Խորվաթիա

Խորվաթիայի Հանրապետություն Republika Hrvatska
Դրոշ Զինանշան
Օրհներգ՝ "Խորվաթիայի օրհներգ" (անգլ.՝ "Մեր գեղեցիկ հայրենիք")
[[Պատկեր: Show globe Show map of Europe |270px |center |Խորվաթիա դիրքը]]
Մայրաքաղաք և ամենամեծ քաղաք		Զագրեբ (խոշորագույն քաղաք)
Պետական լեզուներ		խորվաթերեն
Էթնիկ խմբեր (2011)		90.42 %՝ խորվաթներ 4.36 %՝ սերբեր 5.22 %՝ այլ ազգեր
Կառավարում		ունիտար խորհրդարանական սահմանադրական հանրապետություն
-	Նախագահ	Զորան Միլանովիչ
-	Վարչապետ	Անդրեյ Պլենկովիչ
-	Խորհրդարանի խոսնակ	Գարդան Յանդրոկովիչ
-	Սահմանադրական դատարանի նախագահ	Միրոսլավ Շեպարովիչ
Հիմնադրում
-	խորվաթների բնակեցում	6-րդ դար
-	Իշխանություն	7-րդ դար
-	Թագավորություն	925
-	Հունգարիայի հետ միություն	1102
-	Հաբսբուրգյան միապետություն	հունվարի 1, 1527
-	Ավստրո-Հունգարիային միացում	հոկտեմբերի 29, 1918
-	Հարավսլավիայի ստեղծում	դեկտեմբերի 4, 1918
-	Անկախության հռչակում	հունիսի 25, 1991
-	ԵՄ անդամակցություն	հուլիսի 1, 2013
Տարածք
-	Ընդհանուր	56.538 կմ²  (124-րդ)
-	Ջրային (%)	1.09
Բնակչություն
-	2017 նախահաշիվը	4,154,200  (129-րդ)
-	2011 մարդահամարը	4,284,889 (128-րդ)
ՀՆԱ (ԳՀ)		2018 գնահատում
-	Ընդհանուր	$106.548 միլիարդ (84-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$25,807 (56-րդ)
ՀՆԱ (անվանական)		2018 գնահատում
-	Ընդհանուր	$61.056 միլիարդ (81-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$14,788 (57-րդ)
Ջինի (2018)		29.7 (17-րդ)
ՄՆԶԻ (2015)		0.827 (45-րդ)
Արժույթ		Եվրո (EUR)
Ժամային գոտի		Կենտրոնական Եվրոպայի ժամանակ (ՀԿԺ+1)
-	Ամռանը (DST)	CEST (ՀԿԺ+2)
Ազգային դոմեն		.hr և .eu
Հեռախոսային կոդ		+385

Հարավային սլավոնները Խորվաթիայի մերօրյա տարածքում հաստատվել են 6-րդ դարում և 9-րդ դարում այստեղ ստեղծել երկու անկախ իշխանություններ։ 925 թվականին Տոմիսլավ I-ի գահակալմամբ սկսվում է երկրի պատմության թագավորական շրջափուլը, որը շարունակվում է շուրջ երկու հազարամյակ։ Խորվաթիան իր հզորության գագաթնակետին հասնում է Պետար Կրեշիմիր IV-ի և Դմիտար Զվոնիմիրի կառավարման տարիներին, երբ խորվաթները տարածում են իրենց իշխանությունը Բալկանյան թերակղզու ամբողջ հյուսիսային շրջաններում։ 1102 թվականին Խորվաթիան դաշնային պետության ստեղծման մասին պայմանագիր է կնքում դաշնակից Հունգարիայի թագավորության հետ։ Օսմանյան բռնազավթումներից զերծ մնալու նպատակով երկրի բարձրագույն ժողովը 1527 թվականին Հաբսբուրգ թագավոր Ֆերդինանդ I-ին ընտրում է Խորվաթիայի գահակալ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ելքը կանխորոշելով՝ 1918 թվականի հոկտեմբերին Զագրեբը հռչակվում է Ավստրո-Հունգարիայից փաստացի անկախ սլովենների, խորվաթների և սերբերի միացյալ թագավորության մայրաքաղաք։ Նույն տարվա դեկտեմբերին այդ տարածքներում ձևավորվում է Հարավսլավիա պետությունը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի շրջանակներում գերմանական բանակի կողմից Հարավսլավիայի բռնազավթումից հետո Խորվաթիայի տարածքում հաստատվում է ամբողջատիրական վարչակարգ։ Պատերազմի ավարտից հետո ավտորիտար Խորվաթիայի անկախ պետությունը անկում է ապրում և վերջինիս տարածքում հռչակվում է Խորվաթիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունը՝ որպես Հարավսլավիայի դաշնային բաղադրիչ։ Մերօրյա Խորվաթիայի անկախ պետականությունը ստեղծվել է 1991 թվականի հունիսի 25-ին՝ քառամյա անկախության պայքարից հետո։

 

«Խորվաթիա» անունը ծագում է միջնադարյան լատիներեն «Croātia» բառից։ Խորվաթիայի տարածքում հայտնաբերված միջնադարյան Բրոնիմիրի մակագրության վրա հայտնաբերված DUX CRUATORVM (թարգմանաբար՝ «խորվաթների իշխանություն») գրությունն ապացուցում է այն պնդումը, որ միջնադարյան ժամանակներից ի վեր պետությունը կոչվել է Խորվաթիա։

