) Սեֆեր Հալիլովիչ (Բանակի հրամանատար 1992-1993) | Ֆրայո Տուդման (Խորվաթիայի նախագահ) Մաթե Բոբան (Խորվաթիայի հանրապետություն Հերցեգ-Բոսնիայի նախագահ) | Սլոբոդան Միլոշևիչ (Սերբիայի նախագահ) (1989-1997) Ռադովան Կարաջիչ (Սերբական հանրապետության նախագահ) | |||||||||
| Կողմերի ուժեր | |||||||||||
| ~100 տանկեր ~200,000 հետևազոր | ~200 տանկեր ~70,000 հետևազոր | 500-600 տանկեր 120,000 հետևազոր | |||||||||
| Ռազմական կորուստներ | |||||||||||
| 31,270 ռազմական զոհ 32,723 քաղաքացիական զոհ | 5,439 ռազմական զոհ 1,899 քաղաքացիական զոհ | 20,649 ռազմական զոհ 3,555 քաղաքացիական զոհ | |||||||||
Հակամարտող երեք կողմերն էին Բոսնիա և Հերցեգովինայի երեք էթնիկ խմբերը՝ բոսնիակները, խորվաթները և սերբերը։
Երկու անկախություններ
1992 թվականի փետրվարի 29-ին և մարտի 1-ին բոսնիական կառավարությունը նշանակեց հանրաքվե՝ որոշելու համար Բոսնիա և Հերցեգովինայի անկախության հարցը։ Մեծամասնություն կազմող խորվաթները և բոսնիակները քվերարկեցին հօգուտ անկախության։ Իսկ բոսնիացի սերբերը բոյկոտեցին քվեարկությունը, դեմ լինելով անկախությանը և հանրաքվեն հակասահմանադրական համարելով։ Քանի որ ձայների մեծամասնությունը քվեարկել էր անկախության համար, 1992 թվականի ապրիլի 7-ին Բոսնիայի խորվաթ և բոսնիակ պատգամավորները հռչակեցին անկախություն։ Որպես պատասխան դրան ապրիլի 7-ին Բոսնիայի սերբերը հռչակեցին մի նոր հանրապետություն. Սերբական Հանրապետությունը (Republika Srpska) և սկսեցին պահանջել Բոսնիա և Հերցեգովինայի այլ տարածքներ ևս, ուր սերբական փոքրամասնություն էր բնակվում։
Զինյալ կազմավորումներ
Դեռևս մինչև հանրաքվեն երեք էթնիկ խմբերը սկսել էին կազմավորել սեփական փոքր բանակներ և միլիցիաներ։ Սերբերի բանակը օժանդակություն էր ստանում Հարավսլավական Ժողովրդական Բանակի (ՀԺԲ) կողմից։
Առաջին արյունալի բախումը տեղի էր ունեցել 1991 թվականի սեպտեմբերի 30-ին, երբ ՀԺԲ-ն ավերեց Բոսնիայի խորվաթաբնակ Ռավնո քաղաքը։ Հանրաքվեի անցկացման շրջանում դրությունը ավելի լարվեց։ Երկրի տարբեր վայրերում բռնկվեցին կռիվներ, հատկապես արևելյան Բոսնիայում՝ Դրինայի կիրճում, իսկ երկրի հյուսիս-արևմուտքում 1992 թվականի ապրիլից կատարվեցին արյունահեղություններ և էթնիկ զտումներ։ Բիյելյինա, Վիսեգրադ, Ֆոչա, Բրատունակ, Սանսկի Մոստ, Պրիյեդոր, Կոզարակ և այլ բնակավայրերում Բոսնիացի բնակչությունը դարձավ թիրախ։
Հակամարտող կողմեր
Ըստ Նախկին Հարավսլավիայի հարցով միջազգային դատարանի` ռազմական ընդհարումը տեղի է ունեցել Բոսնիայի, Հարավսլավիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության (հետագայում Սերբիա և Մոնտենեգրոյի) և Խորվաթիայի միջև։ Ըստ միջազգային դատարանի եզրակացության՝ Սերբիան ռազմական և ֆինանսական օգնություն տվել է Բոսնիայի սերբերի զինված ուժերին, որոնք բաղկացած էին Հարավսլավական ժողովրդական բանակից, Սերբական հանրապետության բանակից, Սերբական հանրապետության ներքին գործերի նախարարությունից և Սերբական Երկրապահ Ուժերից։ Խորվաթիան ռազմական օգնություն տվել է Բոսնիայի խորվաթներ զինված ուժերին։ Իսկ Բոսնիայի կառավարությունը ղեկավարվել էր Բոսնիա և Հերցեգովինայի հանրապետության բանակից։ Այս երեք կողմերը պատերազմի ընթացքում մի քանի անգամ փոխել են իրենց նպատակները ու կողմնորոշումը։
Հակամարտության սկզբնական շրջանում բոսնիացի խորվաթները և բոսնիակները կռվում էին բոսնիացի սերբերի դեմ, որոնք Բոսնիա և Հերցեգովինայի անկախության հռչակումից հետո, հռչակել էին նոր հանրապետություն՝ Սերբական Հանրապետությունը։ Բոսնիացի սերբերին աջակցում էր Սերբիան՝ Սլոբոդան Միլոշևիչի ղեկավարությամբ։
