Անրի Մատիս: ֆրանսիացի նկարիչ
Անրի Էմիլ Բենուա Մատիսս (դեկտեմբերի 31, 1869(1869-12-31), Լը Կատո Կամբրեզի, Ֆրանսիական երկրորդ կայսրություն - նոյեմբերի 3, 1954(1954-11-03), Նիս, Ֆրանսիա), ֆրանսիացի գեղանկարիչ և քանդակագործ։ Ֆովիզմի ներկայացուցիչ։ Պաբլո Պիկասոն նրան համարում էր գլխավոր մրցակից և ընկեր։
.svg){kind=small}
Կենսագրություն և ստեղծագործական կյանք
Մանկություն և պատանեկություն
Անրի Էմիլ Բենուա Մատիսը (ֆր.՝ Henri Émile Benoît Matisse) ծնվել է 1869 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Ֆրանսիայի հյուսիսում գտնվող Պիկարդիայի Լը Կատո Կամբրեզի փոքրիկ քաղաքում։ Նա Էմիլ Հիպոլիտ Մատիսի և Էլոիզա Աննա Ժերարի անդրանիկ որդին էր։ Մանկության տարիներն անցել են հարևան Բոեն ան Վերմանդուա փոքրիկ քաղաքում, որտեղ նրա հայրը զբաղվում էր ցորենի վաճառքով և ուներ մի կրպակ։ Մայրն օգնում էր հորը կրպակի հարցում և զբաղվում էր կերամիկայի գեղանկարչությամբ։
1872 թվականին ծնվում է նրա կրտսեր եղբայր Էմիլ Օգյուստը։ Հոր կամքով ավագ որդին պետք է շարունակեր ընտանեկան գործը, բայց Անրին 1882-1887 թվականներին միջնակարգ դպրոցը և Սեն Քանտենում գտնվող Անրի Մատենի վարժարանն ավարտելուց հետո մեկնում է Փարիզ՝ իրավագիտության դպրոցում օրենք սովորելու։
1888 թվականի օգոստոս ամսին, ուսումն ավարտելուց հետո, երիտասարդ Անրին ստանում է իր մասնագիտությամբ աշխատելու իրավունք։ Նա վերադառնում է Սեն Կանտեն և աշխատում որպես փաստաբանի քարտուղար։
Ստեղծագործական ուղի
1889 թվականին Անրի Մատիսի մոտ եղավ ապենդիցիտի նոպա.վիրահատական ապաքինումից հետո մայրը նրան նվիրեց նկարչական պարագաներ։Նա սկզբում արտանկարում էր գունավոր բացիկներից։ Ի հեճուկս հոր նա որոշեց դառնալ նկարիչ և ընդունվեց Կանտեն դե լա Տուրի (ֆր.՝ École Quentin de la Tour) նկարչական դպրոց։ Սկզբնական շրջանում նա սովորեց որպես տեքստիլ արտադրության գծագրող։
1891 թվականին նա թողեց իրավաբանական գործունեությունը և նորից գնաց Փարիզ, որտեղ ընդունվեց Ժյուլյանի ակադեմիա։Անրին աշակերտեց սալոնային արվեստի վարպետ Բուգրո Վիլյամին՝ պատրաստվելով ընդունելության քննություներին Փարիզի գեղեցիկ արվեստների ազգային դպրոցում (ֆր.՝ École nationale supérieure des beaux-arts de Paris), որտեղ սակայն չընդունվեց։ 1893 թվականին նա տեղափոխվեց Փարիզի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի բարձրագույն դպրոց (ֆր.՝ École nationale supérieure des arts décoratifs de Paris), որտեղ ծանոթացավ երիտասարդ Ալբեր Մարկեի հետ։ 1895 թվականին նրանք հանձնեցին ընդունելության քննություները և ընդունվեցին Գուստավ Մորոյի արվեստանոց,որտեղ նրանք սովորում էին որպես հրավիրյալ ուսանողներ՝ սկսած 1893 թվականից։ Այստեղ Անրին ծանոթացավ Ժորժ Ռուոյի, Շարլ Կամուանի,Անրի-Շարլ Մանգենի և Անրի Էվենեպուլի հետ։ Ուսումնառության տարիներին Լուվրում նա կրկնօրինակում էր հայտնի ֆրանսացի և հոլադացի վարպետների գործերը։ Այս տարիներին նրա վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել Ժան Բատիստ Սիմեոն Շարդենի արվեստը ( նրա կողմից են արվել Շարդենի նկարների չորս կրկնօրինակներ)։ Անրին այդ ժամանակ գտնվում էր ժամանակակից նկարիչների և ճապոնական ավանդական արվեստի ազդեցության տակ։
