Кипар

Република Кипар Κυπριακή Δημοκρατία  (грчки) Kıbrıs Cumhuriyeti  (турски)
Знаме Грб
Химна: Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν „Химна кон слободата“
Местоположбата на  Кипар  (темнозелена) – на Европскиот континент  (светлозелена и темносива) – во Европската Унија  (светлозелена)  —  [Легенда]
Главен град (и најголем)		Никозија 35°08′N 33°28′E / 35.133° СГШ; 33.467° ИГД / 35.133; 33.467
Службен јазик		грчки турски
Демоним		кипранец
Уредување		претседателска република
•	Претседател	Никос Христодулидес
•	Потпретседател	слободно
Законодавство		Претставнички дом
Независност		од Обединетото Кралство
•	Лондонско-Циришки договори	19 февруари 1959
•	Прогласена независност	16 август 1960
•	Ден на независноста	1 октомври 1960
пристапила во ЕУ		1 мај 2004
Површина
•	Вкупна	9,251 км2 (162.)
•	Вода (%)	9
Население
•	проценка за 2018 г.	1,189,265 (158.)
•	Попис 2011	838,897
•	Густина	123.4 жит/км2 (82.)
БДП (ПКМ)		проценка за 2021 г.
•	Вкупен	38,561 млд. дол.
•	По жител	42.832 дол.
БДП (номинален)		проценка за 2021 г.
•	Вкупно	26,546 млд. дол.
•	По жител	29.486 дол.
Џиниев коеф. (2020)		29.3 низок
ИЧР (2019)		▲ 0.887 многу висок · 33.
Валута		Евроа (EUR)
Часовен појас		EET (UTC+2)
•	(ЛСВ)	EEST (UTC+3)
Се вози на		лево
НДД		.cyб
Повик. бр.		+357
а.	Пред 2008: Кипарска фунта
б.	Доменот .eu се користи исто така, бидејќи е заеднички за сите земји-членки на Европската Унија.

Најраната позната човечка активност на островот датира околу 10 милениум пред нашата ера. Археолошки остатоци од овој период го вклучуваат добро сочуваното неолитско село Хирокитија, а Кипар е дом на некои од најстарите бунарски води во светот. Кипар бил населен од микенските Грци во 2 милениум п.н.е. Како стратешка локација на Блискиот Исток, подоцна островот бил окупиран од неколку големи сили, вклучувајќи ги царствата на Асирците, Египќаните и Персијците, по кое островот бил освоен во 333 п.н.е. од Александар Македонски. По распаѓањето на неговото царство со островот уште владееле и Птоломејски Египет под македонско водство, Римското Царство и Источното Римско Царство, арапски калифати за краток период, француската династија Лизињан и Венецијанците, три века отоманско владеење помеѓу 1571 и 1878 (де јуре до 1914.)

Кипар бил ставен под администрација на Велика Британија врз основа на Кипарската конвенција во 1878 година и официјално бил припоен од Велика Британија во 1914 година. Додека кипарските Турци сочинуваат 18% од населението, поделбата на Кипар и создавањето на турска држава на север станало политика на водачите на кипарските Турци и Турција во 1950-тите. Турските водачи во еден период се залагале за анексија на Кипар во Турција, бидејќи Кипар се сметал за „составен дел од Анадолија“, додека од 19 век голем дел од грчко-кипарско население и неговата православна црква се залагале за сојуз со Грција, што станало грчка национална политика во 1950-тите. По националистичкото насилство во 1950-тите, Кипар добил независност во 1960 година. Кризата од 1963-64 година довела до натамошно меѓуетничко насилство помеѓу кипарските Грци и кипарските Турци, коишто раселиле повеќе од 25.000 кипарски Турци. На 15 јули 1974 година, националниот премиер на кипарските Грци и елементите на Грчката воена хунта започнале процес на еносис, односно процес за присоединување на Кипар кон Грција. Поради овие настани, од страна на Турција била извршена инвазија на островот на 20 јули 1974 година, што довело до воспоставување на денешна територија Северен Кипар, и раселување на над 150.000 кипарски Грци и 50.000 кипарски Турци. Одделна држава на кипарските Турци на север била формирана со декларација во 1983 година. Овој потег бил широко осуден од меѓународната заедница, при што само Турција ја признала новата држава. Овие настани и политичката ситуација се прашања на континуиран спор.

Република Кипар има де јуре суверенитет над целиот остров, вклучувајќи ги и нејзините територијални води и ексклузивна економска зона, со исклучок на суверените подрачја на Акротири и Декелија, кои остануваат под контрола на Велика Британија според Лондонските и Циришките договори. Сепак, Република Кипар де факто е поделен на два главни дела: подрачјето под делотворна контрола на републиката, кое се наоѓа на југ и запад, и опфаќа околу 59% од областа на островот и на северот, управуван од самопрогласената Турска Република Северен Кипар што опфаќа околу 36% од областа на островот. Скоро 4% од областа на островот е покриена од тампон-зона на ООН. Меѓународната заедница смета дека северниот дел на островот е територија на Република Кипар, окупирана од турските сили. Окупацијата се смета за нелегална според меѓународното право, што претставува илегална окупација на територијата на ЕУ откако Кипар станал член на Европската Унија.

Кипар е меѓу поважните туристички одредишта во Средоземјето. Со напредна економија и со висок приход и многу висок индекс за човековиот развој, Република Кипар е член на Комонвелтот од 1961 година и бил основач на Движењето на неврзаните до приклучувањето кон Европската Унија на 1 мај 2004 година. На 1 јануари 2008 година, Република Кипар се приклучил на Еврозоната.

 

Најраната потврдена референца за Кипар е микенскиот грчки збор 𐀓𐀠𐀪𐀍, ку-пи-ри-хо, што значи „кипар“ (грчки: Κύπριος), напишано во Линеарно писмо Б. Класичната грчка форма на името е Κύπρος (Kýpros).

Етимологијата на името е непозната. Предлозите ги вклучуваат:

• грчкиот збор за средоземниот чемпрес (Cupressus sempervirens), κυπάρισσος (kypárissos)
• грчкото име на дрвото Хена (Lawsonia alba), κύπρος (kýpros)
• етеокипарски за бакар. На пример, се смета дека има корени во сумерскиот збор за бакар (zubar) или за бронза (kubar), од големите депозити на бакарната руда пронајдени на островот.

