Матисс, Анри

Модернизм үезиниң эң кол европейжи чурукчуларының бирээзи. Сагыш-сеткил хайныышкыннарын хевир болгаш өң дамчыштыр улуска чедирип турганы-биле уран чүүлдүң төөгүзүнге арткан. Фовизм уран чүүлде угланыышкынның тургузукчузу болгаш башкарыкчы төлээзи.

Чаш болгаш элээди үези

Анри Эмиль Бенуа Матисс (фр. Henri Émile Benoît Matisse) родился 1869 чылдың декабрь 31-де Францияның соңгу талазында Ле-Като-Камбрези деп черге төрүттүнген. Эмиль Ипполит Матисс биле Элоиза Анна Жерарның улуг оглу турган. Ачазы тараа садар садыглыг турган.

1872 ооң бичии дуңмазы төрүттүнген, Эмиль Огюст. Ачазының күзели-биле ол ооң өг-бүлезиниң кылып турган ажылын салгал дамчыштырадыр турган, ынчалза-даа Анри, 1882 чылдан 1887 чылга чедир Анри Мартен деп Сен-Кантен деп хоорайда лицейгке өөренгениниң соонда, Парижче Юридиктиг эртемнер школазынче өөренип чоруй барган.

1888 чылдың августа өөредилгезин дооскаш, аныяк Анри мергежилиниң аайы-биле ажылдаар эргелиг апарган. Сен-Кантенге катап чедип келгеш, присяжный кижиге клерктеп ажылдай берген.

1889 чылда Анри согур шөйүндүзүн кестиргеш, кезиишкин соонда эмчиге чыдырда, аңаа авазы чуруттунарынга херек чүүлдер садып берген. Анри ынчан бир дугаар чуруттунуп эгелээн, эмиге ийи ай чыдар үезинде ол өңнүг ажык чагаалар даштын өттүнүп чуруп турган. Ынчан ол мергежилге улуг хандыкшып, ачазы ынатпайн турда-ла, чурукчу боор деп шиитпирлеп алгаш, Кантен де ля Тур (фр. École Quentin de la Tour) деп чурук школазынче кирип алган.

1891 чылда юридиктиг практиказын каггаш, Парижче катап чорупкаш Жюлианның академиязынче кирип алган. Парижтиң шевергин уран чүүл школазынче кирер шылгалдаларга белеткенип тургаш, ол үеде сураглыг турган Виллиам Бугро деп мастерге өөренип турган. Ынчалза-даа күзээн черинче шылгалда эртпейн барган.

1893 чылда Парижтиң шимелде уран чүүлүнүң школазынче (фр. École nationale supérieure des arts décoratifs de Paris) кирип алган. Аңаа ол уеде аныяк Альбер Марке-биле найыралдажып алган. 1895 чылда Парижтиң шевергин уран чүүл школазынче ийелээ кирип алгаш, Гюстав Моронуң мастерскаязынга киргеннер.

1896 чылда Анриниң 5 чуруу Шеврегин уран чүүлдуң национал ниитилелиниң Салонунга делгеттинген турган. Оларның ийизин күрүне Рамбуйеде президентиниң резиденциязынга делгээр дээш садып алган. Ол делгелге соонда Пьер Пюви-де-Шаванның саналы-биле Анри Матисс Шеврегин уран чүүлдуң национал ниитилелиниң Салонунуң кежигүн-корреспондентизи апарган.

1898 чылдың январь 10-да Анри Матисс өгленип алган. Ол өг-бүлеге ийи оолдуг болган: Жан-Жерар (1899—1976) биле Пьер (1900—1989); ооң мурнунда 1894 чылда Каролин Жобло (фр. Caroline Joblau) деп модельден Маргерит (1894—1982) деп уруу база турган.

Гюстав Моронуң 1899 чылда чок болганының соонда, Анри Шевергин уран чүүл школазының чаа даргазы Фернан Кормон-биле маргышкаш, оон чоруур ужурга таварышкан.

Скульптурада ооң бир дугаар ажылы Антуана-Луи Бари деп скульпторнуң ажылының хоолгазы болган, ону 1899 чылда кылып каан. Ооң соонда чылдарда уран чурулга-даа, скульптура-даа талазынга ол дыка хөй өөренип турган.

Акша талазы-биле бергедээшкиннерге таварышкаш, Анриниң ада-иезиниң бажыңынче көжер ужурга таварышканнар. Ол берге үелерде Анри кезек уран чурулга ажылындан ойталаарын база бодап турган.