1894 թվականին նկարիչի անձնական կյանքում տեղի ունեցավ նշանակալի իրադարձություն. նա իր բնորդ Կարոլինա Ժոբլոյից ունեցավ դուստր՝ Մարգարիտը (1894-1982)։ 1896 թվականի ամառը նա անց կացրեց Բել Իլ կղզում՝ Բրետանի ափին՝ իր հարևան Էմիլ Բերիի հետ (Փարիզ)։ Այստեղ Անրին ծանոթացավ Ռոդենի ընկերոջ, Էմիլ Բերնարի և Վինսենթ վան Գոգի գործերի կոլեկցիոներ՝ ավստրալիացի նկարիչ Ջոն Պիտեր Ռասելի հետ։ 1897 թվականին այցելեց նրան նորից։
Ռասելը նրա ծանոթացրեց իմպրեսիոնիզմի և Վինսենթ վան Գոգի աշխատանքների հետ,ում հետ նա ընկերություն էր արել տասը տարի։ Ռասելը Անրիին նվիրեց Վ. վան Գոգի երկու աշխատանք։ Նրանց շփումը արմատական ազդեցություն ունեցավ նկարիչի ստեղծագործությունների վրա,ավելի ուշ նա Ռասելին անվանեց իր ուսուցիչ.գունային տեսության բացահայտող։
1896 թվականին Մատիսի հինգ նկար ցուցադրվեցին Գեղեցիկ արվեստների ազգային միության սալոնում, որոնցից երկուսը գնվեցին պետության կողմից, այդ թվում՝ «Կարդացող կինը»՝ նկարված 1894 թվականին Ֆրանսիայի նախագահի Ռամբու-ի ամրոցի բնակարանի համար։ Ցուցահանդեսից հետո Անրի Մատիսը Պիեր Սեսիլ Պյուվի դե Շավանիի առաջարկությամբ դարձավ Գեղեցիկ արվեստների ազգային միության անդամ։
Իմպրեսիոնիստական շրջան
1890-1902 թվականներին Մատիսը ամեն տարի ստեղծում էր իմպրեսիոնիստական ոգով մի քանի նկար։ Նրա «Աղանդեր» (1897 ), « Մրգեր և սրճաման» (1898 ), « Սպասք և մրգեր » (1901) նատյուրմորտները և վաղ շրջանի երկու պեյզաժ «Բուլոնյան անտառ» (1902), « Լյուքսեմբուրգյան այգի» (1902) վկայում են ,որ նկարիչը գտնվում էր փնտրտուքների մեջ՝ փորձելով գտնել իր ուղին արվեստում :
1901-1904 թվականները նրա համար ստեղծագործական որոնումների տարիներ էին։ Մատիսը խորացավ այլ նկարիչների ստեղծագործությունների ուսումնասիրության մեջ, չնայած լուրջ ֆինանսական դժվարություններին նա ձեռք էր բերում այն նկարները, որոնք իրեն հիացնում էին։Նրա նկարներից մեկում Օգյուստ Ռոդենի գիպսե բյուստն է, Վինսենթ վան Գոգի, Պոլ Գոգենի և Պոլ Սեզանի նկարները։Սեզանի՝ գեղանկարի կառուցվածքը, գույնի հետ նրա աշխատելու տեխնիկան առանձնահատուկ ազդեցություն ունեցան Մատիսի ստեղծագործությունների վրա։ Մատիսը նրան համարում էր իր գլխավոր ներշնչանքը։ 1902 թվականի փետրվարին Վեյլ Բերտա պատկերասրահում նա մասնակցել է միացյալ ցուցահանդեսին։ Ապրիլին և հունիսին առաջին անգամ գնվեցին նրա ստեղծագործությունները։ 1904 թվականի հունիսին Վոլմար Ամբրուազ պատկերասրահում