Պրոգրեսիվիզմ

Ժամանակակից քաղաքական դիսկուրսում պրոգրեսիվիզմը հաճախ ասոցացվում է սոցիալական լիբերալիզմի՝ լիբերալիզմի «ձախ» տիպի հետ, ի տարբերություն «աջ» տիպի նեոլիբերալիզմի, որը խառը տնտեսության աջակցությունը համատեղում է մշակութային լիբերալիզմի հետ։

Լուսավորությունից մինչև արդյունաբերական հեղափոխություն

 

Իմանուիլ Կանտը պրոգրեսիվիզմի առաջընթացը սահմանել է որպես շարժում բարբարոսությունից դեպի քաղաքակրթություն։ 18-րդ դարի փիլիսոփա և քաղաքագետ Մարկիզ դե Կոնդորսեն կանխատեսել էր, որ քաղաքական առաջընթացը կհանգեցնի ստրկության անհետացմանը, գրագիտության աճին, սեռային անհավասարության նվազմանը, աղքատության կրճատմանը և բանտային բարեփոխումներին, որոնք այդ ժամանակ վատ վիճակում էին գտնվում։

Քաղաքական արդիականացումը 19-րդ և 20-րդ դարերում դասական լիբերալների կողմից առաջ քաշված առաջընթացի գաղափարի հիմնական ձևն էր, որը կոչ էր անում արագորեն արդիականացնել տնտեսությունն ու հասարակությունը՝ ազատ շուկաների և մարդկանց ազատ տեղաշարժի հիմնական խոչընդոտները վերացնելու նպատակով։

19-րդ դարի վերջին արևմտյան աշխարհի հասարակության մեջ տարածում ձեռք բերեց այն քաղաքական տեսակետը, որ քաղաքական առաջընթացը զսպվում է հարուստների և աղքատների միջև հսկայական տնտեսական անհավասարությամբ, վերահսկողությունից դուրս գտնվող մենաշնորհային կորպորացիաների նվազագույն կարգավորվող չմիջամտող կապիտալիզմով, կապիտալիստների և աշխատողների միջև ինտենսիվ և հաճախ բռնի բախումներով, ինչը պահանջում էր այս խնդիրների լուծման միջոցների ձեռնարկում։ Որոշ քաղաքական շարժումներ ոգեշնչվել են պրոգրեսիվիզմից։ Սոցիալական լիբերալիզմի վրա ազդել է բրիտանացի ազատական փիլիսոփա Ջոն Ստյուարտ Միլի այն գաղափարը, որ մարդիկ «առաջադեմ էակներ» են։ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բենջամին Դիզրայելին «մեկ ազգի տորիզմի » շրջանակներում զարգացրել է առաջադիմական պահպանողականության ֆենոմենը։

Ֆրանսիայում Սոցիալական հեղափոխության և սոցիալապես պահպանողական աջակենտրոն laissez-faire սկզբունքի միջև առկա էր արմատականության սկզբունքը, ըստ որի, սոցիալական առաջընթացը պահանջում է հակակլերիկալիզմ, հումանիզմ և հանրապետականություն։ Մինչև 20-րդ դարի կեսերը ֆրանսախոս և ռոմանախոս շատ երկրներում հակակլերիկալիզմը գերիշխող ազդեցություն է ունեցել հատկապես ձախակենտրոն հայացքներով մարդկանց վրա։ Գերմանիայի կայսրության կանցլեր Օտտո ֆոն Բիսմարկը պատերնալիստական պահպանողական որոշ մղումներ ներառել է սոցիալական ապահովության տարբեր առաջադեմ միջոցառումների մեջ՝ աշխատողներին ժամանակի սոցիալիստական շարժումից հեռացնելու համար և որպես արդյունաբերական հեղափոխության պահպանմանն աջակցելու մարդասիրական միջոց։

 