Преку странска трговија, островот го дал своето име на класичниот латински збор за бакар преку фразата Aes Cyprium, или „кипарски метал или бакар“, подоцна еволуирајќи во Cuprum (Купрум).

Стандардниот демоними кои се однесуваат на Кипар или нејзиниот народ или култура е Cypriot. Термините Кипар и Кипријан исто така се користат, иако поретко.

Официјалното име на државата на грчки и турски буквално се преведува како „Кипарска Република“, но овој превод не се користи официјално, наместо „Република Кипар“.

 

 

Праисториски и антички период

Најрано потврдена човечка присутност на Кипар е Етокрамонос, кој се наоѓа на јужниот брег, што покажува дека ловците-собирачи биле активни на островот пред околу 10.000 години п.н.е. со населени селски заедници кои датираат од 8200 п.н.е. Пристигнувањето на првите луѓе корелира со истребување на џуџестите нилски коњи и џуџестите слонови. Се верува дека бунарите за вода откриени од страна на археолозите во западниот дел на Кипар се меѓу најстарите во светот, и истите датираат од 9.000 до 10.500 година п.н.е.

Остатоци од 8-месечна мачка погребани со човечко тело биле откриени на посебно неолитско наоѓалиште во Кипар. Гробот се проценува дека е стар 9.500 години и е предводен од древната египетска цивилизација, и според податоците станува збор за едно од најраните припитомувања. Неверојатно доброто зачувано неолитско село Хирокитија е светско наследство на УНЕСКО, датирано приближно 6800 п.н.е.

 

За време на доцното бронзено време, островот доживеал два брана на грчка колонизација. Првиот бран се состоел од микенски грчки трговци кои започнале да го посетуваат Кипар околу 1400 п.н.е. Се верува дека голем бран грчки населби се случил по крајот на бронзеното време во Микенска Грција од 1100 до 1050 п.н.е., со претежно грчки карактер на островот од тој период. Кипар зазема важна улога во старогрчката митологија како родно место на Афродита и Адонис и дом на кралот Кинира, и Пигмалион. Почнувајќи од 8 век п.н.е. Феникиските колонии биле основани на јужниот брег на Кипар, во близина на денешна Ларнака и Саламина.

Кипар е на стратешка локација на Блискиот Исток. Територијата била управувана од Асирија, почнувајќи од 708 п.н.е., Египет и Персија до 545 п.н.е. Кипарците, предводени од кралот Онезил, им се придружиле на грчките сили за време на неуспешната Јонска револуција во 499 п.н.е. против Ахеменидското Царство. Револтот бил потиснат, но Кипар успеал да одржи висок степен на автономија и останал наклонет кон грчкиот свет.

Островот бил освоен од Александар Велики во 333 п.н.е. По неговата смрт и последователната поделба на неговата империја и војни меѓу неговите наследници, Кипар станал дел од Птоломејски Египет. Во овој период островот бил целосно хеленизиран. Во 58 п.н.е. Кипар бил освоен од Римската Република.

Средновековен период

 

 

Кога Римското Царство било поделено на два дела во 395 година, Кипар станал дел од Византија, и под византиска управа останал до крстоносните војни, 800 години подоцна. Под византиско владеење, грчката насоченост која била истакната од антиката го развила силниот хеленистичко-христијански карактер.

Почнувајќи од 649 година, Кипар претрпел неколку напади од страна на Левант, кои продолжиле и во следните 300 години. Многу од нив биле брзи пиратски напади и грабежи, други пак големи напади во кои биле убиени голем дел од населението и големо богатство било однесено или уништено.

Не постојат византиски цркви кои преживеале од овој период. Илјадници луѓе биле убиени, а многу градови целосно уништени и никогаш не биле повторно изградени. Византиското владеење било обновено во 965 година, кога царот Никифор II Фока постигнал решавачки победи на копно и на море.

Во 1191 година, за време на Третата крстоносна војна, Ричард I го освоил островот од Исак Комнин Кипарски. Тој го користел како голема база за снабдување. Една година подоцна, Ричард го продал островот на витешкиот ред Темплари, кој по крвавиот бунт, пак, го продале Ги Лизињан. Неговиот брат и наследник Амалрик II Ерусалимски ​​бил признаен како крал на Кипар од страна на светио римски цар Хајнрих VI.

По смртта во 1473 година на Јаков II, последниот крал од династијата Лизињан, Венецијанската Република ја презела контролата врз островот, додека Катарина Корнаро владеела како последна кипарска царица. Венеција формално го анектирала Кралството Кипар во 1489 година, по откажувањето на Катарина Корнаро од престолот. Венецијанците ја зацврстиле Никозија со изградба на ѕидовите на Никозија и го користеле како важен трговски центар. Во текот на венецијанската власт, Отоманското Царство често го напаѓала Кипар. Во 1539 година, Османлиите го уништиле Лимасол.

Иако Француската аристократска фамилија Лизињан останала доминантна општествена класа на Кипар низ средновековниот период, кипарските Грци биле дел од повисоките класи, а членови на кралското семејство дури и се женело за Грците. Ова било пример со кралот Јован II кој се оженил со Елена Палеологина.

Отомански период

Во 1570 година, големиот османлиски напад со 60.000 војници го донел островот под контрола на Османлиите, и покрај жестокиот отпор на жителите на Никозија и Фамагуста. Отоманските сили, кои го освоиле Кипар, масакрирале многу грчки и ерменски христијански жители. Претходната латинска елита била уништена и првата значајна демографска промена од антиката се случила со формирање на муслиманска заедница. Војниците кои се бореле во освојувањето се населиле на островот, а турските селани и занаетчии биле донесени на островот од Анадолија. Оваа нова заедница, исто така, вклучувала протерани анадолски племиња, непожелни лица и членови на разни проблематични муслимански секти, како и голем број нови муслимани на островот.

