Աստղ Ալդեբարան: Ցուլ համաստեղության ամենապայծառ աստղը

α-Ցուլ անվանումը ստացել է Բայերի անվանակարգման համաձայն, իսկ Ալդեբարան անվանումը ունի արաբական ծագում, որը նշանակում է հետևորդ`(արաբ․՝ الدبران‎‎). անվանումը ստացել է Բազմունքին հետևելու համար։

Անվանում այլ լեզուներով

Հնդկական աստղագիտության մեջ հայտնի էր որպես Ռոհինի (Կարմիր), որը Դաքշայի 27 դուստրերից մեկն էր և Չանդրայի (Լուսնի) կինը։ Հին Հունաստանում կոչվում էր Λαμπαδίας՝ Լամպադիաս, որը նշանակում է Ջահակիր։

 

Մ.թ.ա. 509 թվականի մարտի 11-ին Աթենքում դիտարկվել է Ալդեբարանի անցումը Լուսնի սկավառակի վրայով։ Անգլիացի աստղագետ Էդմունդ Հալլեյը ուսումնասիրելով այս երևույթի ժամանակագրությունը, 1718 թվականին եզրակացրեց, որ Ալդեբարանը երկնակամարում փոխել է իր շարժման հետագիծը՝ մի քանի րոպե տեղափոխվելով դեպի հյուսիս։ Ալդեբարանի, ինչպես նաև Սիրիուսի և Արկտուրի դիրքի փոփոխությունը երկնակամարում բերեցին աստղերի սեփական շարժման հայտնագործմանը։ Ժամանակակից հետազոտությունների համաձայն, վերջին 2000 տարվա ընթացքում Ալդեբարանը տեղաշարժվել է 7՛-ով, որը գրեթե հավասար է Լուսնի տրամագծին։ 5000 տարի առաջ Ալդեբարանը շատ մոտ է եղել երկնային հասարակածին։

1782 թվականին անգլիացի աստղագետ Վիլիամ Հերշելը հայտնագործեց Ալդեբարանի ավելի փոքր հարևանին, որը 11 աստղային մեծություն ունի և գտնվում է նրանից 117՛՛ անկյունային հեռավորության վրա։

1864 թվականին Վիլիամ Հագգինսը իր սեփական աստղադիտարանով հետազոտությունների ժամանակ ուսումնասիրեց Ալդեբարանի լույսի սպեկտրը, որտեղ նկատեց 9 քիմիական տարրի կլանման գծեր, օրինակ՝ նատրիումի, երկաթի, կալիումի և մագնեզիումի։ 1887 թվականին լուսանկարչական տեխնիկայի զարգացման և Դոպլերի էֆեկտի հայտանգործման շնորհիվ հնարավոր դարձավ հաշվել Ալդեբարանի շառավղային արագությունը։

 

Ըստ սպեկտրալ դասակարգման Ալդեբարանը համարվում է K5+ III դասի աստղ. կարմիր հսկա, որն առաջացել է նախկին աստղի ջրածնի պաշարների նվազման հետևանքով, որն էլ պատճառ է դարձել ջերմաստիճանի նվազմանը և աստղի ընդարձակմանը։ Ալդեբարանի լուսոլորտի ջերմաստիճանը ունի 3910 Կ միջինացված արժեք։ Նրա մակերևույթին ծանրության ուժը 25 անգամ ավելի թույլ է, քան Երկրի մակերևույթին, և մոտ 700 անգամ ավելի թույլ, քան Արեգակի մակերևույթին։ Նրա մետաղայնությունը Արեգակի համեմատ ցածր է 30%-ով։ Հիպարքոս արբանյակի չափումները և այլ միջոցների կիրառման արդյունքում պարզվել է, որ Ալդեբարանի հեռավորությունը կազմում է 65, 3 լուսատարի (20 պարսեկ)։ Ալդեբարանի զանգվածը Արեգակի զանգվածից ավել է 16%-ով, մակերևույթի ավելի մեծ լինելու պատճառով ճառագայթման ընդհանուր քանակը Արեգակից ավել է 518 անգամ։ Նրա տրամագիծը Արեգակի տրամագծից ավել է 44 անգամ և կազմում է մոտ 61 մլն կմ։

Ալդեբարանի մոտակայքում հայտնաբերվել են 5 աստղեր, որոնք մտնում են կրկնակի աստղային համակարգերի մեջ։ Նրանք ստացել են լատիներեն այբուբենի մեծատառերը՝ ըստ հայտնաբերման տարիների հերթականության, բացառությամբ A տառի.այն շնորհվել է գլխավոր աստղին։ Այս համակարգի աստղերի որոշ բնութագրեր ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում, ներառյալ Ալդեբարանի նկատմամբ կազմած անկյունը։