1865: Godina

Ovo je članak o godini 1865.

redovna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju kalendare).

Januar/Siječanj

• 7. 1. - Ponovo otvorena niža gimnazija u austrijskom Kotoru.
• 15. 1. - Američki građanski rat: Druga bitka za Fort Fisher u Severnoj Karolini, unionisti zauzimaju poslednje veće priobalno uporište Konfederacije.
• januar - Paragvajski rat: paragvajske snage zauzimaju brazilski grad Corumbá (Brazilsko Carstvo je zauzeto Urugvajskim ratom).
• januar - Osmanlije završile telegrafsku liniju od Carigrada do Faoa na Persijskom zalivu, gde je spojena sa nedavno postavljenim Indo-evropskim telegrafom do Karačija u Britanskoj Indiji (prva telegrafska veza Britanije i Indije).
• 26. 1. (14. 1. po j.k.) - Na Cetinju je krštena kneginja Ljubica-Zorka, kumovao je knez Mihailo Obrenović, posredovanjem državnog savetnika Đorđa Milosavljevića.
• 26. 1. - Rumunski knez Alexandru Ioan Cuza smenio premijera Kogălniceanua zbog nesuglasica oko primene agrarne reforme i drugih pitanja.
• 27. 1. (15. 1. po j.k.) - Član 76 u srpskom Zakonu o činovnicima promenjen tako da vladi daje pravo proizvoljnog otpuštanja činovnika - u narednim decenijama biće korišćen i protiv političkih protivnika (važiće i u vreme Kraljevine SHS).
• 27. 1. - Špansko-južnoamerički rat: ugovor Vivanco–Pareja o saradnji Španije i Perua (peruanski predsednik će u novembru biti zbačen zbog ovoga).
• 31. 1. - Predstavnički dom SAD usvaja Trinaesti amandman na Ustav SAD kojim je zabranjeno ropstvo i nevoljno služenje, osim kao kazna za zločin (ratifikovan u decembru).
• 31. 1. - Robert E. Lee unapređen u vrhovnog generala Armije KAD.

Februar/Veljača

• februar, početkom - Gen. William Tecumseh Sherman kreće na pohod kroz obe Karoline.
• 3. 2. - Firenca je nova prestonica Kraljevine Italije (do 1871).
• 4 - 11. 2. - Banska konferencija u Hrvatskoj, u kojoj učestvuju samo pristaše proaustrijskog kancelara Mažuranića - promijenjen izborni red.
• 17. 2. - Sherman zauzeo Columbiju, glavni grad Južne Karoline, grad je sledeće noći u plamenu.
• 20. 2. - Okončan Urugvajski rat, za privremenog predsednika postavljen liberal Venancio Flores.
• 22. 2. - Amandmanom na ustav, Tennessee ukida ropstvo.
• 26. 2. (14. 2. po j.k.) - Kneginja Julija priredila u Beogradu zabavu sa lutrijom u korist gradnje opštinske bolnice (otvorena 1868).

Mart/Ožujak

• 3. 3. - Aktom Kongresa, u SAD osnovan Biro izbeglica, oslobođenika i napuštenih zemalja, poznatiji kao Oslobođenički biro (traje do 1872).
• 3. 3. - Rat Dominikanske restauracije: pošto španski Cortes ne želi više finansirati rat, kraljica Izabela potpisuje poništenje aneksije Dominikanske Republike (poslednji španski vojnici se povukli 15. jula).
• 4. 3. - Abraham Lincoln inauguriran za drugi mandat predsednika SAD, potpredsednik Andrew Johnson.
• 13. 3. - Američki građanski rat: Konfederacija nevoljko pristaje koristiti crnačke trupe u svojim redovima.
• mart - Zakon o naseljavanju stranaca u Kneževini Srbiji - olakšice koriste mnogi Srbi iz Bosne tako da vlada obustavlja useljavanje, da se Bosna ne bi raselila.
• 18. 3. - Paragvajski diktator Francisco Solano López objavljuje rat Argentini, sledećeg meseca zauzima grad Corrientes.
• 19 - 21. 3. - Bitka kod Bentonvilla je pobeda unionističkog generala Shermana u Severnoj Karolini.
• 25. 3. - Opsada Petersburga u Virdžiniji: posle više od devet meseci opsade, Bitka kod Fort Stedmana je neuspešni pokušaj proboja konfederalnih snaga - Leejev poraz je samo pitanje vremena.