 

Османлиите го укинале феудалниот систем што претходно бил воспоставен и го примениле милетскиот систем во Кипар, според кој немуслиманските народи биле управувани од нивните верски авторитети. Во пресврт од деновите на латинската власт, главата на Кипарската Црква бил прогласен како водач на населението на кипарските Грци и делувал како посредник помеѓу кипарските Грци и отоманските власти. Овој статус обезбедил на Кипарската Црква да ја прекине постојаната врска со Римокатоличката црква. Отоманската власт на Кипар била понекогаш рамнодушна, понекогаш угнетувачка, во зависност од султаните и локалните власти, а островот бил соочен со економски пад по повеќе од 250 години.

Односот на муслиманите со христијаните се менувал во периодот на отоманската доминација. Во 1777-78, 47.000 муслимани претставувале мнозинство на островот, наспроти 37.000 христијани. До 1872 година, населението на островот се зголемило на 144.000, од ​​кои 44.000 биле муслимани и 100.000 христијани. Муслиманското население вклучувало бројни крипто-христијани, вклучувајќи ги и Линобамбаките, крипто-католичка заедница што се појавила поради верското прогонство на католичката заедница од страна на османлиските власти. Оваа заедница била асимилирана во кипарските Турци заедница за време на британското владеење.

Веднаш по почетокот на Грчката војна за независност во 1821 година, неколку кипарски Грци заминале за Грција да се приклучат на грчките сили. Како одговор на тоа, турскиот гувернер на Кипар уапсил и егзекутирал 486 истакнати кипарски Грци, вклучувајќи го и архиепископот на Кипар и уште четири други епископи. Во 1828 година, првиот премиер на Грција, Јоанис Каподистријас, повикал на обединување на Кипар со Грција и се случиле бројни помали востанија. Реакцијата на Отоманското злоставување довело до востанија на кипарските Грци и Турци, иако ниту едно не успеало. По неколку века на управување на Турците, непопустливата сиромаштија на повеќето луѓе и постојаните даночни собирачи го поттикнале грчкиот национализам со идеја за енозис со новата независна држава Грција.

Британски период

 

По завршувањето на Руско-турската војна (1877-1878) и Берлинскиот конгрес, Кипар бил доделен на Британската Империја, која де факто ја презела администрацијата во 1878 година (иако, во поглед на суверенитетот, Кипар останал де јуре дел од Османлиското Царство до 5 ноември 1914 година, заедно со Египет и Судан), во замена за гаранции дека Велика Британија ќе го користи островот како основа за заштита на Османлиското Царство од можна руска агресија.

 

Островот служел на Британија како клучна воена база за своите колонијални рути. До 1906 година, кога пристаништето Фамагуста било завршено, Кипар претставувал стратешка поморска база со поглед на Суецкиот Канал, клучната главна рута до Индија, која тогаш била најважната британска територија во странство. По избувнувањето на Првата светска војна и одлуката на Османлиското Царство да се приклучи во војната на страната на Централните сили, на 5 ноември 1914 година Британската Империја формално го припоила Кипар и го прогласил османлискиот Египетски кедиват и Судан како британски протекторат.

Во 1915 година, Британија го понудила Кипар на Грција, под раководство на кралот Константин I, под услов Грција да се приклучи на војната на страната на Британците. Понудата била одбиена. Во 1923 година, според Договорот од Лозана, новата Република Турција се откажала од какво било барање на Кипар, и во 1925 година била прогласена за колонија на британската круна. Многу кипарски Грци и Турци се бореле во британската армија за време на двете светски војни.

Во меѓувреме, населението на кипарските Грци се надевало дека британската администрација ќе дозволи обединување со Грција. Идејата за енозис била историски дел од „Мегали Идеја“, поголема политичка амбиција на грчка држава која ги опфаќа териториите со грчки жители во поранешното Османлиското Царство, вклучувајќи го Кипар и Мала Азија со главен град во Цариград. Религиозни функционери, заедно со грчките воени офицери и професионалци, од кои некои и понатаму ја следеле идејата за Голема Грција, подоцна ја основале герилската организација ЕОКА. Кипарските Грци островот го гледале како грчки и сè уште веруваат дека обединувањето со Грција е природно право. Во 1950-тите, политиката за обединување станала дел од грчката национална политика.

 

Првично, кипарските Турци го поддржувале продолжувањето на британското владеење. Меѓутоа, тие биле вознемирени од повиците за обединувањето на кипарските Грци, бидејќи претходно Крит бил припоен со Грција, што довело до егзодус на Критските Турци, како преседан што требало да се избегне, поради кое започнале воено да се мобилизираат. Кипарските Турци, исто така, се сметале себеси за посебна етничка група на островот и верувале дека имаат одвоено право на самоопределување од кипарските Грци. Во меѓувреме, во 50-тите години, турскиот водач Аднан Мендерес изјавил дека го смета Кипар за „продолжување на Анадолија“, ја отфрлил поделбата на Кипар по етнички линии и ја фаворизирал анексијата на целиот остров во полза на Турција. Националистичките слогани се фокусирале на идејата дека Кипар е турски, а владејачката партија го прогласила Кипар за дел од турската татковина што било од витално значење за неговата безбедност. Кипарските Турци во тоа време биле 20% од вкупниот процент на населението на островот, поради кое анексијата станала очигледно неизводлива, по кое националната политика била променета. Слоганот „поделба или смрт“ често се користел од кипарските Турци, почнувајќи од крајот на 1950-тите и продолжувајќи во текот на 1960-тите. Иако по конференциите во Цирих и Лондон, Турција изгледала како да го прифати постоењето на кипарската држава и да се дистанцира од својата политика на фаворизирање на поделбата на островот, целта на водачите на Турција останала да создадат независна турска држава во северниот дел на островот.

Во јануари 1950 година Црквата организирала референдум под надзор на свештениците и без учество на кипарските Турци, каде што 96% од учесниците на кипарските Грци гласале за обединување со Грција. Грците биле 80,2% од вкупното население на островот во тоа време (попис 1946). Ограничената автономија според Уставот била предложена од британската администрација, но на крајот била одбиена. Во 1955 година била основана организација ЕОКА, која барала соработка со Грција преку вооружена борба да се постигне целта. Во исто време, Кипарските Турци основале Турската организација за отпор (ТМТ), повикувајќи на поделба. Британските официјални лица, исто така, го толерирале создавањето на турска подземна организација Т.М.Т. Државниот секретар во писмото од 15 јули 1958 година го советувал гувернерот на Кипар да не дејствува против Т.М.Т и покрај незаконските дејства за да не им наштети на британските односи со турската влада.