տեղի ունեցավ Մատիսի առաջին անհատական ցուցահանդեսը, որը մեծ հաջողություն չունեցավ։ Այդ նույն ամռանը նեոիմպրեսիոնիստ նկարիչներ Պոլ Սինյակի և Անրի Կրոսի հետ նա գնաց Ֆրանսիայի հարավ՝ Սեն Տրոպե։ Պոլ Սինյակի «Էժեն Դելակրուա և նեոիմպրեսիոնիզմ » նկարի ազդեցության տակ նա սկսեց աշխատել դիվիզիոնիզմի տեխնիկայով` օգտագործելով առանձնացված կետային վրձնահարվածներ։ Սեն Տրոպեում ստեղծվեց նկարչի առաջին գլուխգործոցը. «Շքեղություն, հանգիստ և վայելք» (1904/1905)։Շատ շուտով նկարիչը հրաժարվեց օգտագործած տեխնիկայից՝ հօգուտ լայն շտրիխների։
Ֆովիստական շրջան
1905 թվականի ամառը Մատիսն անցկացրեց Անդրե Դերենի և Մորիս դե Վալմիկիի հետ՝ միջերկրածովյան ձկնորսական գյուղում։ Այս ժամանակահատվածը հատկանշվում է որպես նկարչի ստեղծագործությունների նշանակալի շրջափուլ։ Դերենի հետ Մատիսը ստեղծեց նոր ոճ, որը պատմության մեջ մտավ «Ֆովիզմ» անունով։Նրա այս շրջանի գործերին բնորոշ էին հարթ ֆորմաները, հստակ գծերը և ոչ խիստ պուանտիլիզմը։ Ֆովիզմը արվեստում որպես ուղղություն ի հայտ եկավ 1900 թվականին՝ փորձարկումների մակարդակով, և ակտուալ էր մինչև 1910 թվականը, շարժումը տևեց մի քանի տարի՝ 1904-1908 թվականները, ունեցավ երեք ցուցահանդես։ Ֆովիզմ ուղղությունը իր անունը ստացավ համախոհ նկարիչների՝ Մատիսի, Դերենի և Մորիս դե Վալամիկի կողմից։Մատիսը Դերենի հետ ճանաչվեց ֆովիստների լիդեր։ Նրանցից յուրաքանչյուրը ուներ հետևորդներ։Ուղղության մյուս նշանավոր ննկարիչներն էին Ժորժ Բրակը, Ռաուլ Դյուֆին,Կես վան Դոնգենը։ Բոլորը բացի Կես վան Դոնգենը եղել են Գուստավ Մորոյի աշակերտները, ով իր աշակերտներին դրդում էր մտածել ձևական շրջանակներից դուրս և հետևել սեփական տեսակենտներին։
1906 թվականից հետո ֆովիզմի դերի նվազումը, խմբի լուծարումը 1907 թվականին ոչ մի կերպ չազդեցին Մատիսի ստեղծագործական վերելքի վրա։ Նրա լավագույն աշխատանքներից մի քանիսը ստեղծել են այս ժամանակահատվածում։ 1905 թվականի աշնանը Փարիզի Աշնանային Սալոնում ապագա ֆովիստները առաջին անգամ հանրության լայն շրջանին ներկայացրեցին իրենց աշխատանքները։Նրանք կտրուկ, էներգիայով լի գույները բառացիորեն զարմացրեցին հանդիսատեսին և զայրույթ առաջացրեցին քննադատների մոտ։ Կամիլ Մոկլերը ցուցահանդեսը համեմատեց հասարակության երեսին նետված ներկով լի տարայի հետ։ Մեկ այլ քննադատ՝ Լուի Վոկսելը, 1905 թվականի հոկտեմբերի 17-ին «Ժիլ Բլազ» թերթում՝ « Դոնատելլոն վայրենիների միջավայրում » (ֆր.՝ Donatello parmi les fauves!), գրախոսականում նկարիչներին տվեց «ֆովիստներ» հեգնական մականունը՝ «վայրենիներ» (ֆր.՝ fauves)։ Այն սրահում , որտեղ ցուցադրությունն էր գտնվում էր Վերածննդի հայտի քանդակագործ Դոնատելլոյի քանդակը։ Մատիսը ցուցահանդեսին ներկայացրեց երկու աշխատանք «Բաց լուսամուտ » և «Կանաչ գլխարկով կինը »։ Լուի Վակսելի քննադատությունը առաջին հերթին ուղղված էր «Կանաչ գլխարկով կինը» կտավին։ Հայտնի կոլեկցիոներների՝ Մայքլ Ստայնի և Գերտրութդա Ստայնի եղբայր, կոլեկցիոներ Լեո Ստայնը ԱՄՆ-ից նկարչից գնեց կտավը հինգ հարյուր ֆրանկով։ Աղմկոտ հաջողությունը բարձրացրեց Մատիսի աշխատանքների շուկայական արժեքը, ինչ թույլ տվեց նրան շարունակել զբաղվել գեղանկարչությամբ։
