Ջոն Ստյուարտ Միլ: բրիտանացի փիլիսոփա և քաղաքական տնտեսագետ
Ջոն Ստյուարտ Միլ (անգլ.՝ John Stuart Mill, մայիսի 20, 1806(1806-05-20), Իսլինգթոն, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - մայիսի 8, 1873(1873-05-08), Ավինյոն), բրիտանացի փիլիսոփա, քաղաքական տնտեսագետ, Միացյալ Թագավորության պառլամենտի անդամ, քաղծառայող։ Համարվել է դասական լիբերալիզմի (ազատականության) պատմության մեջ ամենաազդեցիկ մտածողներից մեկը, կարևոր ներդրումներ է ունեցել հասարակագիտության, քաղաքագիտության և քաղտնտեսության ոլորտներում։ Բնորոշվել է որպես «19-րդ դարի ամենաազդեցիկ անգլիախոս փիլիսոփան»։ Հանդես է եկել որպես անհատի ազատության ջատագով՝ հակադրվելով պետության ու հասարակության անսահմանափակ հսկողությանը նրա նկատմամբ, և այդպիսով պաշտպանել է անձի իրավունքները։ Ստեղծագործական կյանքի ուշ շրջանում շարունակելով պաշտպանել անձի իրավունքներն ու ազատությունները՝ ավելի քննադատաբար է վերաբերվել տնտեսական ազատականությանը (լիբերալիզմին), և քաղաքատնտեսության բնագավառում նրա հայացքները հակվել են դեպի լիբերալ սոցիալիզմ։
 անգլ.՝ John Stuart Mill | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մայիսի 20, 1806[…] Իսլինգթոն, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն |
| Մահացել է | մայիսի 8, 1873[…] (66 տարեկան) Ավինյոն |
| Գերեզման | Cimetière Saint-Véran |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն |
| Դավանանք | աթեիզմ |
| Ուղղություն | աթեիզմ, էգալիտարիզմ, ուտիլիտարիզմ և ազատականություն |
| Մասնագիտություն | փիլիսոփա, տնտեսագետ, քաղաքական գործիչ, ինքնակենսագիր, գրող, էգալիտարիզմ, clerk և սուֆրաժիստ |
| Հաստատություն(ներ) | Արևելա-հնդկական ընկերություն |
| Պաշտոն(ներ) | Միացյալ Թագավորության 19-րդ գումարման խորհրդարանի անդամ |
| Անդամակցություն | Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա |
| Ալմա մատեր | Լոնդոնի համալսարանի քոլեջ |
| Տիրապետում է լեզուներին | անգլերեն |
| Պարգևներ | |
| Կուսակցություն | Լիբերալ կուսակցություն |
| Ամուսին(ներ) | Հարիեթ Թեյլոր Միլ |
| Հայր | Ջեմս Միլլ |
| Ուսուցիչ | Ջերեմի Բենթամ |
Ստորագրություն | |
 John Stuart Mill Վիքիպահեստում | |
Անդամակցել է լիբերալ կուսակցությանը։ Հեղինակել է վաղ շրջանի ֆեմինիստական գրականության առաջին աշխատություններից մեկը՝ «Կանանց ենթարկվածությունը» (The Subjection of Women) երկը, հաջորդելով Հենրի Հանթին՝ դարձել է բրիտանական պառլամենտի երկրորդ անդամը, ով դեռևս 1832 թվականին կոչ է արել կանանց նույնպես տալ ընտրություններին մասնակցելու, քվեարկելու իրավունք (ի դեպ, ժամանակակիցների վկայությամբ՝ Միլին ստեղծագործական աշխատանքներում մեծապես օգնել է իր կինը՝ Հելեն Թեյլորը)։
Միլը Ջերեմի Բենթամի զարգացրած տեսության՝ ուտիլիտարիզմի հետևորդն էր։ Միևնույն ժամանակ՝ ուսումնասիրողներից շատերը նրան բնորոշել են որպես նշանավոր փիլիսոփա Բերտրան Ռասելի հոգևոր հայր։
Կենսագրություն
Ջոն Միլը ծնվել է 1806 թվականի մայիսի 20-ին, Լոնդոնում։ Ծագումով շոտլանդացի փիլիսոփա, պատմաբան, տնտեսագետ Ջեյմս Միլի որդին էր։ Հայրը, որ Դևիդ Ռիկարդոյի մտերիմ ընկերն էր և վերջինիս ու Ջերեմի Բենթամի հետևորդը, հատուկ նպատակ է դրել նրանից կերտել հանճարեղ մի մտածող, ով Բենթամի և իր մահից հետո պիտի շարունակեր ուտիլիտարիզմի տեսության զարգացման ու տարածման գործը։ Եվ ինքն անձամբ, Բենթամի ու Ֆրենսիս Փլեյսի օժանդակությամբ, զբաղվել է Ջոնի կրթության ու խստապահանջ դաստիարակության գործով։ Տղան երեք տարեկանից հին հունարեն է սովորել, ութ տարեկանում արդեն բնագրով կարդացել է Եզոպոսի առակները, Քսենոֆոնի «Անաբասիս»-ը, Հերոդոտոսի, Պլատոնի և հույն այլ հեղինակների աշխատություններ, ձեռնամուխ եղել լատիներենին տիրապետելու, մաթեմատիկա, ֆիզիկա, աստղագիտություն ուսումնասիրելու գործին, նշանակվել իր փոքր եղբայրների ու քույրերի ուսուցիչ։ Տասներեք տարեկանից ծանոթացել է քաղաքատնտեսությանը, հոր հետ միասին ուսումնասիրել Ադամ Սմիթի, Դևիդ Ռիկարդոյի աշխատությունները (վերջինս հաճախ պատանուն հրավիրել է իր տուն ու նրա հետ զրուցել քաղաքատնտեսության զանազան հիմնախնդիրների շուրջ)։ Տասնչորս տարեկանում արդեն Ջոն Միլը համալսարանական ծրագրերը մեծապես գերազանցող գիտելիքների էր տիրապետում։
1823 - 1825 թվականներին նա ծառայել է Բրիտանական արևելահնդկական ընկերությունում, 1865 - 1868 թվականներին եղել բրիտանական պառլամենտի համայնքների պալատի անդամ։
Հիմնական աշխատություններ
Ուսումնասիրողների գնահատմամբ՝ Ջոն Միլի փիլիսոփայական գլխավոր աշխատություններն են «Ազատության մասին» (1859), «Ուտիլիտարիզմ» (1861), «Տրամաբանության համակարգը» (անգլ.՝ А System of Logic; 1843), տնտեսագիտական աշխատանքներից՝ «Քաղաքատնտեսության առարկայի և նրա մեթոդի մասին» (1836), «Էսսեներ քաղաքատնտեսության մի քանի չլուծված հարցերի մասին» (անգլ.՝ Essays on some unsettled Questions in Political Economy), «Քաղաքատնտեսության սկզբունքները» (Principles of Political Economy, 1848 թ.) երկերը։ «Քաղաքատնտեսության սկզբունքները» գրքի նախաբանում Միլը գրել է, որ իր խնդիրն է համարել ստեղծել Ադամ Սմիթի «Ուսումնասիրություն ժողովուրդների հարստության բնույթի և պատճառների մասին» աշխատության նորացված տարբերակը՝ տնտեսագիտական գիտելիքների մակարդակի աճի և ժամանակի ամենաառաջադեմ գաղափարների հաշվառումով։ Գրքի հիմնական բաժինները նվիրված են արտադրությանը, բաշխմանը, փոխանակմանը, կապիտալիզմի առաջընթացին և տնտեսության մեջ պետության ունեցած դերին։ Միլին հաջողվել է իր աշխատության մեջ համակցել Ռիկարդոյի տեսությունն ու նրան քննադատողների առաջարկած մոդիֆիկացիաներից լավագույնները։ Դրա շնորհիվ գրքում տեղ են գտել ժամանակի առավել էական ու արժեքավոր քաղաքական-տնտեսագիտական գաղափարները, և պատահական չէ, որ այն դարձել է անգլիախոս աշխարհի հիմնական տնտեսագիտական դասագիրքը (մինչև 1890 թ. Ալֆրեդ Մարշալի «Տնտեսագիտության սկզբունքները» երկի լույընծայումը), ճանաչվել է տնտեսագիտական լավագույն դասագիրք, թարգմանվել մի շարք լեզուներով, բազմիցս վերահրատարակվել և գործածվել եվրոպական բազմաթիվ համալսարաններում։
Հասարակական-քաղաքական հայացքները
Ջոն Միլը խոսքի ազատության եռանդուն պաշտպան և գրաքննության հակառակորդ էր։ Իրեն դրսևորել է որպես ժողովրդավարության տեսաբան, քննադատել է բուրժուական կարգերի արատները (ունեցվածքային անհավասարությունը, փողի պաշտամունքը, աշխատավորների ցածր կենսամակարդակը), որոնց հաղթահարման միջոցը համարել է հասարակական բարեփոխումների իրականացումը։ Նա հույս է տածել, որ կապիտալիստական ընկերություններին կփոխարինեն բանվորական կոոպերատիվները («բանվորական ընկերակցությունները»), պետության հասարակական-տնտեսական գործառույթները կբարեփոխվեն ու կուղղվեն ամբողջությամբ վերցրած հասարակության և մասնավորապես նրա նվազ պաշտպանված խավերի շահերի պաշտպանությանը, այդ թվում՝ համընդհանուր կրթության, լուսավորության ապահովմանը, արհմիությունները կստանան հասարակական-քաղաքական լայն իրավունքներ, ընդսմին՝ նաև գործադուլի իրավունք։ Միլը եղել է ստրկատիրության անհաշտ հակառակորդ, առաջարկել է, որ գաղութներին ավելի մեծ իրավունք ու հնարավորություն տրվի իրենց հուզող հարցերը լուծելու գործում։ Նա համարել է, որ բոլոր կանայք և տղամարդկանց բացարձակ մեծամասնությունը ստրկական վիճակում են գտնվել ու գտնվում, ուստի հետևողականորեն պայքարել է կանանց ազատագրման, նրանց ընտրական իրավունքի ապահովման համար։