Независност

 

Во 1950-тите години, кипарското прашање повторно станало предмет на расправа од страна на Грчките Турци, кога архиепископот Макариос III направил сојуз со Грција, и заедно со EOKA извршиле паравоени дејства на островот - главно против Англија, но исто така ѝ нанеле колатерална штета и на другите партии и цивили. Конечно, грчкиот премиер Александар Папагос кипарското прашање го поставил пред ООН.

Турските националистички чувства се зголемиле на идејата на Грција дека Кипар ќе биде отстапен на Грција. Како одговор на тоа, Грција ги прекинала дипломатските односи со Турција, а со тоа се распаднал и Балканскиот пакт. Во 1960 година било пронајдено компромисно решение околу кипарското прашање. Кипар станал независен. Грчките и турските војници се стационираниле на островот за да ги заштитат своите области. Грчкиот премиер Константин Караманлис бил главниот архитект на овој план, кој довел до итно подобрување на односите со Турција, особено откако Аднан Мендерес бил отстранет од власта во Турција преку воен удар во 1960 година.

Но во текот на 1963-1964 година, немирите на островот биле обновени. Во 1963 година Макариос предложил 13 уставни амандмани, кои би го овозможиле нормалното функционирање на Кипар. Веднаш започнале немирите помеѓу Турците и Грците. На 21 декември 1964 година загинале двајца Турци и еден грчки полицаец. Во текот на конфликтот загинале 191 Турци и 133 Грци. Бидејќи полицијата била деблокирана, а Кипар немал своја сопствена војска, во конфликтот се вмешал ЕОКА кој им нанел големи штети на турските сили. По ова во преговорите за мир се вклучил Обединетото Кралство.

По воспоставувањето на примирје, Макариос до некој степен успеал да ги убеди Кипарските Грци дека би било подобро Кипар да остане независен од Грција. Но, од друга страна, Кипарските Турци не верувале на тие зборови на кипарските власти, па создале своја администрација. Така, во следните неколку години мирот се одржал. Но во 1967 година во Грција дошло до државен удар кое довело до промена на власта и доаѓање на грчката хунта. Во јули 1974 година, со помош на грчката власт, на Кипар, на сличен начин како и во Грција, бил извршен државен удар. Претседателот Макариос бил симнат од власта, па тој побегнал во Лондон, а на власт дошла ЕОКА Б. Местото претседател го заземал Никос Сампсон, дотогашен член и главен уредник на кипарските новини. Во такви услови, за власта во Кипар не постоела некаква препрека да островот се приклучи односно обедини со Грција.

Поради тоа, Турција извршила инвазија на островот на 20 јули 1974 година, а како главна причина односно барање им било ситуацијата на островот да се врати онаква каква што била пред државниот удар. Таа инвазија се претворила во трајна окупација на околу 37% од вкупната територија на островот Кипар. Десантот бил извршен во градот Киренија. Турција по само три дена успеала да освои уште 3% од територијата на островот. Така, на 22 јули повторно била воведена демократијата на островот. На мировниот договор од 14 август истата година, Турција барала да се формира федерална држава и да Турците добијат 34% од територијата на островот.

По овој предлог, грчкиот преговарач најпрвин побарал 36 часови пауза, за да може да се консултира со државниот врв и истите заедно да земат решение. Но, турската страна не го исчекала одговорот, па на 15 август 1974 година тргнале кон втора инвазија кон поголемиот дел од островот, сè додека не освоиле 37% од Кипар. Американскиот секретар Хенри Кисинџер дал вето на одлуката да се забави турската инвазија. По ова, турската армија веќе без проблеми започнала да го освојува островот место по место, село по село. На териториите кои ги освојувале не останал ниту еден Грк, бидејќи истите биле протерувани. Така, околу 200.000 Грци заминале принудено од островот.

Причината поради која Турците толку лесно го заземале островот била веројатно фактот што Грците не очекувале таков развој на настаните. По неколку денови, Турција зазела една третина од островот, по што престанале со нападите, но ги задржиле своите позиции. Ова довело до повторен политички удар, овој пат врз грчката и кипарската хунта. Наскоро, од Лондон се вратил Макариос и повторно го зазел местото претседател на Кипар. И во Грција, воената хунта паднала.

Војната завршила, но островот бил поделен со “зелена линија“ на турски и грчки дел и така останал до денес. Таа линија минува низ Никозија, која го дели градот на два дела. Сепак, оваа линија е под контрола на ОН, а на некои места таа е широка и до 10 километри. Во неговата внатрешност останале многу објекти, како никозискиот аеродром на пример. Околу 100.000 Грци останале без своите имоти, а околу 50.000 турски војници се наоѓаат на северниот дел од Кипар. Во Северен Кипар се населиле голем број Турци.

Во 1983 година, Кипарските Турци прогласиле своја држава, под името Турска Република Северен Кипар, но истата освен од Турција до денес не е признаена од никоја друга земја. Во 2004 година било предложено обединување на двете земји, според кој план Кипар би се состоил од две конфедерални единици. Во 2004 година, Кипар влегол во составот на ЕУ, и прашањето било дали и северниот дел на островот да се приклучи кон Унијата. Но, спроведениот референдум не бил прифатен од страна на Грците.

 

Кипар е трет по големина остров во Средоземното Море, по италијанските острови Сицилија и Сардинија (и во однос на областа и населението). Кипар е 80-та по големина земја во светот и 51-та по население во светот. Островот има должина од 240 км од крај до крај и ширина од 100 км на својата најширока точка. Се наоѓа помеѓу географските ширини 34° и 36° С, и должини 32° и 35° Е.

Други соседни територии ги вклучуваат Сирија и Либан на исток (105 и 108 километри оддалеченост), Израел 200 километри на југоисток, Египет 380 километри на југ и Грција на северозапад: 280 километри до Додеканезискиот остров Кастелоризо, 400 километри до Родос и 800 километри до грчкото копно. Изворите алтернативно го сместуваат Кипар во Европа, или Западна Азија и Блискиот Исток.

