Martxoaren 22: Data

284 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Javier Eraso Jaiotza: Iruñea, 1990 Luis Villasante Jaiotza: Gernika-Lumo, 1920 Heriotza: Oñati, 2000ko abenduaren 2a Vicenta María López Vicuña Jaiotza: Cascante, 1847 Heriotza: Madril, 1890eko abenduaren 26a Julian Gorospe Jaiotza: Mañaria, 1960 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Antoon van Dyck Jaiotza: Anberes, 1599 Heriotza: Londres, 1641eko abenduaren 9a Reese Witherspoon Jaiotza: New Orleans, 1976 William Shatner Jaiotza: Notre-Dame-de-Grâce (en) eta Montreal, 1931 Andrew Lloyd Webber Jaiotza: Kensington, 1948 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Martxoaren 22ko jaiotzak Agnes Martin • James Patterson • George Benson • Roger Whittaker • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Jose Antonio Agirre Jaiotza: Bilbo, 1904ko martxoaren 6a Heriotza: Paris, 1960 Antonio María Oriol Jaiotza: Getxo, 1913ko irailaren 15a eta 1913ko irailaren 13a Heriotza: Madril, 1996 Rafael Bartolozzi Jaiotza: Iruñea, 1943ko martxoaren 15a Heriotza: Tarragona, 2009 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Johann Wolfgang von Goethe Jaiotza: Frankfurt am Main, 1749ko abuztuaren 28a eta 1749 Heriotza: Weimar, 1832 Chinua Achebe Jaiotza: Ogidi (en) , 1930eko azaroaren 16a Heriotza: Boston, 2013 Jean Baptiste Lully Jaiotza: Florentzia, 1632ko azaroaren 28a eta 1632 Heriotza: Paris, 1687 Agostino Carracci Jaiotza: Bolonia, 1557ko abuztuaren 16a eta 1557 Heriotza: Parma, 1602 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Martxoaren 22ko heriotzak Jonathan Edwards • Willem Mengelberg • Alexander Emanuel Agassiz • Mirza Fatali Akhundov • Ahmed Yassin • George Sarton • Olga Knipper • Frederic Farrar • Pierre Clostermann • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Uraren Nazioarteko Eguna. 1903 - Kubako gobernuak Estatu Batuei Guantanamoko portua (irudian) eman zien instalazio militar bat egin zezaten. 1980 - Euskal Argitaletxeen Elkartea sortu zen. 1984 - Pasaiako segada: Espainiako Polizia Nazionalak Komando Autonomo Antikapitalisten 4 kide hil zituen Pasaiako badian. 1998 - Sinn Feinek berriro heldu zion Ipar Irlandako bake eztabaidari. 2006 - ETAk su-eten iraunkorra iragarri zuen martxoaren 24tik aurrera. + Gertaera gehiago... Egutegia << Martxoa >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Astelehena 2022: Asteartea 2023: Asteazkena 2025: Larunbata 2026: Igandea 2027: Astelehena Izendegia Santutegia: Basilio Ankarakoa, Darerka Irlandakoa, Nikolas Owen, Paulo Narbonakoa Seaska egutegia: Dogartzi/Dogartze eta Mikelats.

Euskal Herria

• 1960 – Jose Antonio Agirre lehendakaria hil zen; nazionalismo munduan benetako lurrikara sortu zuen gertaerak.
• 1984 – Pasaiako segada: Espainiako Polizia Nazionalak Komando Autonomo Antikapitalisten 4 kide (Dionisio Aizpurua, Rafael Delas, Pedro Mari Isart eta Jose Mari Izura) hil zituen Pasaiako badian.
• 2006 – ETAk su-eten iraunkorra abiatzeko asmoa azaldu zuen.

Mundua

• 238 – Afrika probintziako gobernariak bere burua enperadore izendatu zuen, Gordiano I.aren izenpean.
• 1873 – Puerto Ricon, esklabotza deuseztatzeko legeari zigorra ezarri zioten.
• 1945 – Arabiar Liga sortu zen.
• 2010 – Ezkerrak Sarkozy garaitu zuen Frantziako eskualde hauteskundeetan.
• 2014 – Atzeraldi Handiaren ondorioz Espainiako gobernuak burututako politika ekonomiko eta murrizketa sozialen aurka egin ziren Duintasunaren aldeko Martxak bukatu ziren Madrilen.
• 2016 – Bruselako atentatuak: Estatu Islamikoaren atentatuak Bruselako aireportuan eta Bruselako metroan bi lehekertek 35 hildako eta 340 zauritu eragin zituen.
• 2017 – Westminsterreko atentatua: Londres hirian ibilgailu batez, labankadaz eta tiroz egindako atentatuan 4 pertsona hil eta 29 zauritu ziren.