Արևմտյան սլավոնների (լեհեր, սլովակներ, չեխեր) շրջանում տարածված է Xrovat երկրանվանումը, որը հավանաբար փոխառություն է պրոտոսլավոնական Xŭrvatŭ բառից։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ վերջինիս ծագումնաբանության հիմքում էլ ընկած է հին պարսկերեն xaraxwat բառը։ Հետաքրքրական է այն հանգամանքը, որ Harahvait-ը Արաքոզիա երկրամասի (հարավարևմտյան Աֆղանստան և հյուսիսային Պակիստան) պարսկերեն անվանումն է։ Խորվաթիայի անվան ճշգրիտ ծագումն անորոշ է, սակայն ենթադրվում է, որ այն սլավոններին տրված գոթական կամ հնդիրանական եզրույթ է։ Երկրանվան մեզ հայտնի ամենահին գրավոր հիշատակումը Զվոնիմիր արքայի քարե արձանագրությունն է, որտեղ գրված է «zvъnъmirъ kralъ xrъvatъskъ» (Զվոնիմիր՝ խորվաթների արքա)։ Երկրանվան լատիներեն տարբերակը գրավոր կերպով առաջին անգամ հիշատակված է 852 թվականին հրապարակված Տրպիմիր I իշխանի կանոնադրությունում։ Կասկած է հարուցում միայն այն, որ 9-րդ դարի քարե աշխատությունը կորել է և մեզ է հասել միայն վերջինիս 1568 թվականի կրկնօրինակը։

Նախապատմություն և հնագույն ժամանակներ

Խորվաթիայի տարածքը դեռևս վաղ ժամանակներից ի վեր բնակեցված է եղել հնագույն մարդկանցով։ Հյուսիսային Խորվաթիայում հայտնաբերվել են Պլեյստոցենի դարաշրջանում գոյություն ունեցած նեանդերթալյան մարդու բրածոներ, որոնք թվագրվել են հին քարե դարի ժամանակաշրջանին։ Վերջիններս համարվում են Կրապինայի ամենահայտնի և լավ պահպանված հնագիտական օբյեկտները։ Խորվաթիայի գրեթե բոլոր երկրամասերում հայտնաբերվել են նեոլիթի (նոր քարե դար) և էնեոլիթի (պղնձե քարե դար) ժամանակաշրջանների մնացորդներ։

 

Հնագիտական օբյեկտների ճնշող մեծամասնությունը հայտնաբերվել է հյուսիսային Խորվաթիայի գետահովիտներում։ Տարածաշրջանի քաղաքակրթության զարգացման վրա ամենաակնառու հետքն են թողել Ստարչևոյի, Վուչեդոլի և Բադենի մշակույթները։ Շատ ավելի ուշ տարածաշրջանում ի հայտ են գալիս առաջին պետական կազմավորումները և դա պայմանավորված էր Դանուբի ավազանում բնակվող իլլիրիացիների կողմից Խորվաթիայի տարածքի նվաճմամբ։ Հաստատվելով Ադրիատիկ ծովի ավազանին՝ հելլենական ծագում ունեցող իլլիրիացիները Հվար, Կորչուլա և Վիս կղզիներում ստեղծում են իրենց առևտրային գաղութները։

Մ․թ․ա․ 9-րդ դարում մերօրյա Խորվաթիայի տարածքը նվաճվում է Հռոմեական կայսրության կողմից։ Նախքան գահից ինքնակամ հրաժարվելը Վալերիանոս Դիոկղետիանոս կայսրը Սպլիտում կառուցում է մեծ թագավորական պալատ։ Ժողովուրդների մեծ գաղթի դարաշրջանում Արևմտայն Հռոմեական կայսրության վերջին դե յուրե գահակալ Յուլիոս Նեպոտն իր տիրակալության զգալի մասը կորցնելուց հետո հաստատվում է Սպլիտում և ձևական կերպով որոշ ժամանակահատված գահակալում է աշխարհակալ պետության մնացորդների վրա։ Սակայն 475 թվականին վերջինս արտաքսվում է Ապենինյան թերակղզի՝ Իտալիա, և 475 թվականին դավադրաբար սպանվում։

Դարաշրջանի ավարտին՝ 7-րդ դարի առաջին տասնամյակում, սկսվում է ավարների և խորվաթների գաղթը։ Հաստատվելով Ադրիատիկի ավազանում՝ վերջիններս կոտորում են տեղի բնակչությանը և ավերում գրեթե բոլոր հռոմեական քաղաքները։ Ողջ մնացածները հեռանում են ավելի բարենպաստ հատվածներ՝ ափամերձ գոտիներ, կղզիներ, մի մասն էլ՝ լեռներ։ Խորվաթների և ավարների վայրագություններից փրկվածները Խորվաթիայի ծայրամասային շրջաններում հիմնում են գյուղեր և քաղաքներ։ Նույն սկզբունքով էլ հունական Էպիդավրոս գաղութի հիմքերի վրա հիմնվում է Դուբրովնիկը։

Խորվաթների էթնոգենեզը մինչ օրս վերծանված չէ, սակայն դրա շուրջ կան մի քանի վարկածներ, որոնցից ամենահայտնիներն են սլավոնական և իրանական տեսությունները։ Ամենաընդունվածը սլավոնական տեսությունն է, ըստ որի սպիտակ խորվաթները մեծ գաղթի ժամանակաշրջանում այստեղ են եկել Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում գտնվող Սպիտակ Խորվաթիա տարածքից։ Իրանական վարկածը հիմք է ընդունում Տանաիական հուշատախտակի հունական գրությունները և խորվաթներին վերագրում հին պարսկական արիական ծագումնաբանություն։