1906 թվականի տարեսկզբի Բերնեյ -Ժյոն պատկերասրահի ցուցահանդեսից հետո 1906 թվականի մարտի 20-ին Անկախների Սալոնում նկարիչը ներկայացրեց իր նոր «Կյանքի ուրախություն» նկարը, որի սյուժեում համադրվում էին հովվերգության և անզուսպ խրախճանքի մոտիվները։ Ակադեմիկները և քննադատները չափազանց դյուրագրգիռ կերպով արձագանքեցին։ Քննադատների մեջ էր «անկախների » վիցե - պրեզիդենտ (փոխնախագահ)Պոլ Սինյակը։ Պոստիմպրեսիոնիստները երես թեքեցին Մատիսից, սակայն Լեո Ստայնը ձեռք բերեց նաև այս կտավը՝ նրա մեջ տեսնելով արդիականության կարևոր նկարագիրը։ Հենց այդ տարում Մատիսը ծանոթացավ երիտասարդ նկարիչ Պաբլո Պիկասոյի հետ։Նրանց առաջին հանդիպումը տեղի ունեցավ Ռյու դե Ֆլյորյու փողոցի Ստայն Սալոնում, որտեղ Մատիսը պարբերաբար տարվա ընթացքում ցուցադրում էր իր գործերը։ Նկարիչների ստեղծագործական ընկերությունը լի էր մրցակցությամբ և փոխադարձ հարգանքով։ Գերտրուդա Ստայնը Բալթիմորի և ԱՄՆ-ի ընկերների ՝ Քլարաբել և Էտտա Քոեն քույրերի հետ եղել են Մատիսի և Պիկասոյի մեկենասները և կոլեկցիոներները։ Այժմ Քոեն քույրերի հավաքածուն Բալթիմորի արվեստի թանգարանի ցուցադրության կորիզը։
1906 թվականի մայիսին Մատիսը տեղափոխվեց Ալժիր և եղավ Բիսկրա օազիսում։ Ճանապարհորդության ընթացքում նա չնկարեց։ Ֆրանսիա վերադառնալուց հետո նա նկարեց « Մերկ երկնագույնը » ( Հուշանվեր Բիսկրայից) նկարը և ստեղծվեց «Մերկ պառկածը» (Ավրորա) քանդակը։ Երկշաբաթյա ճանապարհորդությունից նա բերեց կերամիկա և գործվածք, որոնք հետագայում հաճախ նրա գործերում օգտագործվում էին որպես նկարի ֆոն։
Ճանապարհորդության տպավորության տակ Մատիսը տարվեց իսլամական Արևելքի զարդանախշերի գծերով՝ արաբեսկա ոճում։ Նրա արաբեսկաների գրաֆիկաներում զգացվում էր կերպարների նուրբ հմայքը։ Այդ ժամանակ նա իր համար բացահայտեց աֆրիկյան ժողովուրդների քանդակագործությունը, սկսեց հետաքրքրվել պրիմիտիվիզմով և դասական ճապոնական փայտափորագրությամբ։ Այդ ժամանակ ստեղծվեցին նկարչի առաջին վիմագրությունները փայտի և կերամիկայի վրա։
Պատերազմի տարիներ
Մատիսի կինը՝ Ամելին, ով կասկածում էր, որ իր ամուսինը իրեն դավաճանում է ռուս երիտասարդ վտարանդի Լիդիա Դելեկտորսկայի հետ, ով նկարչի ուղեկիցն էր, 1939 թվականի հուլիսին ավարտին է հասցնում 41 տարվա ամուսնությունը բաժանմամբ։ Նրանք ունեցվածքը հավասար իրար մեջ բաժանում են։ Դելեկտորսկայան ինքնասպանության փորձ է անում՝ ինքն իրեն ատրճանակով խփելով․ հատկանշական է, որ նա ողջ է մնում առանց որևէ լուրջ հետևանքների։ Նա վերադառնում է Մատիսի մոտ, և աշխատում նկարչի հետ մինչև նրա կյանքի վերջ՝ հոգ տանելով տան գործերի մասին, վճարելով հաշիվները, գրելով նրա նամակագրությունները, պահելով նշանակալից ձայնագրություններ, օգնելով նրան արվեստանոցում և համակարգելով նրա բիզնեսին վերաբերող աշխատանքները։