Euskal Herria

• 2007 – 15. Korrikari hasiera eman zitzaion Karrantzan, apirilaren 1ean Iruñean amaitu zelarik. Madril, Bartzelona, Mar del Plata (Argentina) eta Pekingo euskaldunek ere Korrikak antolatu zituzten.

Mundua

• 1953 – I Confess ("Aitortzen Dut") filma estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta Montgomery Clift, Anne Baxter, Karl Malden, Brian Aherne eta O. E. Hasse aktoreek antzeztu zuten.
• 1972 – Fist of Fury ("Haserrearen Ukabila") arte martzial filma estreinatu zen, Lo Weik zuzendu eta Bruce Lee eta Nora Miao aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2002 – Ali G Indahouse ("Ali G Etxen") filma estreinatu zen, Mark Mylodek zuzendu eta Sacha Baron Cohen, Michael Gambon, Charles Dance, Kellie Bright eta Martin Freeman aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2007 – Die Fälscher ("Iruzurgileak") filma estreinatu zen, Stefan Ruzowitzkyk zuzendu eta Karl Markovics, August Diehl eta Devid Striesow aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 1895 – Auguste eta Louis Lumiere anaiek filma aurkeztu zuten lehendabizikoz.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1763 – Joaquín María Barroeta, gipuzkoar politikaria (h. 1837).
• 1817 – Ramón Ortiz de Zárate, euskal idazlea (h. 1883).
• 1847 – Vicenta María López Vicuña, nafar lekaimea (h. 1890).
• 1892 – Joaquín Zuazagoitia, bizkaitar kazetari eta politikaria eta Bilboko alkatea, Madrilen (h. 1971).
• 1904 – Bienvenido Zilbeti Urkia, 109 urte eta 22 egun bizi izandako nafarra (h. 2013).
• 1907 – Pablo Elgezabal, Kirru, guraso euskaldundun kubatar pilotaria (h. 2003).
• 1920 – Luis Villasante, gernikar apaiz frantziskotarra, euskal hizkuntzalaria eta euskaltzaina (h. 2000).
• 1937 – Antonio Bilbao Monasterio, bizkaitar euskalari eta euskal idazlea.
• 1941 – Paulo Iztueta, euskal idazle emankorra eta filologoa.
• 1947 – Juan Mari Beltran, gipuzkoar musikari eta musikologoa.
• 1950 – Jon Enbeita, bizkaitar bertsolaria, euskal idazlea eta euskal abeslaria.
• 1956 – Gabi de la Maza, euskal kantugintzako Karaoketekaren ekoizlea.
• 1958 – Alazne Rivero, bizkaitar marrazkilari eta komikigilea (h. 2002).
• 1960 – Julian Gorospe, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1961 – Jabier Kaltzakorta, euskal idazlea, euskal herri-literaturako aditua eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea.
• 1968 – Domingo Ramírez, euskal matematikaria eta EHU-UPVko irakaslea.
• 1969 – Alber Vázquez, gaztelaniazko gipuzkoar nobelagilea, poeta, blogaria, kazetaria eta editorea.
• 1971 – Jesús Dulce, bizkaitar futbolari ohia.
• 1974 –
  • Isabel González, leondar-bizkaitar kazetaria, liburuzaina, elikadura burujabetzarako aktibista, feminista eta politikaria, Leónen.
  • Javi González, bizkaitar futbolari ohia.
• 1975 – Maider López Sáenz, gipuzkoar artista eta sortzailea.
• 1976 – Iker Garai, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1982 – Hasier Larretxea, nafar idazle eta poeta.
• 1990 – Javier Eraso, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 875 – Gilen I.a Akitaniakoa, Auverniako konde (886–918) eta Akitaniako dukea (h. 918).
• 1394 – Ulugh Beg, timuridoen dinastiako gobernaria, baita astronomo eta matematikaria (h. 1449).
• 1459 – Maximiliano I.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1519).
• 1554 – Catherine de Parthenay, frantziar noble eta matematikaria, bere garaiko matematikaririk nabarmenenetakoa (h. 1631).
• 1599 – Antoon van Dyck, flandriar margolari eta grabatzaile barrokoa (h. 1641).
• 1609 – Joan II.a Kasimiro Poloniakoa, Polonia-Lituaniako Mankomunitateko erregea (h. 1672).
• 1728 – Anton Raphael Mengs, alemaniar margolaria, neoklasiko pinturaren aitzindaria (h. 1779).
• 1785 – Adam Sedgwick, britainiar geologoa, geologia modernoaren sortzaileetako bat (h. 1873).
• 1788 – Pierre Joseph Pelletier, frantziar farmazialari eta kimikaria (h. 1842).
• 1797 – Gilen I.a Alemaniakoa, Prusiako erregea eta Alemaniako enperadorea (h. 1888).
• 1799 – Friedrich Wilhelm Argelander, alemaniar astronomoa (h. 1875).
• 1816 – John Frederick Kensett, estatubatuar Hudson Ibaiaren Eskolako paisaien-margolaria (h. 1872).
• 1822 – Isaäc Dignus Fransen van de Putte, Herbehereetako lehen ministroak (h. 1902).
• 1833 – Manuel Ruiz Zorrilla, espainiar politikaria (h. 1895).
• 1842 – Mykola Lysenko, ukrainar musikagile, piano-jotzaile, orkestra-zuzendari eta etnomusikologoa (h. 1912).
• 1855 – Karl Madsen, daniar margolaria (h. 1938).
• 1857 – Paul Doumer, Frantziako Hirugarren Errepublikako presidentea (h. 1932).
• 1868 – Robert Andrews Millikan, estatubatuar fisikaria, 1923ko Fisikako Nobel Saria (h. 1953).