Միջնադարյան ժամանակահատված

 

 

Ըստ 10-րդ դարի Բյուզանդիայի գահակալ Կոստանդին Ծիրանածինի «կայսրության կառավարման մասին» աշխատության՝ խորվաթները մերօրյա Խորվաթիայի տարածքում հաստատվել են միայն 7-րդ դարում։ Այնուամենայնիվ, այս պնդումը միանշանակ չէ և վերջիններիս ի հայտ գալու թվականը վիճարկվում է 6-9-րդ դարերի միջև ընկած ժամանակահատվածում։ 9-րդ դարում արդեն խորվաթներն Ադրիատիկ ծովի ափին հիմնում են երկու իշխանապետություններ․ Լյուդևիտը հարավում ստեղծում է Պանոնյան Խորվաթիայի իշխանությունը, իսկ հյուսիսում Բորնա իշխանը՝ Դալմաթական (անդրծովյան) Խորվաթիան։ Այսպիսով, միջնադարում ստեղծվում են առաջին բուն խորվաթական պետությունները, որոնք հիմնադրման պահից ի վեր դառնում են Ֆրանկական պետության վասալը։ Ֆրանկական տիրապետությունը խորվաթական հողերի վրա ավարտվում է Միսլավ իշխանի գահակալությունից մեկ տասնամյակ անց։

Քրիստոնեական ուսմունքը խորվաթների շրջանում տարածվել է դեռևս 7-րդ դարում, սակայն խորվաթները քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունում են միայն 9-րդ դարում։ Առաջին զտարյուն խորվաթ գահակալը, որի իշխանությունն ընդունվել է Հռոմի Պապի կողմից, եղել է Բրանիմիրը։ 925 թվականին Հռոմի պապ Հովհաննես X-ի օրհնությամբ Տոմիսլավ իշխանը թագադրվում է արքայական թագով՝ ստեղծելով Խորվաթիայի թագավորությունը։ Ռազմի դաշտում խորվաթական հեծելազորը պարտության է մատնում հունգարական և բուլղարական բանակներին՝ ընդարձակելով տերության սահմանները։ Միջնադարյան խորվաթական թագավորությունն իր հզորության գագաթնակետին հասնում է 11-րդ դարում։ Նման ռոյալիստական զարթոնքը կապված էր Պետար Կրեշիմիր IV-ի (1058-1074) և Դմիտար Զվոնիմիրի (1075-1089) գահակալման հետ։ 1091 թվականին անժառանգ մահանում է Տրիպիմովիչների արքայատոհմի վերջին արքան՝ Ստեփան II-ը, իսկ Հունգարիայի արքա Լասլո I Սուրբը ներկայացնում է իր հավակնությունները խորվաթական գահի նկատմամբ։ Բանն այն էր, որ Հելենան՝ հունգարացի արքայի քույրն, ամուսնացած էր Խորվաթիայի արքայի հետ և վերջինիս մահվանից հետո ինքնին հանդիսանում էր գահի միակ ժառանգորդը։

Օտար տիրապետությունից խոսափող խորվաթական արքունիքը՝ ազնվական Պետեր Սվաչիչի գլխավորությամբ, 1097 թվականին պատերազմ է հայտարարում Հունգարիայի թագավորությանը։ Գվոզդ լեռան ճակատամարտում հունգարական հեծելազորը փայլուն հաղթանակ է տոնում խորվաթների նկատմամբ, որի արդյունքում 1102 թվականին Խորվաթիայի և Հունգարիայի միջև կնքվում է դաշնային պայմանագիր։ Պայմանագրի հիման վրա ստեղծվում է միացյալ թագավորությունը, որը գոյատևում է մինչև 1526 թվականը։ Հաջորդ չորս դարերի ընթացքում խորվաթական հողերը ղեկավարվում է Սաբորի (ազգային ժողովի) և բանի (արքայական տիտղոս) կողմից։ 16-րդ դարում տարածաշրջանում ակտիվանում է Օսմանյան կայսրության սպառնալիքն ու Վենետիկի հանրապետության դեմ պայքարը՝ ափամերձ տարածքների վերահսկողության համար։ 1428 թվականին վենետիկյան նավատորմն իր գերիշխանությունն է հաստատում ամբողջ Դալմաթիայում (բացառությամբ Դուբրովնիկի, որտեղ ստեղծվում է ինքնավարություն)։ Հարյուրամյա թուրք-խորվաթական պատերազմների ելքը վճռվում է 1493 թվականի Կրբավայի և 1526-ի՝ Մոհաչեի ճակատամարտերում, որտեղ երկու դեպքում էլ թուրքերը տանում են վճռական հաղթանակ։ Խուճապահար խորվաթական խորհրդարանը ստիպված է լինում Հաբսբուրգների արքայատոհմից սերող Ֆերդինանդ I-ին ճանաչել Խորվաթիայի տիրակալ։ Այս քայլը պատերազմի մեջ է ներքաշում նաև Ավստրիական կայսրությանը, որն էլ փոխում է գործողությունների հետագա ընթացքը։

Հաբսբուրգյան միապետություն և Ավստրո-Հունգարիա

Պատմական զարգացումներ

• Վաղ իշխանություններ

• Խորվաթիայի իշխանություն (7-րդ դար–925)
• Պանոնյան իշխանություն (8–9-րդ դար)

•   Խորվաթիայի թագավորոություն (925–1102)
•   Խորվաթիայի թագավորություն

•   Հունգարիայի հետ դաշնային պետություն (1102–1526)