1891 թվականին Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին Հռոմի Պապ Լեո XIII-ի կողմից հրատարակված «Rerum novarum» հանրագիտարանում դատապարտել է աշխատանքի շահագործումը և կոչ է արել աջակցել արհմիություններին և պետության կողմից բիզնեսի կառավարմանը՝ ի շահ սոցիալական արդարության, միաժամանակ պաշտպանելով սեփականության իրավունքը և քննադատելով սոցիալիզմը։ Նույն ժամանակաշրջանում Հյուսիսային Ամերիկայում առաջացել է առաջադեմ բողոքական շարժում, որը կոչվել է «Սոցիալական ավետարան». այն կենտրոնացած է եղել տնտեսական շահագործման և աղքատության դեմ պայքարի վրա և 1890-ականների կեսերին տարածված է եղել Միացյալ Նահանգների բողոքական աստվածաբանական սեմինարիաներում։

20-րդ դարասկզբի պրոգրեսիվիզմը ներառում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմին Ամերիկայի մասնակցության աջակցությունը, Ազգերի լիգայի ստեղծումը և դրան անդամակցությունը, Սկանդինավիայում հարկադիր ստերիլիզացիայի իրականացումը և Մեծ Բրիտանիայում եվգենիկայի ներդրումը, ինչպես նաև սթափության շարժումման անցկացումը։

Պրոգրեսիվիստները կարծում էին, որ առաջընթացը զսպվում է տնտեսական անհավասարություններով, ոչ պատշաճ կերպով կարգավորվող մենաշնորհային կորպորացիաներով և աշխատողների և էլիտայի միջև հաճախ բախումներով, պնդում էին, որ անհրաժեշտ են ուղղիչ միջոցներ։

Փիլիսոփայության ժամանակակից գերակայող քաղաքական հայեցակարգը

 

Միացյալ Նահանգներում պրոգրեսիվականությունը սկսվել է որպես մտավոր ըմբոստություն՝ ընդդեմ սահմանադրականության քաղաքական փիլիսոփայության, որն արտահայտել են Ջոն Լոքը և ԱՄՆ-ի հիմնադիր հայրերը, ըստ որոնց, կառավարության հեղինակությունը կախված է դրա արդարացի լիազորությունների սահմանափակումների պահպանումից։ 1890-ականներին սկսված սոցիալական շարժումը վերաճել է ժողովրդական քաղաքական շարժման, որը կոչվել է պրոգրեսիվիզմի դարաշրջան, իսկ 1912 թ.վականին Միացյալ Նահանգների նախագահական ընտրություններում ԱՄՆ նախագահի բոլոր երեք թեկնածուները հայտարարել են, որ պրոգրեսիվիստ են։ Չնայած պրոգրեսիվիզմ տերմինը ներկայացնում են քաղաքական ճնշումների մի ամբողջ շարք, պրոգրեսիվականները մերժում են սոցիալական դարվինիզմը ՝ հավատալով, որ հասարակության առջև ծառացած խնդիրները, ինչպիսիք են դասակարգային պայքարը, ագահությունը, աղքատությունը, ռասիզմը և բռնությունը, լավագույնս կարելի է լուծել՝ ապահովելով լավ կրթություն, անվտանգ միջավայր և արդյունավետ աշխատանք։ Առաջադիմականներն ապրել են հիմնականում քաղաքներում, ունեցել են բարձրագույն կրթություն և հավատացել են ուժեղ կենտրոնական կառավարությանը։ Հանրապետական կուսակցությունից, իսկ ավելի ուշ՝ Պրոգրեսիվական կուսակցությունից նախագահ Թեոդոր Ռուզվելտը, հայտարարել է, որ «միշտ հավատացել է, որ իմաստուն պրոգրեսիվիզմն ու պահպանողականությունն իրար զուգահեռ են ընթանում»։

 