• 1869 – Emilio Aguinaldo, Filipinetako askatasunaren heroia (h. 1964).
• 1873 – Julieta Lanteri, italo-argentinar medikua, politikaria eta feminista (h. 1932).
• 1887 – Chico Marx, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1961).
• 1891 –
  • Pere Bosch, kataluniar arkeologo, etnologo eta historialaria, euskaldunei buruzko lan ugari egina (h. 1974).
  • Roland-Manuel, frantziar musikagilea eta musikografoa (h. 1966).
  • Boris Romanov, errusiar dantzaria eta koreografoa (h. 1957).
• 1896 – Joseph Schildkraut, austriar-estatubatuar aktorea (h. 1964).
• 1905 – Grigori Kozintsev, ukrainar-sobietar zinemagilea (h. 1973).
• 1908 – Louis L'Amour, estatubatuar idazlea (h. 1988).
• 1909 –
  • Nathan Rosen, estatubatuar-Israeldar fisikaria (h. 1995).
  • Gabrielle Roy, kanadar idazlea (h. 1983).
• 1912 – Karl Malden, estatubatuar aktorea (h. 2009).
• 1913 – Sabiha Gökçen, turkiar militar eta hegazkinlaria, munduko lehenengo emakume borroka-hegazkinlaria (h. 2001).
• 1918 – Edward Van Dijck, belgikar txirrindularia (h. 1977).
• 1919 – Isidora Aguirre, txiletar idazlea (h. 2011).
• 1920 –
  • Josip Manolić, Kroaziako lehen ministroa (h. 2024).
  • Katsuko Saruhashi, japoniar geokimikaria (h. 2007).
• 1921 –
  • Lilli Hornig, Manhattan proiektuan lan egin zuen txekiar-estatubatuar zientzialaria eta aktibista feminista (h. 2017).
  • Nino Manfredi, italiar aktorea (h. 2004).
• 1923 – Marcel Marceau, frantziar mimoa, egungo mimoaren eta pantomimaren berritzaile eta bultzatzaile nagusia (h. 2007).
• 1924 – Marzieh, iraniar abeslaria (h. 2010)
• 1927 – Antonio Isasi-Isasmendi, espainiar zinema zuzendaria, gidoilaria eta zinema ekoizlea (h. 2017).
• 1929 – Yayoi Kusama, japoniar artista garaikidea.
• 1930 – Stephen Sondheim, estatubatuar musikagilea, XX. mendeko musikalaren egile garrantzitsuenetako bat (h. 2021).
• 1931 –
  • Burton Richter, estatubatuar fisikaria, 1976ko Fisikako Nobel Saria (h. 2018).
  • Carlos Ferrer Salat, espainiar enpresaburu eta kirolaria (h. 1998).
  • William Shatner, kanadar aktorea.
• 1933 –
  • Abolhassan Banisadr, Irango lehenbiziko presidentea (h. 2021).
  • Michel Hidalgo, frantziar futbolari eta entrenatzailea (h. 2020).
• 1934 – Marian Grześczak, poloniar poeta, idazle eta kritiko literarioa (h. 2010).
• 1935 – M. Emmet Walsh, estatubatuar aktorea (h. 2024).
• 1937 – Angelo Badalamenti, estatubatuar abestien eta soinu-banden musikagilea (h. 2022).
• 1940 – Haing S. Ngor, kanbodiar-estatubatuar medikua eta aktorea (h. 1996).
• 1941 – Bruno Ganz, suitzar antzezlea (h. 2019).
• 1942 –
  • Antonio Basagoiti García-Tuñón, euskal jatorriko espainiar enpresari eta bankaria.
  • Dick Pound, kanadar igerilari ohi eta abokatua, dopinaren aurkako borrokaren bultzatzaile nagusietako bat izateagatik ezaguna.
• 1947 – Érik Orsenna, frantziar idazlea.
• 1948 – Andrew Lloyd Webber, britainiar musikagilea.
• 1949 –
  • Fanny Ardant, frantziar aktorea.
  • John Benjamin Toshack, galestar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1950 – Goran Bregović, bosniar musikaria.
• 1951 – Sigrid Nunez, estatubatuar idazlea.
• 1955 –
  • Lena Olin, suediar aktorea.
  • Valdis Zatlers, Letoniako 7. presidentea.
• 1959 – Matthew Modine, estatubatuar aktorea.
• 1963 – Martín Vizcarra, Peruko presidentea.
• 1965 –
  • Rick Harrison, estatubatuar negoziogizona eta telerrealitate saioetako pertsonaia.
  • Nathalie de Vries, herberear arkitektoa, irakaslea eta hirigilea.
• 1967 – Mario Cipollini, italiar txirrindulari ohia, esprinter gisa nabarmendua.
• 1968 – Kazuya Maekawa, japoniar futbolari ohia.
• 1969 – Meghan Chavalier, estatubatuar emakumezko aktore pornografiko ohi, abeslari eta idazle transexuala.
• 1970 – Leontien van Moorsel, herbeheretar txirrindulari ohia.
• 1974 – Geo Meneses, mexikar folk eta pop abeslaria.
• 1975 –
  • Laure Calamy, frantziar aktorea.
  • Anne Dudek, estatubatuar aktorea.
• 1976 – Reese Witherspoon, estatubatuar aktorea.
• 1977 – Owusu Benson, ghanar futbolari ohia.
• 1979 – Zeltia Montes Muñoz, espainiar musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua.
• 1980 – Begoña Fernández, galiziar eskubaloi jokalaria.
• 1982 – Constance Wu, estatubatuar aktorea.
• 1985 – Jakob Fuglsang, danimarkar txirrindularia.
• 1987 –
  • Alice David, frantziar aktorea.
  • Jairo Mora, costarricar ekintzaile ekologista (h. 2013).
• 1993 – Leila Ouahabi, kataluniar futbolaria.
• 1994 – Aliaksandra Sasnovih, bielorrusiar tenislaria.
• 1996 – Ludvig Håkanson, suediar saskibaloi jokalaria.
• 1999 – Sara Martín, espainiar txirrindularia.