Կրոնական հայացքների տեսակետից Միլը ագնոստիկ էր և սկեպտիկ։
Միլի ժամանակներում նրա վերոնշյալ հայացքներից շատերն արմատական էին համարվում, և դրա պատճառով նա մի քանի անգամ կալանավորվել է։ Նրա ազատականությունը (լիբերալիզմը) շատ առումներով կարելի է համարել ավելի հետևողական, քան, օրինակ, Ջոն Լոկինը, Շառլ Մոնտեսքյոյինը։
Աշխատությունների ընտրանի
| Վերնագիրը | Տարեթիվը | Աղբյուրը |
|---|---|---|
| "Two Letters on the Measure of Value" | 1822 | "The Traveller" |
| "Questions of Population" | 1823 | "Black Dwarf" |
| "War Expenditure" | 1824 | Westminster Review |
| "Quarterly Review – Political Economy" | 1825 | Westminster Review |
| "Review of Miss Martineau's Tales" | 1830 | Examiner |
| "The Spirit of the Age" | 1831 | Examiner |
| "Use and Abuse of Political Terms" | 1832 | |
| "What is Poetry" | 1833, 1859 | |
| "Rationale of Representation" | 1835 | |
| "De Tocqueville on Democracy in America [i]" | 1835 | |
| "State of Society In America" | 1836 | |
| "Civilization" | 1836 | |
| "Essay on Bentham" | 1838 | |
| "Essay on Coleridge" | 1840 | |
| "Essays On Government" | 1840 | |
| "De Tocqueville on Democracy in America [ii]" | 1840 | |
| A System of Logic | 1843 | |
| Essays on Some Unsettled Questions of Political Economy | 1844 | |
| "Claims of Labour" | 1845 | Edinburgh Review |
| The Principles of Political Economy: with some of their applications to social philosophy | 1848 | |
| "The Negro Question" | 1850 | Fraser's Magazine |
| "Reform of the Civil Service" | 1854 | |
| Dissertations and Discussions | 1859 | |
| A Few Words on Non-intervention | 1859 | |
| On Liberty | 1859 | |
| Thoughts on Parliamentary Reform | 1859 | |
| Considerations on Representative Government | 1861 | |
| "Centralisation" | 1862 | Edinburgh Review |
| "The Contest in America" | 1862 | Harper's Magazine |
| Utilitarianism | 1863 | |
| An Examination of Sir William Hamilton's Philosophy | 1865 | |
| Auguste Comte and Positivism | 1865 | |
| Inaugural Address at St. Andrews Concerning the value of culture | 1867 | |
| "Speech In Favour of Capital Punishment" | 1868 | |
| England and Ireland | 1868 | |
| "Thornton on Labour and its Claims" | 1869 | Fortnightly Review |
| The Subjection of Women | 1869 | |
| Chapters and Speeches on the Irish Land Question | 1870 | |
| Nature, the Utility of Religion, and Theism | 1874 | |
| Autobiography | 1873 | |
| Three Essays on Religion | 1874 | |
| Socialism | 1879 | Belfords, Clarke & Co. |
| "Notes on N. W. Senior's Political Economy" | 1945 | Economica N.S. 12 |
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
Գրականություն
- Alican, Necip Fikri (1994). Mill's Principle of Utility: A Defense of John Stuart Mill's Notorious Proof. Amsterdam and Atlanta: Editions Rodopi B. V. ISBN 978-9051837483.
