Klima Aldaketa: Berotze globala eta horrek Lurreko klima-sisteman duen eragina deskribatzen ditu

Klima-aldaketaren aurreko aldiak egon dira, baina egungo aldaketak askoz azkarragoak dira eta ez dira kausa naturalen ondorio. Horien ordez, berotegi-efektuko gasen isurketek eragiten dituzte, batez ere karbono dioxidoak (CO₂) eta metanoak. Energia ekoizteko erregai fosilak erretzeak sortzen ditu isuri horietako gehienak. Nekazaritza-jarduera batzuk, industria-prozesuak eta basoen galera iturri gehigarriak dira. Berotegi-efektuko gasak gardenak dira eguzkiaren argitan, eta horrek Lurraren gainazala berotzeko aukera ematen du. Lurrak bero hori erradiazio infragorri moduan igortzen duenean, gasek xurgatu egiten dute, beroa lurrazaletik gertu harrapatuta eta berotze globala eraginez.

Klima-aldaketaren ondorioz, basamortuak hedatzen ari dira, eta bero-boladak eta baso-suteak gero eta ohikoagoak dira. Artikoko beroketaren gorakadak permafrosta urtzen, glaziarrek atzera egiten eta itsas izotza galtzen lagundu du. Tenperaturen gorakadak ekaitz bortitzagoak, lehorteak eta muturreko beste fenomeno meteorologiko batzuk ere eragiten ditu. Mendietako, koralezko arrezifeetako eta Artikoko klima-aldaketa azkarrak espezie asko birkokatzera edo desagertzera daramatza. Klima-aldaketak pertsonak mehatxatzen ditu elikagaien eta uraren eskasiarekin, uholdeen gorakadarekin, muturreko beroarekin, gaixotasunen gehikuntzarekin eta galera ekonomikoekin. Giza migrazioa eta gatazkak ere ondorio izan daitezke. Munduko Osasun Erakundeak uste du klima-aldaketa munduko osasunarentzako mehatxurik handiena dela XXI. mendean. Etorkizuneko beroketa minimizatzeko ahaleginek arrakasta badute ere, zenbait efektuk mendez mende jarraituko dute. Horien artean, itsas mailaren igoera eta ozeano beroago eta azidoagoak.

Inpaktu horietako asko 1,2 °C-ko egungo berotze-mailarekin hautematen dira. Berotze gehigarriak areagotu egingo ditu inpaktu horiek, eta inflexio-puntuak eragin ditzake, Groenlandiako izotz-geruzaren urtzea, esaterako. 2015eko Parisko Akordioan, nazioek kolektiboki erabaki zuten beroketa "2 °C-tik oso behera" mantentzea. Hala ere, Akordioaren esparruan egindako promesekin, beroketa globala oraindik 2,7 °C-ra iritsiko litzateke mende amaierarako. Berotzea 1,5 °C-ra mugatzeko, beharrezkoa izango da 2030a baino lehen isuriak erdira murriztea eta 2050erako isuriak nuluak izatea lortzea.

Emisioak modu drastikoan murrizteko, erregai fosilak erretzeari utzi beharko zaio, eta karbono gutxi isurtzen duten iturrietatik sortutako elektrizitatea erabili beharko da. Horren barruan sartzen dira ikatzezko zentral elektrikoak pixkanaka kentzea, energia eolikoaren, eguzki-energiaren eta beste energia berriztagarri batzuen erabilera handitzea, eta energiaren erabilera murrizteko neurriak hartzea. Elektrizitateak erregai fosilak ordezkatu beharko ditu garraioa elikatzeko, eraikinak berotzeko eta industria-instalazioak funtzionarazteko. Karbonoa atmosferatik ere ken daiteke, adibidez, baso-estalkia handituz eta lurzoruko karbonoa harrapatzen duten metodoekin landuz. Komunitateak klima-aldaketara egokitu daitezkeen arren, kostaldeak hobeto babesteko ahaleginen bidez, ezin dute saihestu inpaktu larriak, orokorrak eta iraunkorrak izateko arriskua.

