19 Век: век

и завршува на 31 декември 1900 г.

Настани во Македонија

• 1838 — отворена печатницата на Теодосиј Синаитски во Солун.
• Во 1880 година е формирана Македонската лига.
• Во 1880 година се формира Привремената влада на Македонија - Единство
• Во 1885 година во Софија, Бугарија е создаден Тајниот македонски комитет.
• Во 1886 година се создава Друштвото Србо-Македонци.
• Во 1889 година Пере Тошев му пишал писмо на Ѓорче Петров да формираат: организација за ослободување.
• Кон крајот на 80 - тите и почетокот на 90 - тите години во Македонија се направени првите обиди за создавање на револуцинерна организација.
• Во почетокот на 90 - тите години во Македонија се јавува Антиегзархиското движење.
• Во 1890 година е објавен прогласот на Силогосот Македонија на Македонците
• Кон крајот на 1890 година во Софија се формира Македонското студенско друштво - Дружба
• Во јули 1893 година И. Х. Николов во Софија имал средба со Гоце Делчев и Коста Шахов, и ги претставил начелата врз кои требало да со основа револуционерната организацијата.
• На 23. 10. 1893 година во Солун, од страна на Христо Татарчев, Дамјан Груев, Иван Хаџи Николов, Христо Батанџиев, Петар Поп Арсов и Андон Димитров се создава Македонската револуционерна организација.
• На 27 декември 1894 година во Софија е формиран Братскиот сојуз
• Во 1894 година донесен Првиот устав на Македонската револуционерна организација
• На 19.03.1895 во Софија се формира Македонскиот комитет.
• Во 1896 година се одржува Солунскиот конгрес од 1896 година.
• Во 1896 година се создава Задграничното претставништво на ТМОРО
• Во јули 1896 започнува Андартската провокација во Македонија.
• Во 1897 година се разврзува Виничката афера.
• Во март 1897 година во Солун е формирано Бугарското тајно револуционерно братство.
• Во 1898 година се формира Четничкиот институт на ТМОРО.
• Во 1899 година се разврзува Валандовската афера.
• Кон крајот на 19 век делува Егзархиската групација во Македонија.

Архитектура

• 1830 – изградена црквата „Св. Димитриј во Битола.
• 1836-1850 – изградена црквата „Успение на Пресвета Богородица“ во Ново Село.
• 1837 — завршена изградбата на црквата во Буковскиот манастир.
• 1838 – изградена црквата „Св. Благовештение во Прилеп.
• 1840 – изградена црквата „Успение на Пресвета Богородица“ во Дебар.
• 1847-1851 – изградена црквата во манастирот „Св. Јоаким Осоговски“

Уметност

• 1811-1814 – изработен иконостасот во длабока резба во црквата „Св. Архангел Михаил“ во Лесново, прво дело на тајфата на Петре Филиповски-Гарката.
• 1824 – изработен иконостасот во црквата „Св. Спас“ во Скопје, дело на тајфата на Петре Филиповски-Гарката.
• 1835 – изработен иконостасот во Бигорскиот манастир, дело на тајфата на Петре Филиповски-Гарката.

Настани во светот

• Укинато ропството во повеќето западни земји.
• Продолжува пропаѓањето на Османлиското Царство: независност на Грција, Кнежевството Србија, Кнежевството Црна Гора, Обединување на Романија, Кнежевството Бугарија.
• Борбата за независност на Латинска Америка доведува до создавање на независни држави на териториите на бившите шпански и португалски империи во Латинска Америка.
• Американско-мексиканска војна и Американска граѓанска војна, ширење на САД кон запад.
• Почеток на индустријализација, прво во Англија, подоцна и во континентална Европа како и во Северна Америка.
• Обединување на Германија и на Италија.
• Нов систем на австриско кралство и поголема самостојност на Унгарците во Австроунгарија
• Европско населување на Австралија и почеток на колонизација на Африка. Колонизација на некои делови на Азија (Индија, Сибир, југоисточна Азија).

