ජලභීතිකාව: මාරාන්තික රෝගය කි

මෙම වයිරසය ධාරකයාගේ මධ්‍යම ස්නායු පද්ධතියට පහර දෙයි. එම නිසා ක්ෂීරපායින්ගේ දරුණු එන්සෙපලයිටිස් (මොළයේ ප්‍රදාහය) ඇති වේ. එන්නත් නොකළ මිනිසුන්ට මෙය අනිවාර්යයෙන්ම මාරාන්තික වන අතර රෝගය සෑදුනු පසු සුව කිරීම කිසිසේත් සිදු කල නොහැක. නමුත් වෛරසය ශරීරයට ඇතුළු වී ඇතැයි සැක කරන වහාම (එනම් සුනඛයින් වැනි සතුන්ගේ සපා කෑමකට ලක් වූ වහාම) සිදු කරන එන්නත් කිරීම මගින් වෛරසය වැඩි දියුණු වීම වලක්වනු ඇත. ලෝකයේ එතෙක් මෙතෙක් ජලභීතිකාව වැළඳීමෙන් පසුව සුවයක් ලද අවස්ථා 6 ක් පමණක් සහ රෝගය වැළඳීමට පෙර හෝ පසු විශේෂිත ප්‍රතිකාර කිසිවක් නොලැබ සුවය ලද අවස්ථා 1 ක් පමණක් වාර්තා වී ඇත.

සත්ව ගහණය පාලනය සහ එන්නත් වැඩසටහන් මගින් ලෝකයේ ප්‍රදේශ ගණනාවක සුනඛයන්ගෙන් ජලභීතිකා රෝගය වැළඳීමේ අවදානම අඩු කර ඇත. වවුලන් වැනි සතුන් සමඟ වැඩ කරන අය හෝ ජලභීතිකා රෝගය බහුලව පවතින ප්‍රදේශවල දිගු කාලයක් ගත කරන අය ඇතුළුව ඉහළ අවදානමක් ඇති අය සඳහා නිරාවරණය වීමට පෙර ප්‍රතිශක්තිකරණය කිරීම නිර්දේශ කෙරේ. ජලභීතිකා රෝගයට නිරාවරණය වූ පුද්ගලයින් තුළ, ජලභීතිකා රෝග ලක්ෂණ ආරම්භ වීමට පෙර එම පුද්ගලයා ප්‍රතිකාර ලබා ගන්නේ නම්, ජලභීතිකා එන්නත සහ සමහර විට ජලභීතිකා ඉමියුනොග්ලොබියුලින් රෝගය වැළැක්වීම සඳහා ඵලදායී වේ. සබන් සහ ජලය, පොවිඩෝන්-අයඩින් හෝ ඩිටර්ජන්ට් සමඟ විනාඩි 15 ක් පමණ සපා කෑ ස්ථානය සහ සීරීම් සිදු වූ ස්ථාන සේදීම මගින් වෛරස් අංශු ගණන අඩු කළ හැකි අතර සම්ප්‍රේෂණය වැලැක්වීමට තරමක් ඵලදායී විය හැක. 2016 වන විට, රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කිරීමෙන් පසු ජලභීතිකා රෝගයෙන් බේරී ඇත්තේ පුද්ගලයන් දාහතර දෙනෙකු පමණි.

ජලභීතිකා රෝගය ලොව පුරා වසරකට 59,000ක් පමණ මරණ සිදු කරයි, ඉන් 40%ක් පමණ වයස අවුරුදු 15ට අඩු ළමුන් වේ. ජලභීතිකා රෝගයෙන් සිදුවන මිනිස් මරණවලින් 95% කට වඩා අප්‍රිකාවේ සහ ආසියාවේ සිදු වේ.

