Հայկական դիմադրությունը ներառում էր ռազմական, քաղաքական և մարդասիրական ջանքեր՝ ուղղված օսմանյան ուժերին հակազդելու և Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հայոց ցեղասպանությունը մեղմելուն։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Օսմանյան կայսրությունը սկսել էր ջանքեր գործադրել սպանությունների և անբնակ անապատներ և լեռնային շրջաններ տեղահանությունների միջոցով հայկական մշակույթն արմատախիլ անելու և հայկական կյանքը վերացնելու ուղղությամբ։ Արդյունքը եղավ Օսմանյան կայսրության համասեռացումը և կայսրության հայ բնակչության 90 տոկոսի վերացումը, և դա հայտնի դարձավ որպես Հայոց ցեղասպանություն։
Այդ ջանքերին հակադարձեցին մարդասիրական ցանցերի ստեղծման միջոցով դժբախտությունը մեղմելու հայկական փորձերը։ Այդ ցանցերը նախատեսված էին տարրական կարիքների համար, ինչպիսիք են սնունդը և թաքստոցները։ Հատկանշական են տեղահանությանը դիմակայելու մի քանի զինված ապստամբությունները, մասնավորապես՝ Վանի հերոսամարտը (1915), Մուսա լեռան հերոսամարտը և Ուրֆայի հերոսամարտը։ Այնուամենայնիվ, ուժային դիմադրությունը հազվադեպ էր և հաճախ ոչ արդյունավետ՝ համեմատած մարդասիրական ցանցի հետ, որը մահից փրկել է մինչև 200 հազար հայերի։ Տեղական դիմադրության շարժումներին հատկապես աջակցում էր օգնության անդրազգային ցանցը, մասնավորապես՝ Արտասահմանյան առաքելությունների հանձնակատարների ամերիկյան խորհուրդը (ABCFM), ԱՄՆ-ի հայ օգնության կոմիտեն և միսիոներները։
Բացի այդ, օսմանյան բանակին հակազդելու համար ռազմական ջանքեր են տարվել հայկական ուժերի կողմից, ինչպիսիք են Հայկական դիմադրության ուժերը (ՀԴՈՒ) և հայկական անկանոն ստորաբաժանումները։ Նրանք աջակցում էին Կովկասի օսմանյան ճակատում ռուսական առաջխաղացման ջանքերին։
Մարդասիրական դիմադրությունը վերաբերում է արտաքսման հետևանքները մեղմելու և ոչնչացումը կանխելու անօրինական վարքագծին։ Այս դիմադրության հիմնական դերակատարներն էին կրոնական և քաղաքացիական առաջնորդները, ինչպիսիք են եկեղեցական կոմիտեները, բժիշկներն ու բուժքույրերը, տեղացի մուսուլմանները և ազդեցիկ հայ բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ու օտարերկրյա միսիոներները։ Նրանք ստեղծեցին ինքնօգնության ցանց, որը տեղահանվածներին ճամբարներում ապահովում էր տարրական կարիքներով՝ սննդով, վառելափայտով և դրամական փոխանցումների միջոցով ֆինանսական աջակցությամբ։ Այդ ցանցը հազարավոր հայերի փրկեց մահից։ Տեղահանումների սկզբում նման ջանքերը դեռևս օրինական էին, բայց լարվածության աճի հետ մեկտեղ այդ ջանքերը բախվեցին 1915 թվականի բռնաճնշումներին, քրեականացմանը և ստիպված եղան տեղափոխվելու ընդհատակ։
Այդ պահից սկսած դիմադրությունն ավելի քիչ հրապարակային գործողություններ կատարեց։ Փախստականներին թաքցնում էին մասնավոր տներում, համայնքային կենտրոններում, իսկ երեխաներին՝ մանկատներում։ Ցանցի անդամների ազդեցության տակ գտնվող ռազմական գործարաններն ու հիվանդանոցները ծառայում էին հայերին աշխատանքի տեղավորելու, քաղաքում ազատ տեղաշարժվելու թույլտվություն տրամադրելու և նրանց նոր միջավայրում հաջողությամբ ինտեգրելու նպատակին։ Դա կանխեց նրանց արտաքսումը։