•   Հաբսբուրգյան միապետություն

•   Խորվաթիայի թագավորություն (1527–1868)
•   Սլավոնիայի թագավորություն (1699–1868)
•   Դալմաթիայի թագավորություն (1815–1868)

•   Ավստրո-Հունգարիա

• Խորվաթիա-Սլավոնիա (1868–1918)
•   Դալմաթիայի թագավորություն (1868–1918)

•   սլովենների, խորվաթների և սերբերի պետություն (1918)
•   Հարավսլավիայի թագավորություն (1918–1939)

•   Խորվաթիայի բոնավինա (1939–1941)

•   Խորվաթիայի անկախ պետություն

աջակից երկիր՝   Երրորդ Ռայխ (1941–1945)

•   Խորվաթիայի ՍՀ

• Հարավսլավիայի դաշնային սուբյեկտ (1943–1990)

•   Խորվաթիայի Հանրապետություն

• Հարավսլավիայի կազմում (1990–1991)

•   Խորվաթիա (1991-մինչ օրս)

 

Օսմանյան բանակի տարած վճռական հաղթանակից հետո 1538 թվականին Խորվաթիայի տարածքը բաժանվում է քաղաքացիական և ռազմական գոտիների։ Խորվաթիայի ռազմական գոտին, որը հայտնի էր Կրաինա անվանումով, գտնվում էր Ավստրիայի կայսերական վերահսկողության ներքո։ Հարավային հողերում թուրքական գերիշխանությունը շարունակվում է մինչև 1593 թվականը, երբ Սիսակի ճակատամարտում ավստրիական բանակի ջախջախիչ պարտության է մատնում Հասան փաշայի ղեկավարած թուրքական բանակին։ Սա դառնում է օսմանյան բանակի առաջին խոշոր պարտությունը մարտի դաշտում։

Հաջորդիվ սկսվում է թուրք-խորվաթական պատերազմը, որը զգալի ժողովրդագրական փոփոխություններ է առաջ բերում։ Խորվաթները սկսում են գաղթել Ավստրիական կայսրության տարբեր հատվածներ, որի արդյունքում Բուրգենլանդում ստեղծվում է ավստրիական սուբէթնիկական համայնք։ 1712 թվականին Խորվաթիայի խորհրդարանը աջակցել է Սրբազան Հռոմեական կայսրության կազմում գտնվող Խորվաթիայի սուվերենության իրավունքը ոտնահարած կայսր Կառլ VI-ի նկատմամբ պրագմատիկ սանկցիաների կիրառմանը։ Պատժամիջոցներից հետո կայսրը խոստանում է հարգել Խորվաթիայի թագավորության բոլոր քաղաքական իրավունքներն ու Ավստրիայի թագուհի Մարիա Թերեզային ճանաչել որպես խորվաթական պետականության գլխավոր երաշխավոր։

 

1797-ից 1809 թվականներին Ֆրանսիական կայսրությունն աստիճանաբար գրավում է արևելյան Ադրիատիկի ափամերձ շրջանն ու նրա ծայրամասի զգալի հատվածը՝ պատմության ասպարեզից դուրս մղելով Վենետիկի և Ռուգուզիայի հանրապետություններին։ Նվաճված տարածքները միավորվում է Ֆրանսիայի Իլլիրյան նահանգի կազմի մեջ։ Հաջորդիվ բրիտանական նավատորմը սկսում է Ադրիատիկ ծովի շրջափակումը և 1811 թվականի Վիսի ճակատամարտում պարտության մատնում կայսերական Ֆրանսիայի ռազմածովային ուժերին։ Իլլիրյան նահանգը 1811 թվականին անցնում է ավստրիացիներին և Ավստրիայի կազմում հաստատվում է 1815 թվականի Վիեննայի վեհաժողովից հետո։ Նույն տարում ստեղծվում է Դալմաթիայի ենթակա թագավորությունը, որն ստանձնում է խորվաթ ժողովրդի ազգային միասնության գործը։ 1830-1840-ական թվականները նշանավորվում է Խորվաթիայի ազգային վերածննդով։ Այդ ժամանակաշրջանի հիմնական նպատակն էր հունգարերենին հակակշիռ խորվաթական առանձին լեզվի, գրականության և մշակույթի ստեղծումը։ 1848 թվականի հունգարական հեղափոխության ժամանակ Խորվաթիան զինակցում է Ավստրիային և օգնում Իոսիփ Էլաչիչի զորքերին արյան մեջ խեղդել ազատատենչ հունգարների բարձրացրած անկախության շարժումը։ Կայսերական Ավստրիայի և թագավորական Հունգարիայի 1867 թվականի մերձեցումը խարխլում է Խորվաթիայի դիրքերը աշխարհակալ տերության տարածքում, քանզի ավստրո-հունգարական պայմանագիրը Խորվաթիայի կարգավիճակի հարցի քննությունը թողնում էր հունգարական արքունիքին։ Հունգարիան պարտադրում է Խորվաթիայի և Սլավոնիայի միավորումը մեկ ենթակա պետության մեջ, սակայն միևնույն ժամանակ պահպանում է Դալմատիայի թագավորության ինքնիշխանությունն ու Ռիեկայի անջատողական կարգավիճակը։

Խորվաթիան Հարավսլավիայի կազմում

Աշխարհագրություն

 