April/Travanj

• 1. 4. - Bitka kod Five Forksa je značajna unionistička pobeda kod Petersburga.
• 2. 4. - Treća bitka za Petersburg je odlučujući proboj unionističkog glavnokomandujućeg gen. Granta.
• 3. 4. - Američki građanski rat: Trupe Unije ulaze u Richmond.
• 6. 4. - U Mannheimu, Baden, osnovan BASF (Badische Anilin- und Soda-Fabrik), iz ekoloških razloga ubrzo prelaze u Ludwigshafen.
• 6. 4. - Bitka kod Sailor's Creeka je poslednja veća Leejeva bitka, i poraz.
• 9. 4. - Američki građanski rat: nakon Bitke kod Appomattoxa, general Robert E. Lee nema izbora do predati svoju vojsku generalu Grantu čime je građanski rat uglavnom završen.

 

• 14. 4. - Konfederalni simpatizer John Wilkes Booth smrtno ranjava predsednika SAD Abrahama Lincolna u Fordovom pozorištu; u paralelnom napadu ranjen državni sekretar William H. Seward, bilo planirano i ubistvo potpredsednika Johnsona.
• 14. 4. - Milivoje Blaznavac ministar vojni u Srbiji, umesto Hippolyte Mondaine-a.
• 15. 4. - Andrew Johnson postaje novi američki predsjednik nakon Lincolnove smrti.
• 21. 4. - 3. 5. - Lincolnov pogrebni voz putuje zaobilaznom putanjom od Washingtona do Springfielda; popularizovana Pullmanova spavaća kola.
• 26. 4. - Konfederalni general Joseph E. Johnston se predao W. T. Shermanu u Severnoj Karolini.
• 26. 4. - John Wilkes Booth uhvaćen u stupicu u jednom ambaru, gde je i ubijen.
• 27. 4. - Parobrod Sultana eksplodirao na Misisipiju kod Memphisa - čak 1800 mrtvih, uglavnom bivših severnjačkih zarobljenika.
• 27. 4. - Osnovan Univerzitet Cornell u Ithaci, New York.
• april-maj - Na Teritoriji Arizona počinje Hualapaiski rat - petogodišnji sukob doseljenika i naroda Hualapai.

Maj/Svibanj

• 1. 5. - Svečano otvoren bečki Ringstrasse.
• 1. 5. - Paragvajski rat: potpisan Ugovor Trojne alijanse, Argentina, Brazil i Urugvaj protiv Paragvaja.
• 4. 5. - Konfederalni general Richard Taylor se predaje u Alabami - kraj otpora istočno od Misisipija.
• 5. 5. - Blizu North Bend, Ohio izvršena prva pljačka voza u SAD.
• 10. 5. - Zarobljen Jefferson Davis, predsjednik Konfederativnih Američkih Država, pet dana nakon što je zvanično raspustio vladu KAD.
• 12 - 13. 5. - Bitka kod Palmito Rancha u Teksasu je poslednja bitka Američkog građanskog rata sa žrtvama (konfederalna pobeda).

 

• maj - Na Pariskom salonu izložena Maneova slika Olympia, praćena negodovanjem i podsmehom.
• 17. 5. - Osnovana Međunarodna telegrafska unija (danas Međunarodna unija za telekomunikacije).
• 19. 5. - Nianska pobuna u Kini: ćingovski general Sengge Rinchen ubijen iz zasede,
• 25. 5. - Eksplozija skladišta municije u Mobile, Alabama, oko 300 poginulih.
• 29. 5. - Predsednik Johnson proklamuje amnestiju za većinu građana bivše Konfederacije, ovo je i zvanični kraj Američkog građanskog rata.