ජලභීතිකා රෝගය රටවල් 150කට වැඩි ප්‍රමාණයක සහ ඇන්ටාක්ටිකාව හැර අනෙකුත් සියලුම මහාද්වීපවල පවතී. ජලභීතිකා රෝගය ඇති ලෝකයේ ප්‍රදේශ වල බිලියන 3කට අධික ජනතාවක් ජීවත් වෙති. ඕස්ට්‍රේලියාව සහ ජපානය ඇතුළු රටවල් ගණනාවක මෙන්ම බටහිර යුරෝපයේ බොහෝ ප්‍රදේශවල සුනඛයන් අතර ජලභීතිකා රෝගය නොමැත. බොහෝ පැසිෆික් දූපත් වල ජලභීතිකා රෝගය කිසිසේත්ම නැත. එය නොසලකා හරින ලද නිවර්තන රෝගයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත.

සිලිණ්ඩරාකාර හැඩයක් ගන්නා මෙම වෛරසයේ ඍණ ආරෝපිත RNA (Negative Sensed RNA) ජානමය ද්‍රව්‍ය ලෙස ඇත. Lyssavirus rabies වෛරසය ස්නායු පද්ධතිය තුළ ගුණනය වීමක් වන හෙයින් මෙය Neurotropic Virus එකක් ලෙස හැදින්වේ. විශේෂයෙන්ම මොළයේ පටක තුළදී ගුණනය වීම සිදු වෙයි.

වෛරසය ශරීරගත වීමෙන් පසු දින 4 සිට සති 2 - 12ක් අතර බීජෞෂණ කාලයකින් පසු රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. සපා කෑමට ලක් වූ ස්ථානය මත රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන කාලය වෙනස් වෙයි. උදාහරණයක් ලෙස මුහුණ, බෙල්ල වැනි මොළයට ආසන්න ස්ථානයක් නම් ඉතා ඉක්මනින් රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. බීජෞෂණ කාල සීමාව යනු ප්‍රතිකාර කිරීමේ දී ඉතාම වැදගත් වූවකි. හේතුව මෙම කාලය තුළදී පමණක් ප්‍රතිකාර කිරීමෙන් එහි සාර්ථකත්වය රදා පැවැත්මයි.

මූලිකම රෝග ලක්ෂණ ලෙස, සපා කන ලද ස්ථානය කැසීම, එම ස්ථානය තියුණු තුඩකින් අනින ආකාරයේ වේදනාවක් ගැනීම, උණ, හිසරදය වමනය, මහන්සිය, ආහාර අරුචිය, උගුරේ ඇති වන වේදනාව ආදිය වෙයි.

ඊට අමතරව, රෝගය උච්ච තත්වයට පැමිණි පසු උගුරේ ඇති වන අධික වේදනාකාරී තත්ත්වය හා ගැස්ම හේතුවෙන් ගිලීමට ඇති අපහසුතාවයත් එමගින් ජලයට ඇති වන බිය (Hydrophobia)තත්වයත්, මොළයේ ඉදිමුම, කම්පනය, ශ්වසන අපහසුතා, පේශීවල ක්‍රියාකාරීත්වය අඩුවීම, කලහකාරී හැසිරීම් ස්වභාවය, උමතු බව වැනි ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි.

ජලභීතිකාව සිංහල ආයුර්වේද වෙදකමින් ප්‍රතිකාර කල නොහැක

1885 දී Louis Pasteur සහ Emile Roux විසින් එන්නතක් නිපදවන තෙක් ජලභීතිකා රෝගයට මිනිසුන් නිරාවරණය වීම් සියල්ලම පාහේ මාරාන්තික විය. ඔවුන්ගේ මුල් එන්නත ආසාදිත හාවුන්ගෙන් ලබාගත් අතර, දින පහක් හෝ දහයක් වියළීමට ඉඩ දීමෙන් ස්නායු පටක වල වෛරසය දුර්වල විය. ඒවා නවීන සෛල රෝපිත එන්නත් වලට වඩා බෙහෙවින් ලාභදායී බැවින් එවැනි ස්නායු පටක ව්‍යුත්පන්න එන්නත් තවමත් සමහර රටවල භාවිතා වේ.