Խորվաթիան գտնվում է Կենտրոնական Եվրոպայի հարավում՝ Բալկանյան թերակղզում։ Տարածքը 56594 կմ² է, ջրայինը՝ 33200 կմ²։ Ջրային տարածքում կան մեծ թվով կղզիներ, դրանց ընդհանուր թիվը 1185 է, որից 67-ը բնակեցված են, ամենամեծ կղզիներն են Կրկ եւ Կրես կղզիները։ Հյուսիսում Խորվաթիան սահմանակից է Սլովենիաին (600 կմ), հյուսիս-արևելքում՝ Հունգարիա]ին (348 կմ), արևելքում՝ Սերբիային (314 կմ) ), հարավում՝ Բոսնիա և Հերցեգովինա (956 կմ) և Չեռնոգորիա (19 կմ)։ Երկիրը բաղկացած է երկու մասից՝ մայրցամաքային, գտնվում է հիմնականում գետի ավազանում Սավա և Ադրիատիկ՝ երկարավուն նեղ շերտ ափի երկայնքով Ադրիատիկ ծով։

 

Հյուսիսային Խորվաթիայում գերակշռում է ցամաքային կլիման, Կենտրոնական Խորվաթիայում՝ կիսալեռնային և լեռնային, ափին մոտ՝ միջերկրածովյան։ Ձմռանը մայրցամաքային հատվածում ջերմաստիճանը հասնում է միջինը -10 °C, լեռնային շրջաններում -5 °C-ից մինչև 5 °C, իսկ ափամերձ շրջաններում 0 °C-ից +10 °C։ Ամռանը ամենատաքն ափին է՝ միջինում +25 °C-ից +30 °C, թերակղզիներում գտնվող առողջարանային շրջաններում (Իստրիա- +30 °C-ից սկսած)։ Ջերմաստիճանը լեռներում սովորաբար չի գերազանցում +15–+20 °C, իսկ մայրցամաքում այն հիմնականում մոտ +25 °C է։ Ամենաքիչ տեղումները ընկնում են կղզիներում՝ տարեկան մոտավորապես 500-1000 մմ։ Ափին տեղումների քանակը տատանվում է տարեկան 1000-ից 1700 մմ։

Խորվաթիայի տարածքը բաժանված է 20 շրջանի (խորվ.՝ Županije), շրջանները բաժանված են 122 քաղաքների (խորվ.՝ Գրադովի) և 424 համայնքների (խորվ.՝ Općine): ), մայրաքաղաքը բաժանված է քաղաքային շրջանների (խորվ.՝ gradske četvrti), խոշոր քաղաքները բաժանված են տեղական մասերի (խորվ.՝ mjesne odbore)։ 21-րդ շրջանի կարգավիճակն է Զագրեբ՝ Խորվաթիայի մայրաքաղաքը։

 

 

Վարչաշրջանների ներկայացուցչական մարմիններն են շրջանային ժողովները (խորվ.՝ Županijska skupština), որոնք ընտրվում են բնակչության կողմից, գործադիր մարմինները՝ շրջանները (խորվ.՝ Župan)։ Քաղաքների ներկայացուցչական մարմիններն են քաղաքային խորհուրդները (խորվ.՝ Gradsko vijeće), որոնք ընտրվում են բնակչության կողմից, գործադիր մարմինները քաղաքների կառավարիչները (խորվ.՝ Gradonačelnik):

Համայնքների ներկայացուցչական մարմիններն են համայնքների ավագանիները (խորվ.՝ Općinsko vijeće), որոնք ընտրվում են բնակչության կողմից, գործադիր մարմինները համայնքների ղեկավարներն են (խորվ.՝ Općinski načelnik):

Քաղաքային շրջանների ներկայացուցչական մարմիններն են քաղաքային շրջանի խորհուրդը (խորվ.՝ vijeće gradske četvrti), որն ընտրվում է բնակչության կողմից, գործադիր մարմինները քաղաքային շրջանների խորհուրդների նախագահներն են (խորվ.՝ predsjednik vijeća):

Տեղամասերը չունեն տեղական ինքնակառավարում (բացառությամբ Սպլիտի)։ Մինչև 2001 թվականը գավառների և համայնքների միջև գործում էր միջանկյալ միավոր՝ շրջան (խորվ.՝ kotar)։

Խորվաթիա - ունիտար պետություն, խորհրդարանական հանրապետություն։ Օրենսդիր մարմին 2001 թվականից Սաբորն է (Խորհրդարան)։ 1991-2001 թվականներին խորհրդարանը երկպալատ էր։

Պետության ղեկավար - Նախագահ, ուղղակիորեն ընտրվում է հինգ տարի ժամկետով։ Նա երկրի զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է և խորհրդարանի համաձայնությամբ նշանակում է վարչապետին։ Նախագահը զբաղվում է նաև արտաքին քաղաքական հարցերով։ Վերջին նախագահական ընտրությունները անցկացվել են 2020 թվականի հունվարի 5-ին և հաղթել է Զորան Միլանովիչը։ Նա պաշտոնը ստանձնեց 2020 թվականի փետրվարի 18-ին։

Կառավարության ղեկավարը վարչապետն է, 2016 թվականի հոկտեմբերի 19-ից այդ պաշտոնը զբաղեցնում է Անդրեյ Պլենկովիչը։ Կառավարությունը բաղկացած է չորս փոխվարչապետներից և 16 նախարարներից, որոնք պատասխանատու են որոշակի ոլորտների գործունեության համար։ Կառավարությունը նախաձեռնում է օրենքների ընդունում, մշակում բյուջեի նախագիծ, վերահսկում է օրենքների կատարումը, որոշում արտաքին և ներքին քաղաքականության հիմնական ուղղությունները։

Սահմանադրությունն ընդունվել է 1990 թվականի դեկտեմբերի 20-ին, Հարավսլավիայից անկախությունը հռչակել է 1991 թվականի հունիսի 25-ին։ Սահմանադրության փոփոխություններն ընդունվեցին՝ 1) փոքրամասնությունների իրավունքների վերաբերյալ, 2) կառավարման կիսանախագահական մոդելը կառավարման խորհրդարանական մոդելի փոխելու, 3) խորհրդարանական բարեփոխումների վերաբերյալ։ Խորհրդարան - միապալատ (մեծ մասը ընտրվում է կուսակցական ցուցակներով, ոմանք՝ փոքրամասնությունների կողմից)։ Մինչև 2001ա-ն եղել է Շրջանների տուն։ Սաբորի խմբակցությունները.

