Bahasa-Bahasa Melayu: Cabang subrumpun bahasa Melayu Polinesia

Bahasa yang terkenal dalam keluarga ini ialah bahasa Melayu, sebagai bahasa kebangsaan di Brunei dan Singapura serta asas kepada bahasa Malaysia iaitu bentuk bahasa yang dibakukan bagi kegunaan peringkat kebangsaan Malaysia. Bahasa Indonesia iakni bahasa kebangsaan Indonesia dan bahasa yang popular dipelajari di Timor Leste.

Bahasa-bahasa Melayu
Bahasa-bahasa Melayik
Taburan geografi:	Asia Tenggara Maritim
Klasifikasi bahasa:	Austronesia Keluarga Polinesia-Melayu dipertikaikan: KeluargaSumbawa-Melayu atau Keluarga Borneo Utara Raya Melayu-Chamik Bahasa-bahasa Melayu
Bahasa-proto:	Bahasa Melayu Purba
Pembahagian:	(dipertikaikan)
Glottolog:	mala1538
Taburan bahasa-bahasa Melayu di Asia Tenggara Maritim:   Subkumpulan bahasa-bahasa Iban dan bahasa-bahasa Dayak Melayu Barat (Kanayatn/Salako-Kendayan), juga dikenali himpunannya sebagai "bahasa-bahasa Dayak Melayik".   Ragam Melayu lain; hubungan genetik masih tidak jelas.

Cabang bahasa-bahasa Melayu juga merangkumi bahasa tempatan yang dituturkan pelbagai sub-etnik Melayu (contohnya seperti bahasa Kutai, bahasa Melayu Kedah dan bahasa Melayu Basemah). Bahasa kerabat yang mempunyai hubungan terdekat dengan bahasa Melayu di Sumatera (seperti bahasa Minangkabau) dan Borneo (seperti bahasa Iban), antara calon kawasan yang paling berkemungkinan sebagai titik daripada pemisahan bahasa-bahasa Melayu ialah di bahagian Borneo barat.

Istilah "bahasa-bahasa Melayu" adalah istilah umum yang digunakan di Wikipedia Bahasa Melayu, tetapi padanan sebenar yakni "Melayik" (Malayic) pertama kali dicipta oleh Dyen (1965) dalam klasifikasi leksikostatistik bahasa-bahasa Austronesia. "Kelekapan bahasa-bahasa Melayik" (Malayic hesion) oleh Dyen mempunyai skop yang lebih luas daripada subkumpulan bahasa-bahasa Melayu dalam bentuk yang diterima kini, dan juga merangkumi bahasa Aceh, bahasa Lampung, dan bahasa Madura. Nothofer (1988) menyempitkan julat bahasa-bahasa Melayu, tetapi memasukkan bahasa bukan Melayu seperti bahasa Rejang dan bahasa Embaloh:

• Bahasa Rejang
• Bahasa Embaloh
• Bahasa Selako
• Bahasa-bahasa Melayu-Iban
  • Bahasa Iban
  • Bahasa Melayu

Skop subkumpulan bahasa-bahasa Melayu kini, yang telah diterima secara umum oleh pakar sebidang, pertama kali diusulkan oleh Karl Alexander Adelaar (1992, 1993), berdasarkan bukti fonologi, morfologi, dan leksikal.

Bahasa-bahasa Melayu dituturkan di Borneo, Sumatera, Semenanjung Tanah Melayu, dan di beberapa pulau yang terletak di Laut China Selatan dan Selat Melaka.

Borneo

• Bahasa Bamayo
• Bahasa Banjar
• Bahasa Berau
• Bahasa Melayu Brunei
• Bahasa Banjar Bukit
• Bahasa Kendayan
• Bahasa Keninjal
• Bahasa Kutai
• Bahasa-bahasa Iban
  • Bahasa Iban
  • Bahasa Remun
  • Bahasa Mualang
  • Bahasa Seberuang
  • Bahasa Sebuyau

Semenanjung Tanah Melayu

• Bahasa Jakun
• Bahasa Melayu
• Bahasa Melayu Kedah
• Bahasa Melayu Kelantan-Pattani
  • Bahasa Melayu Kelantan
  • Bahasa Melayu Pattani
• Bahasa Melayu Negeri Sembilan
• Bahasa Kanaq
• Bahasa Seletar
• Bahasa Melayu Perak
• Bahasa Melayu Pahang
• Bahasa Melayu Reman
• Bahasa Temuan
• Bahasa Melayu Terengganu
• Bahasa Melayu Tioman

Sumatera

• bahasa Melayu Tengah
• Bahasa Col
• Bahasa Haji
• Bahasa Melayu Jambi
• Bahasa Kaur
• Bahasa Kerinci
• Bahasa Kubu
• Bahasa Lubu
• Bahasa Minangkabau
• Bahasa Melayu Musi
• Bahasa Pekal
• Bahasa Melayu Basemah
• Bahasa Melayu Palembang
• Bahasa Melayu Riau

Jawa

• Bahasa Betawi

Laut China Selatan/Selat Melaka

• Bahasa Bangka
• Bahasa Duano
• Bahasa Loncong
• Bahasa Orang Laut
• Bahasa Orang Seletar
• Bahasa Urak Lawoi'
• Bahasa Melayu Tioman

Pengelasan dalaman

Walaupun terdapat persetujuan umum tentang bahasa yang mana boleh dikelaskan dalam bahasa-bahasa Melayu, subkumpulan dalaman bahasa-bahasa Melayu masih dipertikaikan.