1993-ին պատերազմ սկսվեց նաև մուսուլման բոսնիակների և բոսնիացի խորվաթների միջև, քանի որ խորվաթները ցանկանում էին Բոսնիայից տարածք խլել։ Խորվաթներին օժանդակում էր Խորվաթիան։ 1994 թվականին՝ Խորվաթիայի նախագահ Ֆրանյի Տուջմանի միջամտությունից հետո, բոսնիակների և բոսնիացի խորվաթների միջև կնքվեց հաշտություն։
Մարդկային վնասներ
Մարդկային զոհերի թիվը պատերազմից հետո սկզբնապես գնահատվել էր 200,000 Բոսնիայի կառավարությունից և ՆԱՏՕ-ից։ Նրանք նաև գրառել են 1,326,000 փախստական և աքսորական։ Հունիսի 21, 2007 թ. Հետազոտության և Փաստագրության Կենտրոնը Սարաևոյում հրատարակել է «Բոսնիական մեռյալների գիրքը» (անգ. The Bosnian Book of the Dead), տվյալների բազա որ ցուցաբերում է 97,207 անուններ Բոսնիա և Հերցեգովինայի զոհված և կորած քաղաքացիների 1992-1995 պատերազմի ժամանակ։ Միջազգային մի խումբ մասնագետների գնահատել է գյուտերը հրատարակումից առաջ և 240,000-ից ավելի տվյալներ հավաքվել, տեխնոլոգիայի պրոցեսի ենթարկվել, ստուգվել, բաղդատվել և գնահատվել են որպեսզի կարողանան վերջնական համարը ստանալ ավելի քան 97,000 մարդկային վնասների բոլոր ազգություններից։ Վերջերս պատահած հետազոտություն ցուցադրել է որ մեծամասնությունը 97,207 մարդկային վնասների (ռազմական և քաղաքացիական) Բոսնիական պատերազմի բոսնիակներն էին (65 %), սերբերը երկրորդ (25 %) և խորվաթները երրորդ (8 %)։ 83 տոկոսը քաղաքացիական զոհերի բոսնիակներ էին, 10 տոկոսը սերբեր և 5 տոկոսը խորվաթներ ու ավելի քիչ քանակով ալբանիացիներ և ռոմանիներ։ Ընդհանուր գումարը զոհերի կարելի է բարձրանա 10,000 բոլոր երկրում որովհետև հետազոտությունը շարունակվում է։ Նաև, 320 զինվոր միջազգային զորքերից զոհվել են Բոսնիայի պատերազմում։
| Ընդհանուր 102,622 | Բոսնիակներ և խորվաթներ | c. 72,000 |
| Սերբեր | c. 30,700 | |
| Քաղաքացիականներ 55,261 | Բոսնիակներ և խորվաթներ | c. 38,000 |
| Սերբեր | c. 16,700 | |
| Զինվորներ 47,360 | Բոսնիակներ | c. 28,000 |
| Սերբեր | c. 14,000 | |
| Խորվաթներ | c. 6,000 |
| Ընդհանուր 96,175 | Բոսնիակներ | 63,994 | 66.5 % |
| Սերբեր | 24,206 | 25.2 % | |
| Խորվաթներ | 7,338 | 7.6 % | |
| այլ | 637 | 0.7 % | |
| Քաղաքացիականներ 38,645 | Բոսնիակներ | 32,723 | 84.7 % |
| Սերբեր | 3,555 | 9.2 % | |
| Խորվաթներ | 1,899 | 4.9 % | |
| այլ | 466 | 1.2 % | |
| Զինվորներ 57,529 | Բոսնիակներ | 31,270 | 54.4 % |
| Սերբեր | 20,649 | 35.9 % | |
| Խորվաթներ | 5,439 | 9.5 % | |
| այլ | 171 | 0.3 % | |
| չհաստատված | 4,000 |
Միջազգային դատարանի որոշումները
Բոսնիակների մեծամասնությունը, շատ խորվաթներ, ինչպես նաև արևմտյան քաղաքական գործիչներ և մարդու իրավունքների կազմակերպություններ հավաստում են, թե պատերազմը սերբական և խորվաթյան հարձակում (ագրեսիա) էր։ Իսկ սերբերը հավաստում են, թե այն քաղաքացիական պատերազմ էր։ Ըստ միջազգային դատարանի 2007 թվականի փետրվարի 26-ի եզրակացության՝ պատերազմը եղել է էթնիկ բախում, և, թե Սերբիան ցեղասպանություն չէր իրականացրել, հակառակ Բոսնիա և Հերցեգովինայի պնդման, որ Սերբիան աջակցել էր Սերբական Հանրապետությանը՝ բոսնիացիների դեմ ցեղասպանություն իրագործելիս։ Սակայն, նույն դատարանը հաստատել է որ Սերբիան ամեն ինչ չի արել սերբ զորքերի կողմից ցեղասպանությունը կասեցնելու և գլխավոր հանցագործներին, մասնավորապես գեներալ Ռատկո Մլադիչին, հետապնդելու համար։ Չնայած բոլոր ակներև ռազմական հանցագործությունների, դատավորները հաստատել են, թե ցեղասպանություն տեղի է ունեցել միայն Սրեբրենիցայում 1995 թվականին։
Ծանոթագրություններ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բոսնիական պատերազմ» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Բոսնիական պատերազմ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.