 

1800-ти

• 1800: здружението хирурзи на Англија со кралски декрет е прогласено за Кралски хируршки колеџ на Англија.
• 1800: почеток на второто Американско големо будење.
• 1801: Кралството Велика Британија и Кралството Ирска се спојуваат и го формираат Обединетото Кралство на Велика Британија и Ирска.
• 1801: Махараџата Ранџит Синг е крунисан за крал на Империјата Сик во Пенџаб.
• 1801–1815: Берберска војна меѓу САД и берберските држави.
• 1803: Купување на Луизијана и почеток на ширење на САД кон Тихиот Океан.
• 1803: Првата Саудиска Држава ја покорува Мека при што биле уништени разни светилишта.
• 1804: Хаити стекнува независност и станува прва црнечка република.
• 1804: Фрањо I го основа Австриското Царство.
• 1804–1810: Фуланска војна во Нигерија.
• 1804–1813: Прво српско востание.
• 1805–1848: Мухамед Али Египетски го модернизира Египет.
• 1806: Светото Римско Царство престанува да постои со одлука на Луневилкиот мира.
• 1807: Кралството Велика Британија ја прогласува трговијата со робје незаконска.
• 1808–1809: Русија ја презема Финска од Шведска со Финската војна.
• 1808–1814: Шпанска герила во шпанската војна за независност.
• 1809: Наполеон го расформирал Тевтонскиот ред.

1810-ти

 

• 1810: Основан е Берлинскиот универзитет, прв светски истражувачки универзитет. Меѓу неговите студенти биле Хегел, Маркс и Бизмарк. Оваа реформа на германскиот универзитет се покажала толку успешна така што моделот бил следен ширум светот.
• 1810–1820-ти: Поголемиот број латиноамерикански колонии се ослободиле од владеењето на Шпанската Империја и Португалската Империја после Мексиканската војна за независност и Јужноамериканската војна за независност.
• 1812: Наполеоновата инвазија на Русијa е пресвртница во Наполеоновите војни.
• 1812–1815: Англоамериканската војна меѓу САД и Обединетото Кралство.
• 1813–1907: Голема игра - термин кој го означува натпреварот меѓу Британската Империја и Руската Империја за контрола на Средна Азија.
• 1815: Виенскиот конгрес ги исцртува новите мапи на Европа. Поделбата не е зачувана заради плимата на либерализам и национализам која се раширила низ Европа.
• 1815:Со Наполеоновиот пораз кај Ватерло завршуваат Наполеоновите војни и доаѓа до потпишување на Британскиот мир кој траел сè до 1870 година.
• 1816: Година без лето
• 1816–1828: Кралството Зулу на Шака Зулу станува најголемо во Јужна Африка.
• 1819: Британската источноиндиска компанија го презема Сингапур од гусарите.

1820-ти

• 1820: Американското друштво за колонизација ја основало Либерија за таму да ги испраќаат ослободените робови.
• 1821–1827: Грција станува прва земја која се издвоила од Османлиското Царство после грчката војна за независност.
• 1823–1887: Британското Царство ја анектирало Бурма после три англо-бурмански војни.
• 1825:Со Ири каналот се поврзуваат Големите Езера со Атлантскиот Океан.
• 1826–1828: После последнта руско-персиска војна, Персиското Царство си ги вратило териториите кои ги изгубило во претходните војни со Русија.
• 1825–1828: Аргентинско-бразилската војна се завршува со независност на Уругвај.

1830-ти

• 1830: Мормонската црква е основана на 6 април 1830 година.
• 1830: После Белгиската револуција во Обединетото Нискоземско Кралство створена е Белгија.
• 1830: Велика Колумбија се распаднала и од неа се формирале Колумбија (са денешна Панама), Еквадор, и Венецуела.
• 1831: Франција го окупира Алжир.
• 1833: Актот за укинување на ропството го забранува ропството ширум Британската Империја.
• 1833–1876: Карлистички војни во Шпанија.
• 1834: Официјален крај на шпанската инквизиција.
• 1834–1859: Востание на имамот Шамил против руската окупација на Кавказ.
• 1835–1836: Тексашката револуција во Мексико доведува до создавање краткотрајна Република Тексас.
• 1837–1838: Канадски востанија.
• 1837–1901: Владеење на британската кралицата Викторија – врв на Британската Империја наречен викторијанска ера.
• 1838—1840: Граѓанска војна во Сојузна Република Центроамерика доведува до создавање на Гватемала, Салвадор, Хондурас, Никарагва и [[Костарика|].
• 1839—1851: Уругвајска граѓанска војна
• 1839—1860: После две опиумски војни, Франција, Обединетото Кралство, САД и Русија добиваат многу отстапки од Кина што доведува до пад на моќта на династијата Ќинг.