Jun/Juni/Lipanj

 

• 2. 6. - General Edmund Kirby Smith predaje konfederalne snage zapadno od Misisipija - posljednji značajniji komandant južnjačkih snaga.
• 4. 6. (23. 5. po j.k.) - Proslava 50. godišnjice Drugog srpskog ustanka (o Duhovima umesto Cvetima), povodom koje je ustanovljen Orden Takovskog krsta (prvi orden u Srbiji).
• 10. 6. - Praizvedba Wagnerove opere "Tristan i Izolda" u Minhenu.
• 11. 6. - Bitka kod Riachuela: brazilska mornarica je potukla paragvajsku flotu na rijeci Paraná, što je prekretnica Paragvajskog rata.
• 13. 6. - Novi hercegovački biskup, fra Anđeo Kraljević stiže u Mostar.
• 19. 6. - General Gordon Granger objavio u Galvestonu Proklamaciju o emancipaciji robova iz 1863. - danas je to praznik Juneteenth.
• 21. 6. (9. 6. po j.k.) - Beogradska realka dobila svoj naziv.
• 21. 6. - Alfred Nobel osnovao fabriku nitroglicerina Alfred Nobel & Company nedaleko od Hamburga, gde će za dogodine biti razvijen dinamit.
• 23. 6. - Konfederalni general Stand Watie se predao u Oklahomi.
• 26. 6. - Car Franjo Josip povukao poverenje kabinetu nadvojvode Rainera odn. ministru unutarnjih poslova von Schmerlingu.
• 27. 6. (15. 6. po j.k.) - Ruski general Mihail Černjajev protivno naređenjima zauzima Taškent u Kokandskom kanatu.
• jun - Knez Mihailo Obrenović tražio razvod od Julije, što ona odbija i odlazi iz Srbije (krajem godine potpisali pogodbu); Knez želi da se oženi rođakom Katarinom Konstantinović, što nailazi na skoro opšte nezadovoljstvo.

• lipanj-srpanj - Izbori u Krajini (većina za proaustrijske kandidate) i Hrvatskoj (dvije trećine za koaliciju narodnjaka i unionista).

Jul/Juli/Srpanj

 

• 2. 7. - Ivan Kukuljević Sakcinski imenovan banskim namjesnikom u Hrvatskoj, ali nadbiskup Haulik se vraća već u prosincu.
• 2. 7. - U Londonu osnovana crkva i humanitarna organizacija Vojska spasa.
• 5. 7. - Osnovana Tajna služba SAD za borbu protiv falsifikovanih novčanica.
• 7. 7. - Pogubljeno četvoro zaverenika u Lincolnovom ubistvu.
• 14. 7. - Osvajanje Matterhorna: Grupa britanskih planinara se penje na vrh Matterhorna, koji je bio posljednji neosvojeni alpski vrh (dio će poginuti pri spuštanju).
• 21. 7. - Wild Bill Hickok ubio Davisa Tutta u Springfieldu, Missouri, u valjda prvom obračunu sa brzim potezanjem.
• 27. 7. - Konzervativac Richard Belcredi je novi predsedavajući habsburške vlade (do 1867).
• 30. 7. - Položen kamen-temeljac prve "Bolnice varoši i okruga Beograda" - kasnije Očna klinika, danas Muzej medicine.
• 30. 7. - Pored Kalifornije potonuo parobrod Brother Jonathan - 225 mrtvih, potonula i velika količina zlata.
• jul? - Union Pacific Railroad počinje iz Omahe rad na transkontinentalnoj železnici u pravcu zapada (ove godine je malo urađeno).

Avgust/August/Kolovoz

• 20. 8. - Potpisana Gasteinska konvencija: pruska kontrola nad Schleswigom, austrijska nad Holsteinom, Pruska otkupila austrijska prava u Lauenburgu - ali napetost između Austrije i Pruske nije umanjena.
• 29. 8. - U El Salvadoru streljan bivši liberalni predsednik Gerardo Barrios.

Septembar/Rujan

• 20. 9. - U Austrijskom carstvu suspendovan Februarski patent iz 1861 (carstvo ponovo nema formalni ustav), car želi čuti "mnijenje sabora istočnih zemalja (Ugarske i Hrvatske)"; oslobođeni su poltički zatvorenici, Ivan Perkovac, Ante Starčević i Eugen Kvaternik.
• 24. 9. - Španija objavljuje rat Čileu, jer im nisu želeli prodavati ugalj, iz solidarnosti sa Peruom, niti odati počast španskoj zastavi.
• 25. 9. - Papska bula Multiplices inter osuđuje masonstvo i druga tajna udruženja.