මානව ඩිප්ලොයිඩ් සෛල ජලභීතිකා එන්නත 1967 දී ආරම්භ කරන ලදී. අඩු මිලෙන් පිරිපහදු කළ කුකුල් මස් කළල සෛල එන්නත සහ පිරිසිදු වීරෝ සෛල ජලභීතිකා එන්නත දැන් පවතී. හීලෑ නොකළ සතුන් තුළ ජලභීතිකා රෝගය පැතිරීම වැළැක්වීම සඳහා බෙල්ජියම, ප්‍රංශය, ජර්මනිය සහ එක්සත් ජනපදය යන රටවල V-RG නම් ප්‍රතිසංයෝජක එන්නතක් භාවිතා කර ඇත. සමහර රටවල ඇතැම් ප්‍රදේශ වල ගෘහාශ්‍රිත සතුන් මෙන්ම මිනිසුන් ද රෝගයට නිරාවරණය වීමට පෙර එන්නත්කරණයට ලක් කිරීම සිදු කරනු ලබයි.

ජලභීතිකා රෝගය වැළඳීමේ අවදානම අඩු කිරීමට පහත සඳහන් දෑ උපකාරී වේ:

• ජලභීතිකා රෝගයට එරෙහිව බල්ලන්, බළලුන් සහ වෙනත් ගෘහාශ්‍රිතව ඇති කරන ක්ෂීරපායි සතුන් එන්නත් කිරීම.
• සුරතල් සතුන් අධීක්ෂණය යටතේ තබා ගැනීම.
• වන සතුන් හෝ අයාලේ යන සතුන් ආදිය සුරතල් කිරීමට හෝ වෙනත් අයුරකින් ස්පර්ෂ කිරීමට නොයාම.
• වන සතෙකු හෝ අයාලේ යන සතෙකු නිරීක්ෂණය වුවහොත් සත්ව පාලන නිලධාරියෙකු සම්බන්ධ කර ගැනීම (විශේෂයෙන් සතා අමුතු ලෙස හැසිරෙන්නේ නම්).
• සතෙකු විසින් සපා කෑවේ නම්, තුවාලය සබන් හා වතුරෙන් විනාඩි 10 සිට 15 දක්වා සේදීම සහ පශ්චාත් නිරාවරණ රෝග නිවාරණය අවශ්‍ය දැයි තීරණය කිරීම සඳහා සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නා අමතන්න.

සැප්තැම්බර් 28 යනු ලෝක ජලභීතිකා දිනය වන අතර එය රෝගය පිළිබඳ තොරතුරු, වැළැක්වීම සහ තුරන් කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරයි.

ආසියාවේ සහ ඇමරිකාවේ සහ අප්‍රිකාවේ සමහර ප්‍රදේශවල සුනඛයන් ප්‍රධාන වාහකයා ලෙස පවතී. ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සතුන්ට අනිවාර්ය එන්නත් කිරීම සාර්ථකව සිදු නොවීමේ හැකියාවක් ඇත. රෝගය පිලිබඳ අඩු අවබෝධය එයට හේතු සාධක විය හැක. විශේෂයෙන් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සුරතල් සතුන් පුද්ගලිකව තබා නොගන්නා අතර ඔවුන්ට නිදැල්ලේ යාමට ඉඩ ලබා දී ඇත. එවැනි නිදැල්ලේ යන සතුන් විනාශ කිරීම ද එවැනි රටවල සමාජය විසින් අනුමත නොකරන ක්‍රියා පිළිවෙතක් බවට පත්ව ඇත. කැනඩාවේ, ප්‍රංශයේ සහ එක්සත් ජනපදයේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජලභීතිකා රෝගය සාර්ථකව අඩු කර ඇති ක්‍රමයක් වන මුඛ එන්නත්, ඇමක් තුළ ආරක්ෂිතව බෙදා හැරිය හැක. කැනඩාවේ ක්විබෙක්හි මොන්ට්‍රියෙල් හි මවුන්ට්-රෝයල් පාර්ක් ප්‍රදේශයේ රැකුන් නම් සතුන් සඳහා ඇමක් සාර්ථකව භාවිතා කරයි. එන්නත් කිරීමේ ව්‍යාපාර මිල අධික විය හැක, නමුත් පිරිවැය-ප්‍රතිලාභ විශ්ලේෂණයෙන් ඇඟවෙන්නේ ඇමක් යනු පිරිවැය-ඵලදායී පාලන ක්‍රමයක් විය හැකි බවයි. ඔන්ටාරියෝ හි, ගුවන් ඇමක්-එන්නත් ව්‍යාපාරයක් දියත් කළ විට ජලභීතිකා රෝගයේ විශාල පහත වැටීමක් වාර්තා විය.