 

1840-ти

• 1840: основан е Нов Зеланд, со потпишување на договорот Ваитанги меѓу Маорите и Британците.
• 1844: поставена првата јавна телеграфска линија меѓу Балтимор и Вашингтон – со праќање на првата порака на 24 мај започнува времето на телеграфот.
• 1844: Милеристичкото движење го најавува Второто Исусово доаѓање за 22 октомври. Бидејќи Исус не се појавил, овој настан е познат како Големо разочарување.
• 1844: Персискиот пророк Баб го основа бабизмот. Се смета за претходник на Бахаула, основач на бахаизмот.
• 1844: Доминиканска војна за независност против Хаитиј.
• 1845: Обединување на Кралството Тонга под Тауфахау (крал Џорџ Тупу I)
• 1845–1849: Глемиот глад во Ирска доведува до масовна емиграција.
• 1846–1848: Со Американско-мексиканската војна Мексико зазема голем дел од територијата на денешниот југ на САД.
• 1846–1847: Мормонска миграција кон Јута.
• 1847–1901: Јукатанска војна на кастите.
• 1848: објавен Комунистичкиот манифест.
• 1848: Револуции 1848-1849 ширум Европа
• 1848—1858: Калифорниска златна грозница

1850-ти

 

• 1850: завршило Малото ледено време.
• 1851–1860: Викториска златна грозница во Австралија
• 1851–1864: Револуција на големиот мир во Кина – се смета за најкрвав судир на векот.
• 1854: со Кангавската конвенција Јапонија официјално го укинува сакокуто.
• 1854–1856: Кримска војна меѓу Франција, Обединетото Кралство, Османлиското Царство и Русија
• 1855: Бесемеровиот процес овозможува масовно производство на челик.
• 1856: првата рафинерија за нафта на светото отворена во Романија
• 1857–1858: Индиски востание
• 1859: објавено За потеклото на видовите.

1860-ти

 

• 1861–1865: Американска граѓанска војна меѓу Унијата и отцепената Конфедерацијата
• 1861: Руската либерална реформа ги ослободува кметовите.
• 1861–1867: Француско-мексиканска војна
• 1862–1877: Дунганска побуна на северозапад на Кина.
• 1863: после основањето Црвениот крст ја усвојува Првата женевска конвенција 1864 година.
• 1863–1865: Полско востание против Руската Империја.
• 1864—1866: Шпанско-јужноамериканска војна - шпански обид да ги поврати бившите колонии.
• 1864—1870: Парагвајската војна ги окончува парагвајските амбиции за ширење.
• 1865—1877: Реконструкција во [САД]].
• 1866: успешно воспоставување на прекуокеанска телеграфска врска после неуспехот во1858 година.
• 1866: Австриско-пруската војна се завршува со распад на Германскиот Сојуз и создавање Северногермански Сојуз и Австроунгарска двојна монархија.
• 1866. — 1868: Голем фински глад.
• 1866—1869: после Меиџи обновата, Јапонија започнува со програма за брза модернизација.
• 1867: САД ја купуваат Алјаска од Русија.
• 1867: се формира Канадската Конфедерација.
• 1869: отворена прва трансконтинентална железница во САД.
• 1869: Суецкиот Канал ги поврзува Средоземното Море и Црвеното Море.

1870-ти

 

• 1870—1871: Француско-пруската војна се завршува со создавање на Германското Царство и обединување на Италије, со колапс на Второто Француско Царство, со кршење на Британскиот мир и појава на Новиот империјализам.
• 1871. — 1872: гладот во Иран предизвикал смрт на 2 милиони луѓе.
• 1871. — 1914: Втора индустриска револуција
• 1870-ти-1890-ти: Големата економска криза во Западнај Европа и Северна Америка.
• 1872: основан е националниот парк Јелоустоун.
• 1873: објавена е Максвеловата Студија за електрицитетот и магнетизмот.
• 1874: распуштање на Британската источноиндиска компанија.
• 1874. — 1875: Прва шпанска република.
• 1875. — 1900: 26 милиона Индијци умираат од глад.
• 1876: Бугарско априлско востание против Османлиското Царство.
• 1876 — 1879: 13 милиони луѓе умираат од глад во Кина.
• 1876 — 1914: масовна експанзија на популацијата, териториите, индустријата и добрата во САД наречено Позлатено време.
• 1877: Големиот штрајк на железницата во САД се смета за прв национален штрајк на работниците.
• 1877—1878: Со Берлинскиот конгрес после уште една Руско-турска војна голем дел од Балканот бил ослободен од Османлиското Царство.
• 1878: отворена првата телефонска станица во Конектикат.
• 1879: Англо-зулуска војна во Јужна Африка.