Euskal Herria

• 1918 – Aureliano Valle, bizkaitar musikagilea, abesbatzen zuzendaria eta organista (j. 1846).
• 1931 - Mario Arana, bizkaitar futbolaria eta Bilboko alkatea, Madrilen (j. 1884).
• 1936 – Gurutz Saratsola, Lotsati , euskal idazlea (j. 1915).
• 1960 – Jose Antonio Agirre, Eusko Jaurlaritzako lehenengo lehendakaria, Parisen (j. 1904).
• 1964 – Esteban Ezkurra, Nafarroako erreketeen komandantea eta politikaria (j. 1888).
• 1970 – Vicente Moriones, nafar anarkista (j. 1913).
• 1974 – Salome Campos Beotegi, bizkaitar enpresaburua. (j. 1893)
• 1987 – Leocadio Muro, nafar margolari, dekoradore eta kartelgilea (j. 1897).
• 1996 – Antonio María Oriol, bizkaitar finantzari eta politikaria, Madrilen (j. 1913).
• 2009 – Rafael Bartolozzi, nafar eskultore eta margolaria, Tarragonan (j. 1943).
• 2011 – Txutxi Aranguren, bizkaitar futbol jokalari eta entrenatzaile ohia (j. 1944).
• 2014 – Leoni Etxebarren, nafar bertso-jartzailea (j. 1924).
• 2018 – Unai Perez de Arenaza, gipuzkoar mendizalea eta mendi gidaria.
• 2020 –
  • Luzia Goñi, nafar bertsolaria (j. 1928).
  • José María Loizaga Viguri, bizkaitar enpresaburua, Ciudad Realen (j. 1936).

