Hendrik Gerhardus Stoker: Suid-Afrikaanse filosoof

Hy is bekend daarvoor dat hy 'n eie wysgerige stelsel Wysbegeerte van die Skeppingsidee (1933) daargestel het. Johan Heyns het in "Denkers deur die eeue" Stoker as die grootste filosoof beskou wat Afrika opgelewer het.

Hendrik Gerhardus Stoker
Christelike Filosoof
Persoonlike besonderhede
Gebore	4 April 1899 Johannesburg, Suid-Afrika
Sterf	16 Mei 1993 (op 94) Potchefstroom
Eggenoot/-note	Miriam Francoise Stoker (néé Du Plessis)
Alma mater	PU vir CHO
Religie	Gereformeerd

Vroeër dae

 

 

Stoker is op 4 April 1899 in Johannesburg gebore. Al is sy ouers, Pieter Stoker (bebore op 5 Februarie 1865 te Assen) en Geertje (Leentje) Nienhuis (gebore op 24 Februarie 1873 te Bedum) immigrante uit Nederland, hulle het mekaar in Johannesburg ontmoet. Ses maande nadat Stoker gebore is, breek die Tweede Vryheidsoorlog uit en sy vader het as 'n Nederlandse vrywilliger by die Boerekommando’s aangesluit. Gedurende die oorlog het albei ouers die lyding van vroue end kinders in die konsentrasiekampe gesien. As gevolg daarvan neem die Stoker-gesin 'n anti-Britse gesinheid.

Stoker se ouers wil nie hê dat hy na 'n Engelse skool moet gaan nie, dus is hy vir sy skoolopleiding by die Deutsche Schule ingeskryf. Die Eerste Wêreldoorlog veroorsaak moeilikhede vir die Deutsche Schule en Stoker se ouers is verplig om hom in te skryf by die Potchefstroom Gimnasium, waar hy in 1916 in die eerste klas matrikuleer het. Toe hy 'n student by die Ginmasium was, het hy algemene (oop) kolleges van (onder andere) Jacob Daniël du Toit (Totius) bygewoon. Totius, die hoogleraar aan die Theologiese Skool van die Gereformeerde Kerk, was ook bekend as 'n digter en ook as een van die leiers van die Tweede Taalbeweging. Totius se voordragte oor die Bybelboek Jesaja oortuig hom finaal van die waarde van die Christelike lewenshouding.

Familie

 

Op 28 September 1925 is Stoker en Miriam Francoise du Plessis deur Totius by die Gereformeerde Kerk, Pretoria in die eg verbind. Du Plessis is in Kaapstad op 30 April 1902 gebore en sterf op 8 Maart 1994, ongeveer een jaar na haar man. Vier kinders is uit die huwelik gebore: Pieter, die oudste, word by PU vir CHO professor van fisika en David, die tweede, word by die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing (RGN) vise-president.

Die vraag kan wel gevra word waarom Stoker relatief onbekend is. Die volgende moontlike redes word voorgehou deur Van der Walt:

1. Dat Stoker hoofsaaklik in Afrikaans geskryf het
2. Dat hy uiters omslagtig geskryf het
3. Dat hy 'n Teologiese-filosofie bedryf het
4. Sy ondersteuning van die Apartheidsbeleid van die regering.

Dit is die laaste van die bogenoemde kritiekpunte waarvoor Stoker vandag verkwalik word. Van Wyk het in 1994 'n hele artikel geskryf waarin hy Stoker kritiseer omdat hy die volk as 'n primêre samelewingsverband beskou en die volk gevolglik belangriker beskou as die koninkryk van God. In 'n meer onlangse boek van Milton Shain word Stoker ook daarvan verdink dat daar Anti-semitistiese invloede by hom teenwoordig was. Shain meen dat Stoker dit nie openlik sou erken nie, maar dat hy wel 'n vorm van Jodehaat by hom opmerk. Stoker het wel nie daarvoor ingestem dat Jode volledige burgerregte moet kry nie, maar merk telkens op dat Jodehaat afgewys behoort te word.

Skolastiese invloede

 

Dit is veral B.J. Van der Walt wat Stoker kritiseer dat hy nie daarin geslaag het om van die skolastiese invloed van Herman Bavink los te kom nie. Bavink word deur Van der Walt beskou as 'n skolastiese denker en aanvanklik het Stoker beplan om onder Bavink te studeer. Van der Walt meen ook dat Stoker nie daarin geslaag het om Christelike Filosofie daar te stel nie, omdat die Filosofie nog volgens Stoker afhanklik was van die Teologie.