 

Քաղաքական կուսակցություններ

Աջակողմյան

• Խորվաթիայի իրավունքների կուսակցություն - ազգայնական
• Սլավոնիայի և Բարանջայի Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն - տարածաշրջանային աջ պոպուլիստ
• Խորվաթիայի քաղաքացիական կուսակցություն - աջ պոպուլիստ
• Դոկտոր Անտե Ստարչեւիչի Խորվաթիայի իրավունքների կուսակցություն - Ազգային պահպանողական

Կենտրոնամետ

• Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն - պահպանողական
• Ժողովրդավարական կենտրոն - Լիբերալ պահպանողական
• Խորվաթական գյուղացիական կուսակցություն - սոցիալական պահպանողական

Աջ կենտրոնամետ

• Խորվաթիայի սոցիալ-լիբերալ կուսակցություն - պահպանողական լիբերալ
• Խորվաթիայի ժողովրդական կուսակցություն - Լիբերալ դեմոկրատներ - լիբերալ
• Իստրիայի դեմոկրատական ժողով - տարածաշրջանային ձախ-լիբերալ
• Խորվաթիայի թոշակառուների կուսակցություն - Կենսաթոշակառուների իրավունքների կուսակցություն

Ձախ կենտրոնամետ

• Խորվաթիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն - սոցիալ-դեմոկրատական
• Անկախ Դեմոկրատական Սերբական կուսակցություն - սոցիալ-դեմոկրատական սերբական փոքրամասնություն
• Խորվաթիայի կայուն զարգացում - բնապահպան առաջադեմ

Ձախակողմյան

• Խորվաթիայի լեյբորիստական կուսակցություն - ձախ պոպուլիստ
• Խորվաթիայի Սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցություն - մարքսիստ
• Աշխատավորների ճակատ - հեղափոխական սոցիալիստ

Արհմիություններ

Արհմիությունների ամենամեծ կենտրոնը Խորվաթիայի Ազատ արհմիությունների միությունն է («Savez samostalnih sindikata Hrvatske»):

Արտաքին քաղաքականություն

Խորվաթիայի Հանրապետությունը ինքնիշխան պետություն է Կենտրոնական Եվրոպա, Հարավային Եվրոպա և Միջերկրական ծով սահմանին, որը անկախություն է հռչակել Կենտրոնական Եվրոպա։ Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Դաշնային Հանրապետություն 25 հունիսի, 1991 թ. Խորվաթիան անդամ է Եվրամիություն (ԵՄ), Միավորված ազգերի կազմակերպություն (ՄԱԿ), Եվրոպայի խորհուրդ, ՆԱՏՕ, World Trade Organization (WTO), Union for the Mediterranean և մի շարք այլ միջազգային կազմակերպություններ։ Խորվաթիան դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել 181 պետության հետ։ Նախագահ և Խորվաթիայի Հանրապետության կառավարությունը արտաքին գործերի և եվրոպական գործերի նախարարության միջոցով համագործակցում են արտաքին քաղաքականության մշակման և իրականացման գործում։

Կաղապար:Այս բաժնում հղումներ չկան Սահմանադրական վերահսկող մարմին - Սահմանադրական դատարան («Ustavni sud»), մարմին, որն ընտրում է դատավորների պաշտոնների թեկնածուներին՝ Պետական դատական խորհուրդ («Državno sudbeno vijeće»), դատախազության վերահսկողության մարմիններ՝ պետական Դատախազություն («Državno odvjetništvo»), շրջանային դատախազներ («Županijska državna odvjetništva»), համայնքային դատախազներ («Općinska državna odvjetništva»):

Ընդհանուր արդարադատություն

Բարձրագույն դատարանը Գերագույն դատարանն է («Vrhovni sud»), վերաքննիչ դատարանները՝ Županijski sudovi» դատարանները, առաջին ատյանի դատարանները՝ համայնքային դատարանները («Općinski sudovi»)։

Վարչական արդարադատություն

Վարչական արդարադատության բարձրագույն դատական ատյանը Գերագույն վարչական դատարանն է («Վիսոկի վերավնի սուդ»), վարչական արդարադատության վերաքննիչ դատարանները վարչական դատարաններն են («Upravni sudovi»):

Առևտրային արդարադատություն

Առևտրային արդարադատության բարձրագույն դատարանը Բարձրագույն առևտրային դատարանն է («Visoki trgovački sud»), առևտրային արդարադատության վերաքննիչ դատարանները առևտրային դատարաններն են («Trgovački sudovi»):

Կարգապահական արդարադատություն

Կարգապահական արդարադատության բարձրագույն դատարանը Բարձրագույն կարգապահական դատարանն է («Visoki prekršajni sud»), կարգապահական արդարադատության վերաքննիչ դատարանները կարգապահական դատարաններն են («Prekršajni sudovi»):