Նախագահ Վուդրո Վիլսոնը, լինելով դեմոկրատական կուսակցության անդամ, նույնպես ամերիկյան առաջադիմական շարժման հետևորդ էր։ Նրա օրոք առաջադիմական դիրքերն էլ ավելի են զարգացել։ Իմպերիալիզմը 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին պրոգրեսիվիզմի շրջանակներում վիճելի հարց էր, հատկապես Միացյալ Նահանգներում, որտեղ որոշ պրոգրեսիվիստներ աջակցում էին ամերիկյան իմպերիալիզմին, իսկ մյուսները դեմ էին դրան։ Ի պատասխան Առաջին համաշխարհային պատերազմի՝ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի «տասնչորս կետերը» հաստատեցին Ազգային ինքնորոշման հայեցակարգը և քննադատեցին իմպերիալիստական մրցակցությունը և գաղութային անարդարությունը։

Տնտեսական քեյնսականության ընդունման շրջանում (1930-1970–ական թվականներ) շատ երկրներում լայնորեն ընդունվեց տնտեսության մեջ պետության միջամտության մեծ դերի ճանաչումը։ Նեոլիբերալիզմի աճով և 1970-ականներին և 1980-ականներին պետական միջամտական քաղաքականության մարտահրավերներով պայմանավորված, ձախակենտրոն առաջադեմ շարժումները արձագանքել են «Երրորդ ուղուն», որն ընդգծում էր շուկայական տնտեսության կարևոր դերը։ Եղել են սոցիալ-դեմոկրատներ, որոնք սոցիալ-դեմոկրատական շարժմանը կոչ են արել հրաժարվել «Երրորդ ուղուց»։ Բրիտանական Պահպանողական կուսակցության նշանավոր առաջադեմ պահպանողականները քննադատել են նեոլիբերալիզմը։

Մշակութային պրոգրեսիվիզմ

Պրոգրեսիվիզմը, ընդհանուր առմամբ, ենթադրում է սոցիալական և մշակութային առաջադիմականություն։ Կոնկրետ դեպքերում կարելի է օգտագործել «մշակութային պրոգրեսիվիզմ» տերմինը։ Այնուամենայնիվ, մշակութային ազատականներն ու պրոգրեսիվականները կարող են տարբերվել մշակութային հարցերի վերաբերյալ տարբեր դիրքորոշումներով, ինչպիսիք են փոքրամասնությունների իրավունքները, սոցիալական արդարությունը, չեղարկման մշակույթը և քաղաքական կոռեկտությունը։

Ի տարբերություն պրոգրեսիվության, որոշ մշակութային պրոգրեսիվություններ կարող են լինել տնտեսապես ցենստրիստ, պահպանողական կամ քաղաքականապես ազատական։ «Չեխական ծովահենական կուսակցությունը» համարվում է պրոգրեսիվիստ կուսակցություն (մշակութային կամ սոցիալական առումներով), սակայն կուսակցության անդամներն իրենց անվանում են «տնտեսապես կենտրոնամետ և սոցիալապես լիբերալ»։

Տնտեսական պրոգրեսիվիզմ

Տնտեսական լիբերալիզմ տերմինն օգտագործվում է մշակութային պրոգրեսիվիզմիցից առանձին։ Տնտեսական առաջընթացի կողմնակիցների տեսակետները հաճախ հիմնված են սոցիալական արդարության հասկացության վրա և նպատակ ունեն բարելավել մարդկանց կենսապայմանները կառավարության կարգավորման, սոցիալական պաշտպանության և հանրության բարիքների պահպանման միջոցով։

Որոշ տնտեսական պրոգրեսիվիզմենր կարող են աջակենտրոն հայացքներ ցուցաբերել մշակութային հարցերի վերաբերյալ։ Այս շարժումները կապված են կոմունիստական պահպանողական շարժումների հետ, որոնցից են քրիստոնեական ժողովրդավարությունը և «մեկ ազգի» պահպանողականությունը։

• Կառուցողական գործողություն
• Ժողովրդավարություն
• Դեմոկրատական սոցիալիզմ
• Էգալիտարիզմ
• Ազատականություն
• Արմատականություն
• Ռեվիզիոնիզմ
• Աշխարհականություն
• Սոցիալիզմ
• Տրանսհումանիզմ