Mundua

• 880 – Karloman Bavariakoa, Ekialdeko Frantziako erregea.
• 1471 – Jurgi Poděbradykoa, Bohemiako erregea (j. 1420).
• 1687 – Jean-Baptiste Lully, italiar musikagilea (j. 1632).
• 1767 – Johann Peter Süssmilch, alemaniar apaiza (j. 1707).
• 1832 – Johann Wolfgang von Goethe, alemaniar idazlea (j. 1749).
• 1841 – Tokugawa Ienari, Tokugawa shogunerriko hamaikagarren shoguna (j. 1773).
• 1852 – Auguste de Marmont, frantziar mariskala (j. 1774).
• 1896 – Thomas Hughes, ingeles legegizon, epaile, politikari eta egilea (j. 1822).
• 1922 – Louis Antoine Ranvier, frantziar histologoa (j. 1835).
• 1924 –
  • Louis Delluc, frantziar idazlea eta zinemagilea (j. 1890).
  • Robert Nivelle, frantziar artilleria ofiziala, Boxerren matxinadan eta Lehen Mundu Gerran parte hartu zuena (j. 1856).
• 1942 – María Collazo, uruguaiar hezitzaile eta kazetaria, feminista, sindikalista eta anarkista (j. 1884).
• 1945 – Branca de Gonta Colaço, portugaldar idazle eta errezitatzailea (j. 1880).
• 1946 – Clemens August Graf von Galen, alemaniar kardinala (j. 1878).
• 1950 – Emmanuel Mounier, frantziar filosofo, teologo, irakasle eta saiakeragilea, pertsonalismoaren inspiratzailea (j. 1905).
• 1962 – Fidel Dávila, espainiar militarra (j. 1878).
• 1994 – Walter Lantz, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (j. 1899).
• 1995 – Robert Beauchamp, estatubatuar margolaria (j. 1923).
• 1998 – Shoichi Nishimura, japoniar futbolaria (j. 1911).
• 2001 –
  • Sabiha Gökçen, turkiar militar eta hegazkinlaria, munduko lehenengo emakume borroka-hegazkinlaria (j. 1913).
  • William Hanna, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (j. 1910).
• 2003 – Terry Lloyd, britainiar kazetaria (j.1952).
• 2004 –
  • Janet Akyüz Mattei, turkiar-estatubatuar astronomoa (j. 1943).
  • Ahmed Yassin, Hamaseko sortzaileetako bat.
• 2005 – Kenzo Tange, japoniar arkitekto eta hirigilea (j. 1913).
• 2008 – Cachao, kubatar musikari eta musikagilea (j. 1918).
• 2010 –
  • James W. Black, eskoziar sendagile eta farmakologoa, 1988ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1924).
  • Valentina Tolkunova, errusiar-sobietar abeslaria (j. 1946).
  • Mifta al-Usta Umar, Libiako estatuburua (j. 1935).
• 2013 – Bebo Valdés, kubatar musikari eta piano-jotzailea (j. 1918).
• 2017 – Tomás Milián, kubatar jatorriko estatubatuar aktorea (j. 1933).
• 2018 – René Houseman, argentinar futbolaria (j. 1953).
• 2019 – Scott Walker, britainiar kantautorea (j. 1943).
• 2020 –
  • Alberto Arbasino, italiar legegizona eta idazlea (j. 1930).
  • Germà Colón, valentziar filologo eta lexikologoa (j. 1928).
  • Julie Felix, estatubatuar-ingeles folk abeslaria (j. 1938).
  • Benito Joanet, kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (j. 1935).
  • Carmen de Mairena, kataluniar emakumezko abeslari eta artista transexuala (j. 1933).
• 2023 – Vera T. Sós, hungariar matematikaria, zenbakien teorian eta konbinatorian espezializatua (j. 1930).

• Uraren Nazioarteko Eguna.
• Sehaska egutegiko izendegia: Dogartzi/Dogartze eta Mikelats.