Մատիսն այցելում էր Փարիզ, երբ 1940 թվականի հունիսին նացիստները ներխուժեցին Ֆրանսիա, բայց նրան հաջողվեց վերադառնալ Նիս։ Նրա որդին՝ Պիեռը, ով այն ժամանակ Նյու Յորքի պատկերասրահի սեփականատերն էր, խնդրում էր, որ հայրը հեռանար, քանի դեռ կարող էր։ Մատիսը պատրաստվում էր մեկնել Բրազիլիա՝ օկուպացիայից փախչելու համար, բայց մտափոխվեց և մնաց Նիսում՝ Ֆրանսիայի Վիշիում։ «Ինձ թվում էր, թե ես լքելու եմ», - գրում է նա Պիեռին 1940 թվականի սեպտեմբերին։ «Եթե բոլորը, ովքեր որևէ արժեք ունեն, թողնեն Ֆրանսիան, ի՞նչ կմնա Ֆրանսիայից»։ Չնայած նա երբեք դիմադրության անդամ չէր, գրավյալ ֆրանսիացիների համար հպարտություն էր, որ նրանց ամենահայտնի արվեստագետներից մեկը նախընտրեց մնալ՝ չնայած իհարկե, լինելով ոչ հրեա։
Երբ 1940-1944 թվականներին նացիստները գրավեցին Ֆրանսիան, նրանք ավելի զգույշ էին Փարիզում դեգեներատիվ արվեստի վրա հարձակվելուց, քան իրենց ռազմական բռնապետության տակ գտնվող գերմանալեզու երկրներում։ Մատիսին թույլատրվեց իր նկարները ցուցադրել նախկին ֆովիստների և կուբիստների հետ միասին, որոնց Հիտլերը նախկինում ուշադրություն չէր դարձնում։ Ցուցահանդեսները սակայն անց էին կացվում առանց հրեա նկարիչների, որոնց բոլոր աշխատանքները մաքրվել էին ֆրանսիական բոլոր թանգարաններից և պատկերասրահներից։ Ֆրանսիայում ցուցադրվող ցանկացած ֆրանսիացի նկարիչ պետք է երդում ստորագրեր, որը կապահովի իր «արիական» կարգավիճակը, այդ թվում՝ Մատիսը։ Նա նաև աշխատել է որպես գրաֆիկ նկարիչ և ստեղծել է սև-սպիտակ նկարազարդումներ մի քանի գրքերի և հարյուրից ավելի օրիգինալ վիմագրերի համար Փարիզի «Mourlot» ստուդիայում։
1941 թվականին Մատիսի մոտ ախտորոշվել է տասներկումատնյա աղիքի քաղցկեղ։ Վիրահատությունը, թեև հաջող էր, հանգեցրեց լուրջ բարդությունների, որոնցից նա գրեթե մահացավ։ Երեք ամիս անկողնուն գամված լինելը հանգեցրեց նրան, որ նա ստեղծեց արվեստի նոր ձև՝ օգտագործելով թուղթ և մկրատ։
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
- Քեթրին Ինգրամ, Այսպիսին է Մատիսը, «Զանգակ» — 80 էջ, ISBN 978-9939-68-507-6։
- (ֆր.)Մատիսի թանգարանը Նիցցայում
- (ֆր.)Մատիսի թանգարանը Կատո-Կամբրեզիում(չաշխատող հղում)
- (ֆր.) Մատիսը Արխիվացված 2010-11-14 Wayback Machine Պոմպիդու կենտրոնում
- (ֆր.)Անրի Մատիսի ստեղծագործությունը
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անրի Մատիս» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Անրի Մատիս, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.