Oktobar/Listopad

• 2. 10. - Umirovljen dalmatinski namjesnik Lazar Mamula, protivan ujedinjenju sa Hrvatskom, biće postavljen podmaršal barun Franjo Filipović.
• 4. 10. - Sastanak Napoleona III i Bismarcka u Biarritzu: Francuska će biti neutralna u slučaju prusko-austrijskog konflikta, u zamenu za kompenzaciju na Rajni.
• 4. 10. - Otvoren Bečki tramvaj, u početku sa konjskom vučom.
• 7. 10. - U Zadru svečano otvoreno Novo kazalište, srušeno nakon Drugog svjetskog rata.
• 11. 10. - Pobuna u Morant Bayu: Paul Bogle predvodi crnce koji traže prava na britanskoj Jamajci.
• 25. 10. - Parobrod SS Republic sa velikom količinom zlatnog novca potonuo kod Džordžije.
• 25. 10. - Izdat Vernov roman "Putovanje na Mesec" (De la Terre à la Lune).

Novembar/Studeni

• 1. 11. - Ivan Mažuranić odstupio s mjesta dvorskog kancelara, biće postavljen podmaršal barun Milan Kušević, unionista.
• 6. 11. - Konfederalna fregata CSS Shenandoah se predala Britancima.
• 11. 11. - Anglo-butanski rat okončan Ugovorom iz Sinčule - Butan predaje neke teritorije Britanskoj Indiji u zamenu za godišnju subvenciju.
• 12. 11. - Hrvatski sabor otvoren nakon tri odgađanja.
• 14. 11. - Ponovo izlazi "Pozor" (vlasnik Ivan Perkovac, urednik Bogoslav Šulek).
• novembar - Pruska nudi Austriji da otkupi njene interese u Holštajnu, ali Beč odbija.
• 26. 11. - Objavljene Alice's Adventures in Wonderland.
• 26. 11. - Špansko-južnoamerički rat: pomorska Bitka kod Papuda je čileanska pobeda nad Špancima.

Decembar/Prosinac

• 2. 12. - Abdullah bin Faisal bin Turki Al Saud (Abdulah III ibn Fejsal) postaje novi imam vahabita (vl. 1865–71, 1873–84 i 1887–89).
• 5. 12. - Čile i Peru potpisali savez protiv Španije (u Peruu su prošlog meseca bila dva puča protiv lidera nevoljnih za rat).
• 9. 2. - Smrću Laufilitonge gasi se i carska titula Tu'i Tonge.
• 14. 12. - Posetom Franje Josipa, nakon četiri godine ponovo otvoren Ugarski sabor u Pešti.
• 17. 12. - Leopold II postaje kralj Belgijanaca (do 1909).
• 18. 12. - Proglašeno da je 6. decembra ratifikovan Trinaesti amandman na Ustav SAD kojim je zabranjeno ropstvo; oslobođeno preostalih 45.000 robova u Kentuckyju i Delawareu.
• 23. 12. - Francuska, Belgija, Švajcarska i Italija potpisuju ugovor za osnivanje Latinske monetarne unije od 1866. - standardizovani i slobodno razmenjivi srebrni i zlatni novac (Austrougarska se delimično pridružila 1870. a Srbija 1873.).
• 24. 12. - Na američkom jugu osnovan Ku Klux Klan, ciljevi su otpor Rekonstrukciji, zastrašivanje karpetbagera (severnjaka na Jugu) i skalavaga (južnjačkih pristalica Rekonstrukcije) i maltretiranje oslobođenika.