На островот доминираат два планински масиви, планините Тродос и помалиот опсег Киренија и централната рамнина што ја опфаќа Месаорија. Низ равнината Месаорија поминува од реката Педеос, најдолгата на островот. Планините Троодос ги покриваат поголемиот дел од јужниот и западниот дел од островот и сочинуваат приближно половина од неговата површина. Највисоката точка на Кипар е планината Олимп на 1.952 метри, која се наоѓа во центарот на Троодос. Тесниот опсег на Киренија, кој се протега по должината на северното крајбрежје, зафаќа значително помала површина, а височините се пониски, достигнувајќи максимум 1.024 метри. Островот лежи во анадолската плоча. Петра tou Romiou ("Рок на грчки").

Геополитички, островот е поделен на четири главни сегменти. Република Кипар ги зазема јужните две третини од островот (59,74%). Турската Република Северен Кипар го зазема северниот трет (34,85%), а Зелената линија контролирана од Обединетите нации обезбедува тампон-зона која ги дели двете и опфаќа 2,67% од островот. И на крај, две бази под британски суверенитет се наоѓаат на островот, Акротири и Декелија, покривајќи ги преостанатите 2,74%.

Клима

Кипар има суптропска клима - средоземна (во североисточниот дел на островот), со многу благи зими (на крајбрежјето) и топли лета. Снегот е возможен само во планините Троодос во централниот дел на островот. Дождот се јавува главно во зима, додека летото е генерално суво.

Кипар има една од најтоплите клими во средоземниот дел на Европската Унија. Средната годишна температура на брегот е околу 24 °C во текот на денот и 14 °C во ноќта. Општо земено, летата траат околу осум месеци, почнувајќи од април, со просечна температура од 21-23 °C во текот на денот и 11-13 °C во ноќта, а завршуваат во ноември со просечна температура од 22-23 °C во текот на денот и 12-14 °C во текот на ноќта, иако во останатите четири месеци температурата понекогаш надминува 20 °C.

Меѓу сите градови во средоземниот дел на Европската Унија, Лимасол има една од најтоплите зими, во периодот јануари-февруари просечната температура е 17-18 °C во текот на денот и 7-8 °C ноќе, во други крајбрежни локации во Кипар е генерално 16-17 °C во текот на денот и 6-8 °C ноќе. Во текот на март, Лимасол има просечни температури од 19-20 °C во текот на денот и 9-11 °C ноќе, во другите крајбрежни локации во Кипар генерално се 17-19 °C во текот на денот и 8-10 °C ноќе.

Средината на летото е жешка - во јули и август на брегот, просечната температура е обично околу 33 °C во текот на денот и околу 22 °C во текот на ноќта (во внатрешноста на земјата, во просекот на планините температурата надминува 35 °C, додека во јуни и септември на брегот просечната температура е обично околу 30 °C во текот на денот и околу 20 °C ноќе во Лимасол, додека вообичаено е околу 28 °C во текот на денот и околу 18 °C ноќе во Пафос. Големи промени на температурата се ретки. Температурите во внатрешноста се поекстремни, со постудени зими и потопли лета во споредба со брегот на островот.

Просечната годишна температура на морето е 21-22 °C, од 17 °C во февруари до 27-28 °C во август (во зависност од местоположбата). Вкупно 7 месеци - од мај до ноември - просечната температура на морето надминува 20 °C.

Сончевите часови на брегот се околу 3.200 годишно, од просечно 5-6 часа сонце на ден во декември, во просек 12-13 часа во јули. Ова е двојно повеќе од градовите во северната половина на Европа; за споредба, Лондон добива околу 1.540 годишно. Во декември, Лондон добива околу 50 часа сонце додека крајбрежните делови во Кипар околу 180 часа (речиси колку во мај во Лондон).

Снабдување со вода

 

 

Кипар страда од недостаток на вода. Земјата во голема мера се потпира на дожд за да обезбеди вода за домаќинството, но во изминатите 30 години просечните годишни врнежи се намалиле. Помеѓу 2001 и 2004 година, исклучително тешките годишни дождови ги намалиле резервите на вода, при што понудата често ја надминува побарувачката, овозможувајќи целосно складирање во акумулациите на островот до почетокот на 2005 година. Сепак, оттогаш побарувачката е зголемена на годишно ниво - резултат на растот на месното население, странците кои се преселиле во Кипар и бројот на посетители - додека понудата паднала како резултат на почестите суши.

Браните остануваат главен извор на вода и за домашна и за земјоделска употреба. Кипар има вкупно 107 брани (плус една во моментов во изградба) и акумулации, со вкупен капацитет за складирање на водата од околу 330.000.000 м³ (1.2 × 1010 куб. метри). Постепено се градат центри за отсолување. Владата во голема мера инвестирала во создавање на постројки за отсолување на вода кои обезбедиле речиси 50 проценти од домашната вода од 2001 година. Исто така се направени напори за подигање на јавната свест и поттикнување на домашните корисници на вода да преземат поголема одговорност за конзервација.

Турција има изградено водовод под Средоземното Море од Анамур од јужниот брег на Турција до северниот брег на Кипар, за снабдување на северен Кипар со вода за пиење и вода за наводнување.

 

 

Кипар е претседателска република. Шефот на државата и на владата се избира со процес на универзално право на глас за период од пет години. Извршната власт ја спроведува владата со законодавната власт доделена во Претставничкиот дом, додека судството е независно од извршната и од законодавната власт.

Уставот од 1960 година обезбедил претседателски систем на владеење со независни извршни, законодавни и судски ограноци, како и комплексен систем на проверки и рамнотежи, вклучително и сооднос на поделбата на моќта за заштитита на интересите на кипарските Турци. Извршната власт била предводена од претседател на кипарските Грци и потпретседател на кипарските Турци, избрани од нивните заедници, за период од пет години, и секој поседувал право на вето врз одредени видови на законски или извршни одлуки. Законодавната власт се темелела на Претставничкиот дом, кој исто така се избирал врз основа на одделни избирачки списоци.

Од 1965 година, по судирите меѓу двете заедници, местата на кипарските Турци во Домот останале слободни. Во 1974 Кипар бил де факто поделен кога турската војска ја окупирал северната третина од островот. Кипарските Турци потоа прогласиле независност во 1983 година како Турска Република Северен Кипар, но биле признати единствено од Турција. Во 1985 година ТРСК го усвоила уставот и ги одржала своите први избори. Обединетите нации го признаваат суверенитетот на Република Кипар за целиот остров Кипар.

