পুঁজিবাদ

প্ৰতিযোগিতাৰ মাত্ৰা, অৰ্থনৈতিক হস্তক্ষেপ আৰু নিয়ন্ত্ৰণৰ ভূমিকা আৰু মালিকীস্বত্ব পুঁজিবাদৰ ভাগ অনুসৰি ভিন্ন হ’ব পাৰে। অৰ্থনীতিবিদ, ৰাজনৈতিক অৰ্থনীতিবিদ আৰু ইতিহাসবিদসকলে বিশ্লেষণ কৰি পুঁজিবাদৰ বিভিন্ন ভাগ চিনাক্ত কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত লেইছেজ ফেয়াৰ বা মুক্ত বজাৰ পুঁজিবাদ, কল্যাণকামী পুঁজিবাদ, ক্ৰ’নি (crony) পুঁজিবাদ, ব্যৱসায়িক প্ৰতিষ্ঠানমুলক পুঁজিবাদ, তৃতীয় পন্থাৰ সামাজিক গণতন্ত্ৰ আৰু ৰাষ্ট্ৰ পুঁজিবাদ। ইয়াৰে প্ৰতিটো ভাগত মুক্ত বজাৰ, মুক্ত মালিকীস্বত্ব, মুক্ত প্ৰতিযোগিতাৰ প্ৰতিৰোধক আৰু সামাজিক নীতিৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰ মাত্ৰা ভিন্ন হ’ব পাৰে। মুক্ত বজাৰৰ মাত্ৰা আৰু ব্যক্তিগত সম্পত্তি ধাৰণৰ নিয়ম ৰাজনৈতিক আৰু চৰকাৰী নীতিগত বিষয় হৈ পৰে। বহু দেশত মিশ্ৰ অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা দেখা যায় য’ত পুঁজিবাদ আৰু পৰিকল্পিত অৰ্থনীতিৰ উপাদানসমূহ মিহলি হৈ পৰে। বিভিন্ন সময়ত, বিভিন্ন ঠাইত, বিভিন্ন সংস্কৃতিত আৰু বিভিন্ন ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাত পুঁজিবাদৰ উপস্থিতি পৰিলক্ষিত হৈ আহিছে। বণিজবাদৰ পতনৰ পিছেৰে পৰা পাশ্চাত্যৰ দেশসমূহত পুঁজিবাদী অৰ্থ ব্যৱস্থাই প্ৰধান ঠাই দখল কৰি আহিছে।

এক অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা বা উৎপাদনৰ এক পদ্ধতি হিচাপে পুঁজিবাদত তলত দিয়া বৈশিষ্ট্যসমূহ পৰিলক্ষিত হয়:

• লাভ আৰু মূলধন আহৰণ (Capital accumulation)
• বিনিময় মূল্য বৃদ্ধি কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে পণ্যদ্ৰব্যৰ উৎপাদন
• ব্যক্তিগত মালিকীস্বত্ব
• মজুৰীপ্ৰাপ্ত বনুৱা
• লাভৰ উদ্দেশ্যেৰে ধনৰ বিনিয়োগ
• যোগান আৰু চাহিদাৰদ্বাৰা প্ৰভাৱিত মূল্য ব্যৱস্থা এটাৰ ব্যৱহাৰ

• উচ্চ পৰ্যায়ৰ পুঁজিবাদ (Advanced Capitalism)
• বিত্ত পুঁজিবাদ (Finance Capitalism)
• বণিজবাদ (Mercantilism)
• মুক্ত-বজাৰ অৰ্থনীতি (Free-market economy)
• সামাজিক-বজাৰ অৰ্থনীতি (social-market economy)
• ৰাষ্ট্ৰ পুঁজিবাদ (State Capitalism)
• ব্যৱসায়িক প্ৰতিষ্ঠানমুলক পুঁজিবাদ (Corporate Capitalism)
• মিশ্ৰ অৰ্থনীতি (Mixed economy)