ගෘහස්ථ සුනඛයන් සහ බළලුන් සඳහා පුළුල් ලෙස එන්නත් කිරීම සහ මානව එන්නත් සහ ප්‍රතිශක්තිකරණ ප්‍රතිකාර සංවර්ධනය හේතුවෙන් එක්සත් ජනපදයේ ජලභීතිකා රෝගයෙන් වාර්තා වූ මිනිස් මරණ සංඛ්‍යාව 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී වාර්ෂිකව 100 හෝ ඊට වැඩි සිට වසරකට එකක් හෝ දෙකක් දක්වා පහත වැටී ඇත. දැන් බොහෝ මරණ සිදු වන්නේ වවුලන් සපා කෑමෙන් වන අතර, එය වින්දිතයාගේ අවධානයට ලක් නොවීම නිසා ප්‍රතිකාර වලට යොමු නොවීම එයට හේතු වෙයි.

නිරාවරණය වීමෙන් පසු (සතෙකු සපා කෑ විට)

නිරාවරණයෙන් පසු එන්නත් ප්‍රතිකාර දින 10ක් ඇතුළත ලබා දෙන්නේ නම් රෝගය වළක්වා ගත හැකිය. ජලභීතිකා එන්නත කලින් ලබා දෙන්නේ නම් 100% ක්ම සාර්ථක වන අතර, රෝග ලක්ෂණ ඇති වීමට පෙර, ප්‍රමාද වී ලබා දුන්නද සාර්ථක වීමට තවමත් ඉඩ ඇත. සෑම වසරකම මිලියන 15 කට වැඩි පිරිසක් විභව නිරාවරණයෙන් පසු එන්නත් ලබා ගනී. මෙය හොඳින් ක්‍රියාත්මක වන අතර, පිරිවැය සැලකිය යුතු ය. එක්සත් ජනපදයේ මිනිසුන්ට මානව ජලභීතිකා ඉමියුනොග්ලොබියුලින් (HRIG) මාත්‍රාවක් සහ ජලභීතිකා එන්නත මාත්‍රා හතරක් දින 14ක කාලයක් තුළ ලබා ගැනීම නිර්දේශ කෙරේ. HRIG මිල අධික වන අතර පශ්චාත් නිරාවරණ ප්‍රතිකාර සඳහා වැය වන මුදලින් වැඩි කොටසක්, ඩොලර් දහස් ගණනක් තරම් ඉහළ අගයක් ගනී. එක්සත් රාජධානියේ, HRIG හි එක් මාත්‍රාවක් සඳහා ජාතික සෞඛ්‍ය සේවයට පවුම් 1,000ක් (2022 මැයි මාසය වන විට ශ්‍රී ලංකා රුපියල් 447,000 පමණ) වැය වේ, මෙය "අධික මිල ඖෂධයක්" ලෙස සලකුණු කර නැත. සම්පූර්ණ එන්නත් මාලාවක් සඳහා පවුම් 120-180 ක් වැය වේ. HRIG හැකිතාක් දුරට සපා කෑම වටා එන්නත් කළ යුතු අතර, ඉතිරිය එන්නත් කරන ස්ථානයේ සිට දුරස්ථ ස්ථානයකට ගැඹුරු අභ්‍යන්තර මාංශ පේශි එන්නත් කිරීමකින් ලබා දිය යුතුය.