1890-1902 чылдарда Матисс хүннүң-не импрессионисттерниң ажылдарынга дөмей ажылдарпны хүнде чежени-даа чуруп турган. Ол үени ооң чогаадыкчы стилин тып алыры-биле дилеп турган уези деп турар.

1905 чылда Матисс биле Андре Дерен болгаш Морис де Вламинк Ортаа далай эриинде Колиур деп суурга бүдүн чай тургузунда турган. Ол уеде чурукчунуң салым-чолунда улуг өскерлиишкиннер болган. Андре Дерен-биле кады Матисс фовизм деп уран чүүлдүң төөгузүнде чаа стиль чогаадып кааннар.

Фовизм уран чүүлдүң бир угланыышкын кылдыр 1900 чылда эксперимент бооп тывылган болаш 1910 чылга чедир хөгжүп турган. Агым боду 1904 чылдан 1908 чылга четкен болгаш үш делгелге эрттирген.

1906 чылдың соонда фовизмниң ролюнуң батканы-даа, эгелээн бөлүктүң 1907 чылда дүшкени-дии Матисстиң чогаадыкчы өзүлдезинге улуг салдарлыг болбаан. Ооң эң эки ажылдары 1906 биле 1917 чылдар аразында чуруттунган.

1908 чылда боду Академия Матисса деп уран чурулга школазы ажыдып алгаш, аңаа 1911 чылга чедир башкылаан.

1909 чылда Матисс Парижте Сен-Мишельде бажыңын каггаш Исси-ле-Мулино деп черге бажың садып алгаш аңаа сдудия тудуп алган.

1912 чылда Матисстиң АКШ-ка бир дугаар делгелгези болган. Ооң соонда 1914 биле 1926 чылдар аразында Нью-Йоркка каш-даа катап делгеттинген.

Ол уеде Матисстиң чогаадыкчы ажылында кубизм деп уран чүүлдүң угланыышкынының салдары-биле чуруттунган ажылдары бар. Ону ооң Пабло Пикассо-биле хөй эдержип турганындан келген деп турар. Шынында олар бот-боттарынга дыка хөйнү бергеннер.

1920 чылдарда Матисс бүгү делегейге улуг алдарлыг апарган. Ооң делгелгелери Европаның болгаш Американың дыка хөй хоорайларынга делгеттинип турган. 1925 чылдың июльда Матисс Хүндүлүг легионнуң ордениниң кавалери апарган.

Даштыкы чурумалдар
	Брассай. Матисс за работой. 1938
	Брассай. Матисс за работой. 1939
	Брассай. Матисс и модель. 1939
	Брассай. Матисс и модель. 1939
	Брассай. Матисс за работой. 1946

1930 чылдарда бодунуң ажыдыышкыннарының түңнелдерин үндүрер ажылды кылып турган.

1941 чылда Матисс аар кезиишкин эрткен. кадыының баксырааны-биле бодунуң стилин бөдүүнчүдерин кызыдып эгелээн. Хөй күжениишкин үндүрбези-биле өңнүг саазыннар кезип чуруктар кылыр техника чогаадып алган (Papiers decoupes)/

1954 чылдың ноябрь 3-те чурукчу Симиезке (Ницца) 84 харлыында чок болган.

 

• Анри Матисс. Статьи об искусстве. Письма. Переписка. Записи бесед. Суждения современников / сост. Е. Б. Георгиевская; пер. с фр. Е. Р. Классон, Л. Н. Делекторской, Е. Б.Георгиевской, с англ. А. В. Парнаха. — М.: Искусство, 1993. — («Мир художника»).
• Климов Р. Б. «Танец» и «Музыка» Матисса. Концепция и место в художественном процессе // Советское искусствознание — 25. М., 1989.
• Турчин В. С. По лабиринтам авангарда. — М.: Изд-во МГУ, 1993.
• Луи Арагон. «Анри Матисс» (роман). В 2-х книгах. — М.: Прогресс, 1981.

• Сайт посвященный творчеству и биографии Матисса
• AnriMatiss.ru Archived 2014-05-17 at the Wayback Machine Архивная копия от 17 мая 2014 на Wayback Machine
• henri-matisse.net — Henri Matisse: Life and Work
• Около 1200 работ Анри Матисса в высоком разрешении
• Около 200 работ Анри Матисса, а также его биография
• Аллюзии на картину «Танец» Матисса