Արդյունաբերության առաջատար ճյուղերն են՝ նավաշինությունը, մեքենաշինությունը, քիմիական, սննդի, տեքստիլ, փայտամշակման, էլեկտրական և էլեկտրոնային, դեղագործական արդյունաբերությունը։ Զբոսաշրջությունը տնտեսության կարևոր ճյուղ է։

Կեյցի ինդեքսը (երկրում նվազագույն և միջին աշխատավարձի հարաբերակցությունը) Խորվաթիայում 2018 թվականի դրությամբ (միջին 8420 կունա и минимальная 3442,25 кун և նվազագույնը՝ 3442,25 կունա) կազմում է մոտ 40,8%։ 2020 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմում է 4062,51 HRK, 543,35 եվրո (համախառն) և 3250,01 HRK, 434,68 եվրո (մաքուր). 2021 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմում է 4250 HRK 562,04 եվրո (համախառն) և 3400 HRK 449,44 եվրո (մաքուր)։ 2022 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմում է 4687,50 HRK, 623,42 եվրո (համախառն), և 3750 HRK, 499,22 եվրո (մաքուր), Քեյթսի ինդեքսը 48,78% է։ 2023 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմում է 700 եվրո (համախառն) և 560 եվրո (մաքուր)։ 2023 թվականի հունվարի դրությամբ Խորվաթիայում միջին աշխատավարձը կազմել է 1499 եվրո(համախառն) և 1094 եվրո (մաքուր)։

«Առավելություններ»՝ կայուն տնտեսական աճ. ԱՄՀ-ի հովանու ներքո մեկնարկել է պետական ծախսերի կրճատման ծրագիր։ Զբոսաշրջության աճ։

«Թերություններ»՝ 2001 թվականից շարունակվող սեփականաշնորհումը և արհմիությունների դիմադրությունը՝ պատերազմը, վնասը մոտ 50 միլիարդ դոլար։ Բարձր գործազրկություն (7,4% 2021 թվականի հունիսի դրությամբ)։

Տրանսպորտ

Ավտոմոբիլային տրանսպորտ

Խորվաթական ավտոճանապարհների ցանցը (autocesta) ունի 1313,8 կմ երկարություն։ Խորվաթիան 2019 թվականին ճանապարհների որակով զբաղեցրել է 12-րդ տեղը աշխարհում և 6-րդը՝ Եվրոպայում Համաշխարհային մրցունակության ինդեքս, որը ամեն տարի կազմվում է Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի փորձագետների կողմից։ Աշխարհի բոլոր հետկոմունիստական երկրների մեջ ամենաբարձր տեղը։

Հանրային տրանսպորտ

Խորվաթիայում հասարակական տրանսպորտի ամենատարածված ձևը ավտոբուսը է։ Բացառությամբ խոշոր քաղաքների ավտոբուսների՝(օրինակ՝ Զագրեբե, Սպլիտ, Ռիեկա, Օսիեկե, Պուլա և այլն) կան նաև տրամվայի գծերի ցանց (Զագրեբ և Օսիեկ տրամվայ)։ Տոմսերը վաճառվում են, որպես կանոն, ավտոբուսի կամ տրամվայի ուղևորների բաժնում կամ թերթի կրպակներում։

Ավտոբուսներ

Միջազգային ավտոբուսային ծառայությունը Խորվաթիայում բավականին զարգացած է։ Ավտոբուսի երթուղիները դեպի Խորվաթիա են գնում բազմաթիվ երկրներից Եվրոպա։

Ջրային տրանսպորտ

 

Տարբեր լաստանավերներ, շարժիչային նավերներ, Hydrofoils անցնում են Խորվաթիայի քաղաքների միջև, որոնք գտնվում են Ադրիատիկ ծովի ափին։ Բնակված կղզիների մեծ մասին կարելի է հասնել նաև ջրային տրանսպորտով։ Գործում են նաև միջազգային չվերթներ։ Մայիսի 28-ից սեպտեմբերի 30-ը ամառային գրաֆիկը գործում է ավելի հաճախակի մեկնումներով։

Օդանավակայաններ

Խորվաթիան ունի 6 միջազգային օդանավակայան և երեք քաղաքացիական օդանավակայան՝ ներքին և չարտերային թռիչքների համար։

Միջազգային օդանավակայաններ

• Զագրեբի օդանավակայան (Զագրեբ կենտրոնից 17 կմ հեռավորության վրա),
• Սպլիտ օդանավակայան (Սպլիտ կենտրոնից 24 կմ,
• Դուբրովնիկ օդանավակայան (քաղաքից 18 կմ),
• Պուլայի օդանավակայան (Պուլա կենտրոնից 6 կմ հեռավորության վրա),
• Զադարի օդանավակայան,
• Ռիեկայի օդանավակայան։

Զբոսաշրջություն

 

Ադրիատիկ Խորվաթիայի ափամերձ գիծը և բազմաթիվ կղզիները միջազգային զբոսաշրջության հայտնի ուղղություն են։ Ադրիատիկում զբոսաշրջությունը սկսել է զարգանալ XIX դարից։ 20-րդ դարում խորվաթական ափը սոցիալիստական աշխարհի ամենազարգացած զբոսաշրջային ուղղություններից մեկն էր։ 1990-ականներին Խորվաթիայում զբոսաշրջությունը կտրուկ անկում ապրեց, որը պայմանավորված էր ռազմական գործողություններով և հնացած զբոսաշրջային ենթակառուցվածքով, որը չէր համապատասխանում արևմտյան որակի չափանիշներին։ 2000-ականների սկզբից զբոսաշրջությունը աճ գրանցեց։ 2010 թվականների կեսերին զբոսաշրջության ոլորտում ՀՆԱ-ն կազմել է 18%, ինչը տնտեսագետների մոտ տագնապ է առաջացրեց։