ජලභීතිකා රෝගයට එරෙහිව මීට පෙර එන්නත් කර ඇති පුද්ගලයින්ට ඉමියුනොග්ලොබියුලින් ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය නොවේ - දින 0 සහ 3 යන දිනයන්හී පශ්චාත් නිරාවරණ එන්නත් පමණි. පැරණි ස්නායු-පටක පාදක එන්නත් කිරීම සඳහා විශාල ඉඳිකටුවක් සමඟ උදරයට බහුවිධ එන්නත් කිරීම අවශ්‍ය වූ නමුත් එය මිළ අඩුයි. එය ක්‍රමානුකූලව ඉවත් කර දැරිය හැකි මිලකට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ චර්මාභ්‍යන්තර (සම තුළට) එන්නත් කිරීමේ ක්‍රම මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කෙරේ. මාංශ පේශි වලට වඩා මේදයට එන්නත් කිරීම නිසා එන්නත් අසාර්ථක වීම^{[තහවුරු කර නොමැත]} නිසා අභ්‍යන්තර මාංශ පේශි එන්නත ග්ලූටීයල් ප්‍රදේශයට නොව ඩෙල්ටොයිඩ් වලට ලබා දිය යුතුය. වසරකට අඩු ළමුන් සඳහා, පාර්ශ්වීය කලවා එන්නත්කරණය සඳහා නිර්දේශ කරනු ලැබේ. තුවාලය හැකි ඉක්මනින් සබන් හා වතුරෙන් විනාඩි පහක් පමණ හොඳින් සේදීම වෛරස් අංශු සංඛ්‍යාව අඩු කිරීමට ඵලදායී වේ. පසුව වෛරසය තවදුරටත් අඩු කිරීම සඳහා Povidone-අයඩින් හෝ මධ්‍යසාර නිර්දේශ කරනු ලැබේ.

නින්දෙන් පිබිදෙන විට නිදා සිටි කාමරයේ වවුලෙකු සොයා ගැනීමට ලැබීම, හෝ තනිව නිදා සිටි දරුවෙකුගේ හෝ මානසික ආබාධිත හෝ මත් වූ පුද්ගලයෙකුගේ කාමරයක වවුලෙක් සොයා ගැනීම, පශ්චාත් නිරාවරණ රෝග නිවාරණය - post-exposure prophylaxis (PEP) සඳහා ඇඟවීමකි. කිසිදු ශාරීරික සම්බන්ධතාවක් හඳුනා නොගත් වවුලන් හමුවීමේදී PEP පූර්වාරක්ෂාවක් ලෙස භාවිතා කිරීම සඳහා වන නිර්දේශය පිරිවැය-ප්‍රතිලාභ විශ්ලේෂණයක් මත පදනම්ව වෛද්‍ය සාහිත්‍යයේ ප්‍රශ්න කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, 2002 අධ්‍යයනයක් PEP හි පූර්වාරක්ෂාව පරිපාලනය කිරීමේ ප්‍රොටෝකෝලය සඳහා සහාය ලබා දී ඇත, එහිදී දරුවෙකු හෝ මානසික වශයෙන් සම්මුතියක් ඇති පුද්ගලයෙකු වවුලෙකු සමඟ තනිව සිටින විට, විශේෂයෙන් නිදා සිටින ප්‍රදේශවල, වින්දිතයා නොදැනුවත්ව සපා කෑමක් හෝ නිරාවරණයක් සිදුවිය හැකි බැවිනි.

නිරාවරණයෙන් පසු එන්නත් කිරීම, (PEP - post-exposure prophylaxis), ජලභීතිකා රෝගය වැලැක්වීම සඳහා ඉතා සාර්ථක වේ. එන්නත් නොකළ මිනිසුන් තුළ, ස්නායු රෝග ලක්ෂණ වර්ධනය වීමෙන් පසු ජලභීතිකා රෝගය සෑම විටම පාහේ මාරාන්තික වේ. හරියට හරි.