 

1880-ти

• 1880. — 1881: Прва бурска војна.
• 1881: прва електрана и трафостаница во Годалминг, Британија
• 1881. — 1899: Махдиска војна во Судан.
• 1883: ерупција на вулканот Кракатау.
• 1884—1885: Берлинска конференција за Африка. Земјите учеснички се залагаат за забрана на трговијат со робје.
• 1884—1885: Кинеско-француска војна доведува до формирање на Француска Индокина.
• 1886: Руско-черкеската војна завршила со пораз и протерување на многу Черкези. Пораз на имамот Шамил.
• 1888: Укинување на ропството во Бразил.
• 1889: Хадрат Мирза Гулам Ахмад ја основа исламската заедница Ахмадија.
• 1889: Крај на Бразилското Царство и почеток на Република Бразил

1890-ти

• 1890: Масакр кај Ранетото Колено била последната битка од Индијанските војни. Овој настан претставува крај на Дивиот Запад.
• 1894—1895: После Првата кинеско-јапонска војна, Кина му го препушта Тајван на Јапонија и гарантира дека Јапонија ќе има одврзани раце во Кореја.
• 1895. — 1896: Етиопија ја поразува Италија во Првата италијанско-абисинска војна.
• 1896: Олимписките игри се обновени во Атина.
• 1896: Клондајчка златна грозница во Канада.
• 1897: Гоџонг, или император Гвангму, воспоставува краткотрајно Корејско Царство: траело до 1910година.
• 1898: САД задобива контрола над Куба, Порторико и Филипините после Шпанско-американската војна.
• 1898. — 1900: Алијансата на осум земји го задушува Боксерското востание во Кина.
• 1898. — 1902: Избива Илјаддневната војна во Колумбија меѓу "Liberales" (либерали) и "Conservadores" (конзервативци), и кулминира со губење на Панама 1903.
• 1899: почнува Втората бурска војна (-1902); почнува Филипинско-американската војна (-1913).

Личности од Македонија

• Гоце Делчев
• Тодор Александров
• Трајко Китанчев
• Јосиф Ковачев
• Александар Радев
• Димитар Ризов
• Апостол Петков
• Теодосиј Гологанов
• Коста Шахов
• Димитар Македонски
• Туше Делииванов
• Сарџо Караџа Брадина
• Борис Сарафов
• Коста Групче
• Темко Попов

Книжевност

• Григор Прличев
• Димитар Миладинов
• Ѓорѓија Пулевски
• Кирил Пејчиновиќ
• Крсте Петков Мисирков
• Константин Миладинов
• Јоаким Крчовски
• Јордан Хаџи-Константинов - Џинот
• Рајко Жинзифов
• Теодосиј Синаитски
• Партенија Зографски
• Марко Цепенков
• Константин Петкович
• Георги Капчев
• Славка Динкова

Личности од светот

Антропологија

• Левис Хенри Морган
• Карл Вернер
• Франц Боас

Сликарство

 

Реализмот и романтизмот во раниот 19 веку доведуваат до импресионизмот и постимпресионизмот во втората половина на 19 век. Париз станува уметнички центар на светот.

• Пол Сезан
• Едгар Дега
• Ежен Делакроа
• Каспар Давид Фридрих
• Винсент ван Гог
• Жан Огист Доминик Енгр
• Едуар Мане
• Клод Моне
• Камиј Писаро
• Пјер Огист Реноар
• Анри де Тулуз-Лотрек

Музика

 

Соната во текот на класичната ера созрева како примарна форма во инструменталните композиции во текот на 19 век. Голем дел од музиката се вбројува под романтична музика.