Претставничкиот дом моментално има 59 членови избрани за период од пет години, 56 члена од пропорционална застапеност и 3 набљудувачи кои ги претставуваат ерменските, латинските и помалите малцинства. 24 места се доделени на турската заедница, но остануваат слободни од 1964 година. Во политичкото опкружување доминира комунистичкиот АКЕЛ, либералниот конзервативен Демократски сојуз, центристичката Демократска партија, социјалдемократскиот ЕДЕК и центристичката ЕВРО.КО. Во 2008 година, Димитрис Христофијас станал првиот комунистички шеф на државата. Поради неговата вмешаност во кипарската финансиска криза во 2012-13, Димитрис Христофијас не се кандидирал за реизбор во 2013 година. Претседателските избори во 2013 година резултирале со победа за Демократскиот сојуз на чело со Никос Анастасијадес, кој освоил 57,48 отсто од гласовите. Како резултат на тоа, Анастасијадес положил свечена заклетва и станал претседател од 28 февруари 2013. Тој бил реизбран со 56 отсто од гласовите на претседателските избори во 2018 година.

Административна поделба

Кипар се дели на 6 окрузи (грчки: επαρχίες, „епархии“; турски: kazalar, „кази“). Сите се наречени по нивните административни центри. Окрузите потоа се делат на општини.

 

Никозија

Лимасол

Ларнака

Пафос

Фамагуста

Киренеја

Енклава и ексклава

Кипар има четири ексклави, сите на територијата што припаѓа на британската суверена база на областа Декелија. Првите две се селата Ормидија и Ксилотимву. Третиот е Централата Декелија, која е поделена со британски пат во два дела. Во северниот делсе наоѓа Управата за електрична енергија на Кипар. Јужниот дел, иако сместен покрај морето, исто така е екстрава, бидејќи нема свои територијални води.

Опремата на ООН е во спротивниот дел на Декелија и повторно се одвојува од нејзината источна страна од Ајос Николаос и е поврзана со останатиот дел од Декелија со тенок коридор. Во таа смисла, тампон-зоната ја претвора областа Паралимни на југоисточниот агол на островот во де факто, иако не де јуре, ексклава.

Право и закон

 

 

Кипарската полиција (грчки: Αστυνομία Κύπρου, турски: Kıbrıs Polisi) е единствената Национална полициска служба на Република Кипар и е под Министерството за правда и јавен поредок од 1993 година.

Во „Слобода во светот 2011„, Фридом хаус го оценил Кипар како слободен. Во јануари 2011 година, Извештајот на Канцеларијата на Високиот комесар на ОН за човекови права во Кипар истакнал дека тековната поделба на Кипар продолжува да влијае на човековите права низ целиот остров „... вклучувајќи ја и слободата на движење, човековите права кои се однесуваат на прашањето на исчезнатите лица, дискриминацијата, правото на живот, слободата на вероисповед и економските, социјалните и културните права“.

Во 2014 година, на Турција и било наложено од страна на Европскиот суд за човекови права да плати над 100 милиони американски долари надомест на Кипар за инвазијата. Анкара објавила дека ќе ја игнорира пресудата. Во 2014 година, група кипарски бегалци и европски парламентарец, подоцна придружена од кипарската влада, поднела тужба до Меѓународниот суд на правдата, обвинувајќи ја Турција за кршење на Женевските конвенции преку директно или индиректно пренесување на своето цивилно население на окупирана територија. Во текот на претходните десет години, цивилниот пренос на Турција „достигнал нови височини“, според зборовите на еден американски амбасадор. Други прекршувања на Женевската и Хашката конвенција - и двете ратификувани од Турција, биле она што археологот Софокле Хаџисаваш го нарекува „организирано уништување на грчкото и христијанското наследство на северот“. Овие прекршувања вклучуваат грабежи на културни богатства, намерно уништување на цркви, занемарување на уметнички дела и менување на имињата на важни историски наоѓалишта, што било осудено од страна на Меѓународниот совет за споменици и наоѓалишта. Хаџисаваш тврди дека овие дејства се мотивирани од турската политика за бришење на грчкото присуство во северен Кипар во рамките на етничкото чистење, како и од алчност и барање на добивка од страна на вклучените лица.

Вооружени сили

 

Кипарската национална гарда е главната воена институција на Република Кипар. Тоа е комбинирана сила со копнени, воздушни и поморски елементи. Историски гледано, сите мажи требало да поминат 24 месеци во Националната гарда по 17-тиот роденден, но во 2016 година овој период на задолжителна служба бил намален на 14 месеци.

На годишно ниво околу 10.000 лица се обучуваат во центри за регрутирање. Во зависност од нивната специјализирана награда, припадниците на регрутите потоа се префрлаат во кампови за обука за специјалност или во оперативни единици.

Додека до 2016 година вооружените сили биле главно регрутирани, оттогаш била усвоена голема професионална институција (ΣΥΟΠ), која во комбинација со намалувањето на регрутната служба создава приближен сооднос од 3:1 меѓу регрутот и професионалниот регрут.

 

Во раниот 21 век кипарската економија се проширила и станала просперитетна. Сепак, во 2012 година таа била погодена од финансиската и банкарската криза во Еврозоната. Во јуни 2012 година, кипарската влада објавила дека ќе й требаат 1,8 милијарди евра странска помош за поддршка на Кипарската банка, а ова било проследено и од Fitch Ratings, со што се намалил кредитниот рејтинг на Кипар. Fitch Ratings изјавил дека на Кипар ќе му треба дополнителни 4 милијарди евра за поддршка на нејзините банки, а намалувањето главно се должи на изложеноста на грчката финансиска криза на Банката на Кипар, Кипарската популарна банка и Хеленик банка, три најголеми банки на Кипар.