Kroz godinu

 

• Vukova ćirilica prihvaćena kao službena na beogradskoj Velikoj školi.
• Uz pomoć Srbije proširena radionica oružja na Rijeci Crnojevića i mala radionica za izradu puščane municije na Cetinju.
• Čerkesko muhadžirstvo: turske vlasti naseljavaju Čerkeze i Tatare uz istočne i južne granice Srbije.
• Bosanski ejalet ima sedam sandžaka umesto četiri, uključujući novopazarski.
• Kuga u Bosni.
• Zmajeve pesme "Jututunska juhahaha" i "Jututunska narodna himna", ismevanje Mihailovog režima.
• Osnovan Patriotski savez, poznatiji kao Mlade Osmanlije, tajno društvo posvećeno reformama radikalnijim od Tanzimata.
• Haw ratovi: ostaci Tajpingista napadaju sever Sijama (Tajlanda), neredi traju do 1890. Liu Yongfu odlazi u severni Vijetnam (→ Armija crne zastave).
• Indijanski ratovi: vojska SAD će imati blizu 1000 okršaja u 12 kampanja protiv Indijanaca od 1865 do 1890.
• Nauka i tehnika
  • August Kekulé opisao strukturu benzena.
  • Brodom SS Great Eastern se polaže novi transatlantski telegrafski kabl.
  • Francis Galton predložio eugeniku.
  • 1865-66 - Gregor Mendel izneo zakone nasleđivanja (nezapaženi do 1900).
  • Johann Josef Loschmidt procenio Loschmidtovu konstantu, broj čestica idealnog gasa u datoj zapremini.
  • Danski pastor Rasmus Malling-Hansen izmislio pisaću kuglu, preteću pisaće mašine.
  • "Lokomotivski" zakon u Velikoj Britaniji ograničava brzinu vozila van grada na 4 milje (6,4 km) na sat, ispred vozila se mora kretati čovek sa crvenom zastavom (relaksirano 1896).
  • Otvoren Massachusetts Institute of Technology.
  • Blizu finskog grada Nokia osnovana fabrika drvne pulpe, jedna od prethodnica kompanije Nokia.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1865.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 14. 1. - Persida Pavlović, pozorišna glumica († 1944)
• 31. 1. - Patrijarh moskovski Tihon († 1925)

• 2. 2. - Ćiro Truhelka, hrvatski arheolog i povjesničar († 1942.)
• 14. 2. - Ljubomir Jovanović, istoričar i političar († 1928)
• 17. 2. - Silvije Strahimir Kranjčević, hrvatski književnik († 1908.)
• 19. 2. - Sven Hedin, geograf, istraživač srednje Azije († 1952)
• 27. 2. - Ilarion Zeremski, episkop gornjokarlovački († 1931)

• 4. 3. - Svetislav Simić, srpski političar, novinar († 1911)

• 3. 4. - Menci Klement Crnčić, hrvatski slikar i grafičar († 1930.)
• 9. 4. - Erich Ludendorff, njemački general u Prvom svjetskom ratu († 1937)
• 21. 4. - Otto Franz Joseph, austrijski nadvojvoda, otac cara Karla († 1906)

• 13. 5. - Friedrich Karl Johannes Thiele, hemičar († 1918)
• 25. 5. - Pieter Zeeman, holandski fizičar, nobelovac († 1943)
• 25. 5. - John Mott, lider YMCA, nobelovac za mir († 1955)
• 25. 5. - Friedrich August III., poslednji kralj Saksonije († 1932)

• 3. 6. - George V, kralj Ujedinjenog Kraljevstva († 1936)
• 10. 6. - Frederick Albert Cook, američki istraživač i pisac
• 13. 6. - William Butler Yeats, irski pesnik, nobelovac. († 1939)
• 19. 6. - Alfred Hugenberg, njemački biznismen i političar († 1951)
• 23. 6. - Milorad Petrović (glumac) († 1928)
• 27. 6. - John Monash, australski inženjer i general († 1931)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 26. 7. - Philipp Scheidemann, kancelar Nemačke († 1939)
• 26. 7. - Miloš Savčić, industrijalac, gradonačelnik Beograda († 1941)