 

 

Ներկայիս Խորվաթիայի Սահմանադրությունը սահմանում է Խորվաթիայի Հանրապետությունը «որպես խորվաթ ժողովրդի ազգային պետություն և որպես ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների պետություն՝ սերբեր, բոսնիացիներ, սլովեններ, չեխեր, սլովակներ, իտալացիներ, հունգարացիներ։ , հրեաներ, գերմանացիներ, ավստրիացիներ, ուկրաինացիներ, ռուսներ, բուլղարներ, գնչուներ, ռումինացիներ, թուրքեր, վլահներ, ալբանացիներ և այլք, ովքեր նրա քաղաքացիներն են»։ Սահմանադրության մեջ թվարկված 22 էթնիկ խմբերի իրավական կարգավիճակը կարգավորվում է Խորվաթիայի Հանրապետությունում ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների մասին սահմանադրական օրենքով, որը ուժի մեջ է մտել 2002 թվականին։ Բնակչությունը 2016 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ կազմում էր 4 154 213 մարդ։

Ազգային կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի.

• խորվաթներ (90,42%),
• սերբեր (4,37%),
• բոսնիացիներ (0,17%),
• հունգարացիներ (0.33%),
• իտալացիներ (0.42%)
• սլովենացիներ (0,25%),
• գնչուներ (0,4%),
• ալբանացիներ (0.41%),
• չեխեր (0,22%)
• մակեդոնացիներ (0,4%)
• չեռնոգորցիներ (0,11%)
• ուրիշներ (1,98%)։

Կրոն

Կրոնական կազմը 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով.

• կաթոլիկներ (86,28%),
• ուղղափառ (4,44%)
• բողոքականներ (0,34%)
• մուսուլմաններ (1,47%)
• աթեիստներ և ագնոստիկներ (4,57%)
• այլ կրոն կամ չեն պատասխանել (2.9%)

Լեզուներ

Խորվաթիայում պաշտոնական լեզուն խորվաթերենն է։ Թույլատրվում է Սահմանադրությամբ որպես ազգային փոքրամասնություններ սահմանված էթնիկ խմբերի լեզուների պաշտոնական օգտագործումը, որը կարգավորվում է Խորվաթիայի Հանրապետությունում ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների մասին սահմանադրական օրենքով,և ազգային փոքրամասնությունների լեզուների օգտագործման վերաբերյալ երկու օրենք:Իստրիայի որոշ քաղաքներում պաշտոնական լեզուն իտալական է։ Որոշ մունիցիպալիտետներում և բնակավայրերում ամրագրվել է ազգային փոքրամասնությունների լեզուների պաշտոնական լեզուն սերբերեն, հունգարերեն, չեխերեն և ռուսերեն։ Իստրական թերակղզում կան երկու վտանգված ռոմաներեն լեզու՝ իստրոռոմանական և իստրոռումինական։

Խորվաթիան մասնակցել է բոլոր Օլիմպիական խաղերին անկախությունից ի վեր և նվաճել է 27 մեդալ դրանցում, 10-ը՝ Ձմեռային օլիմպիական խաղերում։ Երկրում ամենատարածված մարզաձևերն են ֆուտբոլ, բասկետբոլ, հանդբոլ, ջրագնդակ և թենիս։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Խորվաթիան համարվում է տաք կլիմայով հարավային երկիր, այն նաև տարածում է ձմեռային սպորտաձևերը, ինչպիսիք են լեռնադահուկային սպորտ, սառցե հոկեյ և բիաթլոն։ Վերջին տարիների ամենահայտնի և հաջողակ դահուկորդներից են եղբայր և քույր Իվիցա Կոստելիչ և Յանիկա Կոստելիչ։ Զագրեբի «Medvešcak» հոկեյի թիմը հայտնի է մայրաքաղաքում, որը խաղում է Ավստրիական հոկեյի լիգա։ 2013/2014 մրցաշրջանից մինչև 2016/2017 թվականները նա խաղացել է ՄՀԼ-ում։ Խորվաթիայի ազգային հավաքականը 2018 թվականին նվաճել է աշխարհի գավաթի արծաթե մեդալը, ազգային հավաքականի ավագ և Ռեալ Մադրիդի Լուկա Մոդրիչը ճանաչվել է տարվա աշխարհի առաջնություն խաղացող և արժանացել է «Ոսկե գնդակի»՝ որպես աշխարհի լավագույն խաղացող։ Խորվաթիայի լավագույն ակումբներից է «Դինամո»ն (Զագրեբ)։

Խորվաթիայի զինված ուժերի ստեղծման պաշտոնական ամսաթիվը 1991 թվականի նոյեմբերի 3-ն է։ Առաջին բանակը ստեղծվել է 1991 թվականի գարնանը ստեղծված Խորվաթական ազգային գվարդիա կազմավորումների հիման վրա։ 1995 թվականի վերջին Խորվաթական պատերազմ ժամանակ (Փոթորիկ գործողություն), նրանց թիվը կազմում էր ավելի քան 250 հազար մարդ։ Զինված ուժերի ընդհանուր թիվը 2011 թվականին կազմել է 20 հազար մարդ։ (ևս 3 հազարը ծառայում են ոստիկանությունում), պահեստազորի թիվը 21 հազար մարդ է։

1906 թվականին գերմանացի աստղագետի Աուգուստ Կոպֆ կողմից հայտնաբերված (589) Խորվաթիա աստերոիդը կոչվում է Խորվաթիայի անունով։