 

Кипарската финансиска криза во 2012-2013 година довела до договор со Еврогрупата во март 2013 година за поделба на втората по големина банка во земјата, Кипарската популарна банка (исто така позната и како Лајки банка), и била категоризирана како лоша банка која би се урнала со текот на времето и добра банка која ќе ја апсорбира Банката на Кипар. Во замена за финансиска помош од 10 милијарди евра од Европската комисија, Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд, кипарската влада требало да наметне политика кон неосигурените депозити, голем дел од кои ги држеле богатите Руси кои го користеле Кипар како даночен рај. Не биле засегнати осигурените депозити од 100.000 евра или помалку.

 

Според проценките на Меѓународниот монетарен фонд од 2017 година, БДП по глава на жител (прилагоден на куповната моќ) на 36.442 долари е под просекот на Европската Унија. Кипар е користен како база за неколку офшорни бизниси поради ниските даночни стапки. Туризмот, финансиските услуги и превозот се значајни делови на економијата. Економската политика на кипарската влада се фокусирала на исполнување на критериумите за прием во Европската Унија. Кипарската влада го усвоила еврото како национална валута на 1 јануари 2008 година.

Кипар е последен член на ЕУ целосно изолиран од енергетските интерконекции и се очекува дека ќе биде поврзан со европската мрежа преку EuroAsia Interconnector, 2000 MW HVDC подземен кабел за напојување. Интерконекторот на Евроазија ќе ги поврзува грчките, кипарските и израелските енергетски мрежи. Тој е водечки проект од заеднички интерес на Европската Унија и, исто така, приоритетен проект за изградба на EuroAsia Interconnector.

Во последниве години откриени се значителни количини природен гас во областа позната како Афродита (во експлоатативниот блок за дупчење 12) во ексклузивната економска зона на Кипар (ЕЕЗ), околу 175 километри јужно од Лимасол. Сепак, турските компании за дупчење во длабочина од 2013 година имаат пристап до природните гасови и нафтените ресурси од 2013 година. Кипар ја обележал својата морска граница со Египет во 2003 година, со Либан во 2007 година, и со Израел во 2010 година. Во август 2011 година, американската фирма Noble Energy склучила договор за поделба на производството со кипарската влада во врска со комерцијалниот развој на блокот.

Турција, која не ги признава граничните договори на Кипар со своите соседи, се заканила дека ќе ги мобилизира своите поморски сили ако Кипар продолжи со плановите за започнување на бушење во Блок 12. Кипарските напори за дупчење имаат поддршка од САД, ЕУ и ОН, а на 19 септември 2011 започнало дупчењето во Блок 12 без пријавени инциденти.

Поради големиот прилив на туристи и странски инвеститори, кипарскиот пазар за изнајмување имот во последниве години расте. Кон крајот на 2013 година, Кипарското урбанистичко планирање објавило серија мерки за стимулирање на пазарот за недвижнини и да го зголеми бројот на сопствени настани во градските центри во земјата. Ова следело по претходните мерки за брзо доделување на дозволи за имиграција на државјани на трети земји кои инвестираат во Кипар.

Сообраќај

 

Пристаништето во Лимасол

 

Достапни начини за сообраќај на островот се по пат, море и воздух. Од 10.663 километри патишта во Република Кипар во 1998 година, 6.249 километри биле поплочени, а 4.414 километри не. Во 1996 година Северен Кипар имал сличен сооднос на асфалтирани патишта, со приближно 1.370 километри асфалтиран пат и 980 километри неасфалтиран. [Кипар е една од четирите земји на ЕУ во која возилата се движат од левата страна на патот, како остаток од британската колонизација (другите се Ирска, Малта и Обединетото Кралство). Низата автопатишта поминува покрај брегот од Пафос источно до Аја Напа, со два автопата кои се движат во внатрешноста на Никозија, еден од Лимасол и еден од Ларнака.

Сопственото приватно возило по глава на жител е 29-то највисоко во светот. Имало околу 344.000 возила во приватна сопственост и вкупно 517.000 регистрирани моторни возила во Република Кипар во 2006 година. Во 2006 година биле најавени планови за подобрување и проширување на автобуските услуги и другиот јавен транспорт низ цела Кипар, со финансиска поддршка на Европската банка за развој. Во 2010 година се имплементирала новата автобуска мрежа.

Кипар има неколку хеликоптери и два меѓународни аеродроми: Меѓународниот аеродром Ларнака и Меѓународниот аеродром во Пафос. Третиот аеродром, меѓународниот аеродром Еркан, работи во управуваната област на кипарските Турци со директни летови само за Турција (пристаништата на кипарските Турци се затворени за меѓународниот сообраќај, освен за Турција). Меѓународниот аеродром во Никозија е затворен уште од 1974 година.

Главните пристаништа на островот се Лимасол и Ларнака, кои служат за товар, патници и бродови за крстарење.

 

 

Според „Светска книга на факти“ на ЦИА, во 2001 година кипарските Грци сочинувале 77%, кипарските Турци 18%, а 5% биле останати од вкупното кипарско население. За време на владиниот попис во 2011 година, во Кипар живееле 10.520 луѓе од руско потекло.

Според првиот попис на населението по прогласувањето независност, извршен во декември 1960 година и опфаќајќи го целиот остров, Кипар имал вкупно 573.566 жители, од кои 442.138 (77.1%) биле Грци, 104.320 (18.2%) Турци и 27.108 (4,7%) други.

Поради меѓуетничките тензии помеѓу 1963 и 1974 година, пописот на целиот остров се сметал за невозможен. Сепак, кипарската влада спровел еден во 1973 година, без населението на кипарските Турци. Според овој попис, населението на кипарските Грци било 482.000. Една година подоцна, во 1974 година, одделот за статистика и истражување на кипарската влада го проценила вкупното население на Кипар на 641.000; од кои 506.000 (78.9%) биле Грци и 118.000 (18.4%) Турци. По поделбата на островот во 1974 година, владата на Кипар спровела уште четири пописи: во 1976, 1982, 1992 и 2001 година; тие го исклучиле турското население кое живеело во северниот дел на островот.

Според последната проценка на Република Кипар, во 2005 година бројот на кипарски државјани кои моментално живеат во Република Кипар е околу 871.036. Во прилог на ова, Република Кипар е дом на 110.200 странски постојани жители и околу 10.000-30.000 нелегални имигранти без документи кои живеат во јужниот дел на островот.