• Хектор Берлиоз
• Жорж Бизе
• Александар Бородин
• Јоханес Брамс
• Антон Брукнер
• Антонин Дворжак
• Франц Лист
• Феликс Менделсон
• Модест Мусоргски
• Франц Шуберт
• Лудвиг ван Бетовен
• Петар Илич Чајковски
• Николо Паганини
• Роберт Шуман

Книжевност

 

 

• Емили Бронте
• Џорџ Гордон Бајрон
• Франсоа Рене де Шатобријан
• Шарлота Бронте
• Браќата Грим
• Кејт Чопин
• Самјуел Тејлор Колериџ
• Емили Дикинсон
• Александар Дима
• Ралф Уалдо Емерсон
• Гистав Флобер
• Јохан Волфганг Гете
• Николај Гогољ
• Натанијел Хоторн
• Фридрих Холдерлин
• Фридрих Хајне
• Џакомо Леопарди
• Алесандро Манцони
• Хенри Џејмс
• Стефан Маларме
• Херман Мелвил
• Александар Пушкин
• Артур Рембо
• Жорж Санд
• Мери Шели
• Стендал
• Роберт Луис Стивенсон
• Хариет Бичер Стоу
• Пол Верлен
• Вилијам Вордсворт
• Алфред Тенисон
• Емил Зола
• Оноре де Балзак
• Виктор Иго
• Лав Николаевич Толстој
• Фјодор Михајлович Достоевски

Наука

 

• Амадео Авогадро
• Анри Бекерел
• Александар Грејам Бел
• Лудвиг Болцман
• Луј Брај
• Роберт Бунзен
• Марија Кири
• Пјер Кири
• Луј Дагер
• Мајкл Фарадеј
• Леон Фуко
• Готлоб Фреге
• Карл Фридрих Гаус
• Ернст Хекел
• Хајнрих Херц
• Александар фон Хумболт
• Николај Лобачевски
• Вилијам Томсон Келвин
• Роберт Кох
• Јустус фон Либиг
• Џејмс Кларк Максвел
• Грегор Мендел
• Дмитриј Иванович Менделеев
• Жозеф Нисефор Ниепс
• Алфред Нобел
• Луј Пастер
• Бернхард Риман
• Никола Тесла
• Жан Франсоа Шамполион
• Џон Сноу - пронаоѓач на епидемиологијата

Филозофија и религија

 

• Михаил Бакуњин
• Серен Киркегор
• Карл Маркс
• Џон Стјуарт Мил
• Фридрих Ниче
• Рамакришна
• Клод Анри де Сен-Симон
• Вилијам Морис
• Артур Шопенхауер

Политика

 

• Ото фон Бизмарк
• Наполеон Бонапарт
• Наполеон III Бонапарт
• Џеферсон Дејвис
• Жозеф Фуше
• Џузепе Гарибалди
• Вилијам Гледстон
• Јулисиз Симпсон Грант
• Теодор Херцл
• Ендру Џексон
• Томас Џеферсон
• Симон Боливар
• Лајош Кошут
• Бенџамин Дизраели
• Роберт Ли
• Абрахам Линколн
• Муцухито
• Иштван Сечењи
• Викторија Хановерска
• Клеменс Венцел фон Метерних
• Бикот кој Седи - поглавица на Сијуксите

• Телефон (Александар Грејам Бел)
• Парна локомотива (Ричард Тревитик)
• Автомобил (Карл Бенц)
• Бензински мотор (Готлиб Дајмлер)
• Дизел мотор (Рудолф Дизел)
• Грамофон (Емил Берлинер)
• Филм (Браќа Лимиер)
• Фотографија (Жозеф Нисефор Ниепс)
• Жарулка (Томас Алва Едисон)
• Електрична струја (Никола Тесла)
• Радиобранови (Хајнрих Херц)
• Радиум и полониум (Марија Кири и Пјер Кири)
• Лек против беснило (Луј Пастер)
• Лек против туберкулоза (Роберт Кох)
• Периоден систем на елементите (Дмитриј Иванович Менделеев)
• X-зраци (Вилхелм Конрад Рентген)

• „19 век и подоцна“ (The Nineteenth Century and After) - песна на ирскиот поет Вилијам Батлер Јејтс.