Apartheid

 

Stoker het in die artikel "At the Crossroads: Apartheid and University Freedom in South-Africa" die Apartheidsbeleid van die regering probeer verduidelik aan 'n buitelandse gehoor. Hierdie is een van die min Engelse artikels wat hy geskryf het. Stoker begin die artikel deur op die realiteit van Suid-Afrika se demografie te wys en dat die blanke bevolking 'n minderheidsgemeenskap is. Die blanke bevolking het volgens Stoker voor 'n kruispad gestaan. Of hulle moes met die meerderheid van die swart volke in Suid-Afrika intigreer of hulle moes differensieer. Die weg van intigrasie was vir Stoker 'n Liberalistiese oplosssings wat tot die verlies van die uniekheid van die Afrikanergemeenskap sou lei. Dit is binne die konteks dat Stoker gekies het vir differensiasie, in stede van integrasie.

Stoker kan seker gesien word as een van die voornaamste teölogiese onderbouers van die apartheidsidiologie en het daaroor uitsprake gedoen en daaroor geskryf. H.H. William skryf daaroor:

Stoker neem op 'n eerlike, hoewel idealistiese manier, die rassesituasie in Suid-Afrika in oënskou. Hy meld dat apartheid nie 'n omvattende lewensbeskouing soos byvoorbeeld liberalisme is nie, maar 'n beperkte beskouing, wat met die unieke rassesituasie ten opsigte van die verhouding tussen en die gelykheid van die verskillende rasse in Suid-Afrika te doen het. In sy verdediging van die goeie bedoelings van apartheid, noem hy heel idealisties dat dit poog om die swartes tot hul hoogste potensiaal van ontwikkeling te voer en terselfdertyd teen "Europeanisation" en "Westernisation" te beskerm waar hierdie invloede hulle, volgens hom, sal ontwortel en hulle rasse- integriteit sal vernietig. Stoker noem 'n aantal redes waarom die rassesituasie in Suid-Afrika 'n kritieke stadium bereik het, byvoorbeeld die ongelykheid in politieke- en beskawingspeil wat tussen die blanke meerdere groep en die swart mindere groep sedert hul ontmoeting aan die suidpunt van Afrika bestaan het. Hierdie, sowel as kulturele verskille het die noodwendige bevoorregting van die meerdere groep tot gevolg gehad. Aanpassings moes deur beide groepe gemaak word. Met die verstedelikingsproses van die swartes, het die rassevraagstuk 'n rassekrisis geword. Die kruispad waarby Suid-Afrika gekom het, was die keuse wat gemaak moes word tussen integrasie of differensiasie. Die waarskynlikste alternatief, soos dit volgens die liberalisme in Suid-Afrika toegepas kon word sou, volgens die vrees van die meerderheid blankes, lei tot integrasie en assimilasie op ekonomiese, kulturele, politieke, sosiale en uiteindelik biologiese gebied. Gelykheid in terme van die individu sou vanweë die getalle-oorwig van die swartes, die blankes se bestaan bedreig deur hul lewensruimte te absorber, politieke mag te verkry en beheer oor die bepaling van hul toekomsbestemming te verkry. Met die keuse van apartheid wou die blankes sy eie bestaan beveilig en beheer ten opsigte van sy eie toekomsbepaling behou en het hulle gedink dat hulle sake vir vreedsame naasbestaan ten beste vir die ander rassegroepe in die land kon reël.

Daar is vandag verskeie mense wat Stoker hiervoor verkwalik, soos die volgende aanhaling uit die kerkargief van die NG Kerk "Wie moet ons blameer vir die kerk se foute? Politieke en geestelike leiers asook teoloë uit die geledere van die kerk het dikwels die regverdiging verskaf wat aan die ideologie en die praktyk van apartheid ’n skyn van aanvaarbaarheid gegee het."

Ook die volgende toekennings getuig van H.G. Stoker se wetenskaplike bydraes oor bykans sewentig jaar:

 

 

Geen lys van akademiese werksaamhede is volledig sonder om te wys op sy redaksionele werksaamhede van onder andere Koers in die Krisis (I, II, en III); S.A.C.U.M.-publikasies; die Bulletin van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir die Bevordering van Christelike Wetenskap en die internasionale wysgerige tydskrif in Nederland, Philosophia Reformata, waar hy gedien het sedert 1973.

Proefskrifte

Daarbenewens is twee proefskrifte oor die werk van Stoker aanvaar, een aan die Vrije Universiteit te Amsterdam (1968) en die ander aan die RAU (1972).

Nagraadse studente

Van sy nagraadse studente het 9 doktorsgrade en 18 magistersgrade onder sy leiding behaal. Van die nagraadse studente is die belangrikste sekerlik Prof. J.A. Heyns wat onder Stoker gestudeer het.

Die onderstaande lys van publikasies is in 1994 deur Prof. A.W.G. Raath gepubiliseer in die gedenkbundel in Koers wat na Stoker se dood verskyn het. Die VCHO het in 2006 'n cd die lig laat sien met al Stoker se versamelde werke in elektroniese formaat. Sien die onderstaande skakel vir 'n volledige lys van Stoker se gepubliseerde en ongepubliseerde werke.

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Hendrik Gerhardus Stoker.