Најголеми групи на странски жители
Националност	Население (2011)
Грција	29,321
Обединето Кралство	24,046
Романија	23,706
Бугарија	18,536
Филипини	9,413
Русија	8,164
Шри Ланка	7,269
Виетнам	7,028
Сирија	3,054
Индија	2,933

Според пописот од 2006 година спроведен од Северен Кипар, во северен Кипар живеат 256.644 луѓе. 178.031 биле граѓани на северен Кипар, од кои 147.405 биле родени во Кипар (112.534 од север, 32.538 на јужниот дел од Кипар, 371 не укажале во кој дел од Кипар биле родени); 27.333 родени во Турција; 2.482 родени во Велика Британија и 913 родени во Бугарија. Од 147.405 граѓани родени во Кипар, 120.031 се вели дека двајцата родители се родени во Кипар; 16.824 кажале дека двајцата родители се родени во Турција; 10.361 имаале родител роден во Турција и еден родител роден во Кипар.

Во 2010 година, Меѓународната кризна група проценила дека вкупното население на Кипар изнесувало 1.1 милиони, од кои на северот имало околу 300.000 жители, можеби половина од нив биле или родени во Турција или се деца на такви доселеници.

Селата Ризокарпасо (само еден на север), Потамија (област Никозија) и Пила (округ Ларнака) се единствените населени места што останале со мешано население на Кипар и на грчките и на кипарските Турци.

Надвор од Кипар постои значајна и просперитетна дијаспора на кипарските Грци и дијаспората на кипарските Турци во Обединетото Кралство, Австралија, Канада, САД, Грција и Турција.

Религија

Мнозинството od кипарски Грци се идентификуваат како грчки православни христијани, додека повеќето кипарски Турци се приврзаници на сунитскиот ислам. Според Евробарометар 2005, Кипар претставувал втората најрелигиозна држава во Европската унија во тоа време, по Малта (иако во 2005 година Романија не била во Европската Унија, во моментов Романија е најрелигиозна држава во ЕУ). Првиот претседател на Кипар, Макариос III, бил архиепископ. Актуелниот водач на Грчката православна црква на Кипар е Архиепископот Хрисостомос II.

Хала Султан Теке, сместено во близина кај езерото Ларнака, е место на поклонение за двете религиозни групи, муслимани и христијани.

Според пописот од 2001 година извршен во подрачјето под контрола на државата, 94,8% од населението биле источно православни, 0,9% ерменци и маронити, 1,5% римокатолици, 1,0% англиска црква и 0,6% муслимани. Исто така постои и еврејска заедница на Кипар. Останатите 1,3% се придржуваат кон други религиозни деноминации или не ја изнесуваат својата религија.

Јазици

 

 

Кипар има два официјални јазика, грчки и турски. Ерменскиот и кипарскиот маронитски арапски се признаени како јазици на малцинствата. Иако без официјален статус, англискиот јазик се зборува нашироко и често се среќава на сообраќајни знаци, јавни известувања и реклами итн. Англискиот јазик бил единствен службен јазик за време на британското колонијално владеење и лингва франка до 1960 година и продолжил да се користи (де факто) во судовите до 1989 година и во законодавството до 1996 година. 80,4% од кипарците се познати на англискиот јазик како втор јазик. Рускиот јазик е широко зборуван меѓу малцинствата во земјата, жителите и граѓаните на постсоветските земји, како и понтиските Грци. Рускиот, по англискиот и грчкиот јазик, е трет јазик кој се користи на многу знаци на продавници и ресторани, особено во Лимасол и Пафос. Покрај овие јазици, 12% зборуваат француски, а 5% зборуваат германски.

Секојдневниот говор на кипарските Грци е кипарскиот грчки а на кипарските Турци е турскиот. [208] Овие јазици значително се разликуваат од нивните стандардни регистри.

Образование

 

Кипар има високо развиен систем на основно и средно образование кое нуди јавно и приватно образование. Високиот квалитет на наставата може делумно да се припише на фактот дека скоро 7% од БДП се троши за образование, што го прави Кипар еден од тројцата трошители на образованието во ЕУ заедно со Данска и Шведска.

Државните училишта генерално се сметаат за еквивалентни во квалитетот на образованието на институциите од приватниот сектор. Меѓутоа, вредноста на државната средношколска диплома е ограничена со фактот дека добиените оценки учествуваат само околу 25% од конечната оценка за секоја тема, при што преостанатите 75% се доделени од страна на наставникот во текот на семестарот, во минимално транспарентен начин. Кипарските универзитети (како универзитетите во Грција) ги игнорираат средношколците речиси целосно за приемните цели. Додека диплома за средно образование е задолжителна за посета на универзитет, приемните одлуки се решаваат речиси исклучиво врз основа на резултатите на централно администрираните универзитетски приемни испити кои сите универзитетски кандидати треба да ги преземат.

Мнозинството Кипарци го добиваат своето високо образование на грчки, британски, турски, други европски и северноамерикански универзитети. Вреди да се спомене дека Кипар има највисок процент на граѓани на работоспособна возраст кои имаат високо образование во ЕУ со 30%, што е пред Финска 29,5%. Покрај тоа, 47% од населението на возраст од 25 до 34 години имаат високо образование, што е највисоко во ЕУ.

Кипарските Грци и Кипарските Турци делат многу заеднички обичаи во својата култура поради културните размени, но исто така имаат и разлики. Неколку традиционални јадења (како што се сувла и халуми) и пијалаци се слични, како и изрази и начини на живот. Угостителството и купувањето или нудењето на храна и пијалаци за гости или други се заеднички меѓу двете заедници. Во двете заедници, музиката, танцот и уметноста се составен дел на општествениот живот и многу уметнички, вербални и невербални изрази, традиционалните танци како што се цифтетели, сличностите во костимите за танц и важноста на социјалните активности се споделуваат меѓу заедниците. Меѓутоа, двете заедници имаат различни религии и религиозни култури, при што кипарските Грци традиционално се грчки православни христијани а кипарските Турци традиционално сунитски муслимани, што делумно ја попречува културната размена. Кипарските Грци имаат влијание од Грција и христијанството, додека кипарските Турци имаат влијание од Турција и исламот.

Карневалот на Лимасол е годишен карневал кој се одржува во Лимасол, во Кипар. Настанот што е многу популарен во Кипар бил воведен во 20 век.