• 1. 8. - Eugen Švedski, princ i slikar († 1947)
• 2. 8. - Danilo Pantelić, episkop dalmatinski († 1927)
• 10. 8. - Aleksandar Glazunov, ruski kompozitor († 1936)
• 11. 8. - Hannah Chaplin, glumica, Charliejeva majka († 1928)
• 24. 8. - Ferdinand I, kralj Rumunije († 1927)
• 27. 8. - Charles G. Dawes, potpredsednik SAD, nobelovac za mir († 1951)
• 27. 8. - James Henry Breasted, arheolog, istoričar († 1935)

• 20. 9. - Lubor Niederle, arheolog, antropolog († 1944)
• 23. 9. - Suzanne Valadon, francuska slikarka († 1938)
• 28. 9. - Miroslav Čačković, hrvatski kirurg, rendgenolog († 1930)

• 4. 10. - Milorad Pavlović Krpa, novinar, književnik, prevodilac († 1957)
• 11. 10. - Jovan Cvijić, srpski geograf. († 1927.)
• 31. 10. - Wilfrid Voynich, poljski revolucionar, bibliofil, antikvar († 1930)

• 1. 11. - Stevan Švabić, oficir srpske vojske († 1935)
• 2. 11. - Warren G. Harding, predsjednik SAD († 1923)
• 25. 11. - Kate Gleason, inženjerka, filantropinja († 1933)
• 28. 11. - James Brandon Connolly, američki atletičar, prvi olimpijski pobjednik Igara modernog doba († 1957)
• 28. 11. - Berchmana Leidenix, najstarija od Drinskih mučenica († 1941)

• 8. 12. - Jean Sibelius, finski kompozitor († 1957)
• 28. 12. - Félix Vallotton, slikar, grafičar († 1925)
• 30. 12. - Rudyard Kipling, engleski književnik († 1936)

Kroz godinu

• Vojislav Veljković, srpski političar. († 1931.)
• Milorad Pavlović, srpski profesor i publicista. († 1957.)
• Pitu Guli, revolucionar u Makedoniji († 1903)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1865.

• 19. 1. - Pierre-Joseph Proudhon, francuski filozof, anarhista (* 1809)
• 2. 2. - Aksentije Češmedžijski, bivši hercegovački mitropolit (* 1798)
• 6. 2. - Isabella Beeton, kuvarica, ekspert za domaćinstvo (* 1836)
• 10. 2. - Heinrich Lenz, fizičar (* 1804)
• 25. 2. - Otto Ludwig, njemački književnik (* 1813)
• 1. 3. - Ana Pavlovna, kraljica-supružnica Holandije (* 1795)
• 3. 3. - Fra Mihovil Sučić, bosanskohercegovački svećenik, liječnik i hirurg
• 1. 4. - Giuditta Pasta, sopranistica (* 1797)
• 15. 4. - Abraham Lincoln, predsednik SAD (* 1809)
• 16. 4. - Kornelije Stanković, srpski kompozitor. (* 1831)
• 24. 4. - Nikolaj Aleksandrovič (cesarevič), ruski prestolonaslednik (* 1843)
• 28. 4. - Samuel Cunard, osnivač Cunard Line (* 1787)
• 18. 8. - Aleksandros Mavrokordatos, grčki političar (* 1791)
• 26. 8. - Johann Franz Encke, astronom (* 1791)
• 2. 9. - William Rowan Hamilton, matematičar (* 1805)
• 2. 9. - Stefan Stefanović Tenka, bivši predsednik Državnog saveta (* 1797)
• 2. 9. - Angelik Juraj Bedenik, hrvatski misionar (* 1808)
• 18. 10. - Henry John Temple, 3rd Viscount Palmerston, premijer Ujedinjenog Kraljevstva (* 1784)
• 10. 11. - Henry Wirz, konfederalni oficir, osuđen za ratne zločine (* 1823)
• 12. 11. - Elizabeth Gaskell, književnica (* 1810)
• 25. 11. - Heinrich Barth, nemački istraživač (* 1821)
• 1. 12. - Luko Didak Sorkočević, pjesnik (* 1776)
• 2. 12. - Faisal bin Turki bin Abdullah Al Saud, imam vahabita (* 1785)
• 9. 2. - Laufilitonga, poslednji tonganski car (* 1797)
• 10. 12. - Leopold I, kralj Belgijanaca (* 1790)