- Bayles, M. D. (1968). Contemporary Utilitarianism. Anchor Books, Doubleday.
- Bentham, Jeremy (2009). An Introduction to the Principles of Morals and Legislation (Dover Philosophical Classics). Dover Publications Inc. ISBN 978-0486454528.
- Brandt, Richard B. (1979). A Theory of the Good and the Right. Clarendon Press. ISBN 978-0198245506.
- Lee, Sidney, ed. (1894). . Dictionary of National Biography. Vol. 37. London: Smith, Elder & Co.
- López, Rosario (2016). Contexts of John Stuart Mill's Liberalism: Politics and the Science of Society in Victorian Britain. Baden-Baden, Nomos. ISBN 978-3848736959.
- Lyons, David (1965). Forms and Limits of Utilitarianism. Oxford University Press (UK). ISBN 978-0198241973.
- Mill, John Stuart (2011). A System of Logic, Ratiocinative and Inductive (Classic Reprint). Forgotten Books. ISBN 978-1440090820.
- Mill, John Stuart (1981). «Autobiography». In Robson, John (ed.). Collected Works, volume XXXI. University of Toronto Press. ISBN 978-0710007186.
- Moore, G. E. (1903). Principia Ethica. Prometheus Books UK. ISBN 978-0879754983.
- Rosen, Frederick (2003). Classical Utilitarianism from Hume to Mill. Routledge.
- Scheffler, Samuel (1994 թ․ օգոստոս). The Rejection of Consequentialism: A Philosophical Investigation of the Considerations Underlying Rival Moral Conceptions, Second Edition. Clarendon Press. ISBN 978-0198235118.
- Smart, J. J. C.; Williams, Bernard (1973 թ․ հունվար). Utilitarianism: For and Against. Cambridge University Press. ISBN 978-0521098229.
- Francisco Vergara, « Bentham and Mill on the "Quality" of Pleasures», Revue d'études benthamiennes, Paris, 2011.
- Francisco Vergara, « A Critique of Elie Halévy; refutation of an important distortion of British moral philosophy », Philosophy, Journal of The Royal Institute of Philosophy, London, 1998.
Արտաքին հղումներ
- A System of Logic, University Press of the Pacific, Honolulu, 2002, 1410202526
- John Stuart Millի գործերը Գուտենբերգ նախագծում
- The Online Books Page lists works on various sites
- Works, readable and downloadable
- Primary and secondary works
- More easily readable versions of On Liberty, Utilitarianism, Three Essays on Religion, The Subjection of Women, A System of Logic, and Autobiography
- Of the Composition of Causes Արխիվացված 2011-10-06 Wayback Machine, Chapter VI of System of Logic (1859)
- John Stuart Mill's diary of a walking tour at Mount Holyoke College Արխիվացված 2013-12-03 Wayback Machine
- * John Stuart Mill in the Internet Encyclopedia of Philosophy
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջոն Ստյուարտ Միլ» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Ջոն Ստյուարտ Միլ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.