Adelaar (1993)

Adelaar (1993) mengelaskan bahasa-bahasa Melayu seperti berikut.

• Bahasa-bahasa Iban
• (Cabang utama)
  • Bahasa Melayu
  • Bahasa Minangkabau
  • Bahasa-bahasa Melayu Tengah
  • Bahasa Banjar
  • Bahasa Betawi
  • Lain-lain

Ross (2004)

Berdasarkan bukti tatabahasa, Ross (2004) membahagikan kumpulan bahasa-bahasa Melayu kepada dua cabang utama:

• Bahasa-bahasa Dayak Melayu Barat (Selako-Kendayan)
• Bahasa-bahasa Melayu teras (bahasa-bahasa Melayu lain)

Klasifikasi ini dicerminkan dalam Glottolog (Gubahan 3.4).

Anderbeck (2012)

Mengikuti Tadmor (2002), Anderbeck (2012) membuat perbezaan antara bahasa Melayu dan bahasa-bahasa Melayu dalam perbincangannya tentang loghat-loghat Orang Laut di Kepulauan Riau. Beliau secara tentatif mengklasifikasikan semua bahasa-bahasa Melayik di bawah subkumpulan "Melayu", kecuali subkumpulan bahasa-bahasa Iban, bahasa-bahasa Selako-Kendayan, bahasa Keninjal, bahasa Dayak Melayu, dan "kelainan yang agak berbeza" iaitu bahasa Urak Lawoi dan bahasa Duano.

• Bahasa-bahasa Iban
• Bahasa Selako-Kendayan
• Bahasa Keninjal
• Bahasa Dayak Melayik
• Bahasa Urak Lawoi
• Bahasa Duano
• Bahasa Melayu (termasuk bahasa-bahasa Melayu lain)

Klasifikasi Anderbeck telah diterima pakai dalam edisi ke-17 Etnologue, dengan pengecualian tunggal bahasa Duano, yang disenaraikan dalam Etnologue di bawah pengelasan "bahasa Melayu".

Smith (2017)

Dalam disertasinya tentang bahasa-bahasa di Borneo, Smith (2017) memberikan bukti untuk subkumpulan yang terdiri daripada isolek bahasa-bahasa Melayu di Borneo barat dan Sumatera selatan, yang dilabelnya sebagai "bahasa-bahasa Melayik Borneo Barat". Walau bagaimanapun, beliau membiarkan isolek lain ternirkelas.

• Bahasa-bahasa Melayu Borneo Barat
  • Bahasa-bahasa Selako-Kendayan (= "Dayak Melayu Barat" oleh Ross)
  • Bahasa-bahasa Besemah
  • Bahasa-bahasa Iban
    • Bahasa Iban
    • Bahasa Seberuang
    • Bahasa Mualang
    • Bahasa Keninjal
• Bahasa-bahasa Melayu lain (bukan subkumpulan genetik)
  • Bahasa Melayu
  • Bahasa Betawi
  • Bahasa Ketapang
  • Bahasa Banjar
  • Bahasa Kutai
  • Bahasa Melayu Brunei

Kedudukan dalam keluarga bahasa-bahasa Austronesia

Kemasukan bahasa Melayu dalam subkumpulan bahasa-bahasa Polinesia-Melayu tidak dapat dipertikaikan, dan terdapat sepersetujuan umum bahawa keluarga bahasa-bahasa Cam berkait rapat dengan keluarga bahasa-bahasa Melayu. Gabungan keluarga bahasa-bahasa Melayu yang lebih luas bagaimanapun menjadi kontroversi. Terdapat dua usulan utama: Adelaar (2005) meletakkan keluarga bahasa-bahasa Melayu dalam subkumpulan bahasa-bahasa Sumbawa-Melayu, yang terdiri daripada bahasa berikut:

• Bahasa-bahasa Sumbawa-Melayu
  • Bahasa-bahasa SSB-Cam-Melayu
    • Bahasa-bahasa Melayu
    • Bahasa-bahasa Cam
    • Bahasa-bahasa Sumbawa-Sasak-Bali
  • Bahasa Sunda
  • Bahasa Madura

Blust (2010) dan Smith (2017) mengumpukkan keluarga bahasa-bahasa Melayu kepada subkumpulan bahasa-bahasa Borneo Utara Raya:

• Bahasa-bahasa Borneo Utara Raya
  • Bahasa-bahasa Borneo Utara
  • Bahasa-bahasa Sarawak Tengah (Kajang-Melanau)
  • Bahasa-bahasa Murik-Kayan
  • Bahasa-bahasa Dayak Darat
  • Bahasa-bahasa Cam-Melayu
    • Bahasa-bahasa Cam
    • Bahasa-bahasa Melayu
  • Bahasa Rejang
  • Bahasa Sunda

Hipotesis keluarga bahasa-bahasa Sumbawa-Melayu adalah berdasarkan bukti fonologi dengan beberapa inovasi leksikal yang dikongsi bersama, manakala hipotesis bahasa-bahasa Borneo Utara Raya adalah berdasarkan korpus besar bukti leksikal.

Rekonstruksi fonologi

Bahasa Melayu Purba mempunyai jumlah 19 konsonan dan 4 vokal.

Terdapat 2 diftong :

• *-ay
• *-aw

Morfologi

Leksem bahasa Melayu Purba kebanyakannya berdwisukukata, walaupun ada yang mempunyai satu, tiga, atau empat sukukata. Leksem mempunyai struktur sukukata berikut:

* [C V (N)] [C V (N)] [C V (N)] C V C 

Nota : C = konsonan,

V = vokal, N = sengauan