Անձնական ոլորտում դիմադրությունն առկա էր կյանքի փոքր դրվագներում։ Ընտանեկան կապերն իրենց ավանդական գործառույթների միջոցով ճամբարներում նորմալության զգացում ստեղծելու փորձեր էին։ Սոցիալական աջակցության այս համակարգը նպատակ ուներ հաստատելու հարաբերական անվտանգություն, խնամելու ծնողազուրկ երեխաներին և տվյալ հանգամանքներում բժշկական օգնություն տրամադրելու։
Մուսուլման բնակչության որոշ անհատներ, քաղաքային իշխանությունների որոշ սպաներ դիմադրում էին տեղահանության հրամաններին և բախվում իրենց պաշտոններից հեռացմանը։
Տեղեկատվությունը դարձել էր դիմադրության կարևոր մասը և անհրաժեշտ էր գոյատևման համար։ Այլ ճամբարներում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին ապօրինի նամակները, բռնագաղթածների նկատմամբ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության պաշտոնյաների ծաղրուծանակը և ճամբարներում գոյատևելու վերաբերյալ խորհուրդները հայերին օգնեցին հարմարվել կյանքի նոր իրողություններին։ Ցեղասպանության ամբողջական ազդեցությունը երկար ժամանակ թաքցվում էր օսմանյան և միջազգային հանրությունից։ Օտարերկրյա դեսպանատների գրաքննությունը խոչընդոտում էր միջազգային ուշադրությանն ու միջամտությանը։ Օսմանյան գրաքննությունը շրջանցելու համար կիրառվեցին արտահայտման նոր եղանակներ։ Այդպիսիք էին աստվածաշնչյան հատվածների և գրական ստեղծագործությունների մեջբերումները, որոնք հնարավորություն տվեցին ցեղասպանության մասին գիտելիքների սահմանափակ տարածմանը միջազգային լրատվամիջոցներում և քաղաքականության մեջ։ Այդպիսի տեղեկատվությունը հրահրել է միջազգային աջակցության համակարգեր, ինչպիսիք են Արտասահմանյան առաքելությունների հանձնակատարների ամերիկյան խորհուրդը (ABCFM), Հայաստանի արտաքին առաքելությունների հանձնակատարների խորհուրդը և ԱՄՆ-ի հայերի գործերով կոմիտեի հիմնադրումը, ինչը հանգեցրել է դրամահավաքի և միջազգային ճնշում գործադրելուն։
Հայ բնակչության մեծամասնությունը դժգոհ էր ցեղասպանության դեմ ռազմական դիմադրությունից և հույս ուներ գոյատևել դրսևորված հավատարմության միջոցով։ Հայկական համայնքի կարևոր դերակատարները, ինչպիսին էր եկեղեցին, մեղմացրին ապստամբական գործողությունները և փոխարենը ընդգծեցին համբերությունը։
Որոշ դեպքերում ռազմական դիմադրությունը հաջող էր.
Դիմադրության մյուս շարժումները ջարդուփշուր արվեցին և հանգեցրին ամբողջ գյուղերի ոչնչացմանը։
Անհաջող դիմադրություն.
Հայկական նախորդ ռազմական դիմադրությունները Օսմանյան կայսրության ուժերի դեմ եղել են.
Հայկական դիմադրության ուժերը (ՀԴՈՒ) ստեղծվել են 1890 թվականին ֆիդայի կոչվող հայ կամավորներից և հայ ազգային-ազատագրական շարժման անդամներից։ Կարևոր անդամներն էին Սեբաստացի Մուրադը և Գարեգին Փաստրմաճյանը։ Նրանց հիմնական նպատակն էր դիմադրություն ցույց տալ օսմանյան ուժերին և հանդես գալ որպես հայ ազգի պաշտպան։ ՀԴՈՒ-ն մեծ նշանակություն ունեցավ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Կովկասյան ճակատում, որտեղ նրանք միացան ռուսական բանակին։ Նրանց մասնակցությունը նպաստեց 1916 թվականի հունվարին օսմանյան բանակի պարտությանը։ Կովկասում Ռուսաստանի հետ կռվող հիմնական լեգեոնները հայկական կամավորական լեգեոնն էին, որոնք համալրված էին Հայկական ազգային բյուրոյի (ՀԱԲ) կողմից։ Մարտիկների թիվը մոտ 5000 էր։
Հայկական դիմադրությունը խորհրդանշական ուտեստ է թողել՝ հարիսան, որը սովորաբար մատուցվում է Մուսա լեռան դիմադրության հերոսների հիշատակին։
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.