1980ko hamarkada baino lehen, ez zegoen argi berotegi-efektuko gasen gorakadak eragindako berotzeak aerosolek eragindako hoztea menderatuko ote zuen. Orduan, zientzialariek klima oharkabean aldatzea terminoa erabili ohi zuten gizakiak kliman duen eragina adierazteko. 1980ko hamarkadan, berotze globala eta klima-aldaketa terminoak zabaldu ziren. Lehenengoak azaleraren berotze-maila handitzeari soilik egiten dio erreferentzia; bigarrenak, berriz, berotegi-efektuko gasek kliman duten eragin guztia deskribatzen du. Berotze globala terminorik ezagunena bihurtu zen, James Hansen NASAko klimaren zientzialariak 1988an Ameriketako Estatu Batuetako Senatuan emandako testigantzan erabili ondoren. 2000ko hamarkadan, klima-aldaketa terminoaren erabilera eta ospea areagotu zen. Berotze globala, normalki, gizakiak eragindako lurreko sistemaren berotzeari dagokio; klima-aldaketa, berriz, aldaketa natural zein antropogenikoari. Bi terminoak modu trukagarrian erabili ohi dira gaur egun.

Hainbat zientzialari, politikari eta komunikabidek krisi klimatikoa edo larrialdi klimatikoa terminoak baliatu dituzte klima-aldaketaz hitz egiteko. The Guardian egunkariko politika-erredaktoreburuak dio hizkuntza hori beren argitalpen-jarraibideetan sartu zutela "zientifikoki zehatzak izaten ari garela ziurtatzeko, eta, aldi berean, irakurleekin argi eta garbi komunikatzen garela gai garrantzitsu honi buruz". Euskal Herrian ere larrialdi klimatiko kontzeptua gero eta gehiago erabiltzen da.

 

Datu instrumental independenteen multzo anitzek erakusten dute klima-sistema berotzen ari dela. 2011-2020 hamarkadan batez beste 1,09 °C [0,95-1,20 °C] berotu zen industria aurreko oinarri-lerroarekin (1850-1900) alderatuta. Gainazaleko tenperaturak 0,2 °C igotzen ari dira hamarkada bakoitzeko, eta 2020an 1,2 °C-ko tenperatura lortuko da industria aurreko aroaren gainetik. 1950etik, egun eta gau hotzen kopuruak behera egin du, eta egun eta gau beroen kopuruak gora.

XVIII. mendearen eta XIX. mendearen erdialdearen arteko berotze garbia urria izan zen. Aldi horretako informazio klimatikoa adierazle paleoklimatikoetatik dator, zuhaitzetatik eta izotz-nukleoetatik, esaterako. Erregistro termometrikoak 1850 inguruan hasi ziren estaldura globala izaten. Berotze eta hozte eredu historikoak, Erdi Aroko Beroaldia eta Izotz Aro Txikia kasu, ez ziren aldi berean eskualde ezberdinetan gertatu. Baliteke tenperaturak XX. mende bukaerakoak bezain altuak izatea eskualde multzo mugatu batean. Berotze globaleko historiaurreko gertakariak izan dira, hala nola Paleozeno-Eozenoko maximo termikoa. Hala ere, tenperaturaren eta CO₂ kontzentrazioen gorakada modernoa hain azkarra izan da, ezen Lurraren historiako gertaera geofisiko bat-batekoak ere ez baitira egungo erritmoetara hurbiltzen.

Airearen tenperaturaren neurketetatik datozen berotze-probak beste behaketa batzuen sorta zabal batek indartzen ditu. Prezipitazio handien maiztasuna eta intentsitatea handitu dira, elurra eta lurreko izotza urtzea eta hezetasun atmosferikoa handitzea. Florak eta faunak ere modu koherentean jokatzen dute berotzearekin; adibidez, landareak lehenago loratzen dira udaberrian. Beste adierazle giltzarri bat goiko atmosfera hoztea da, berotegi-efektuko gasak Lurraren azaletik gertu beroa harrapatzen ari direla eta espaziora ez dela irradiatzen erakusten baitu.

Azken urteetan munduaren tenperaturak gora egin du . Urtero 0,2 gradu egiten du gora batez beste munduaren tenperaturak eta horrek urteetako bilakaera bat dakar. Honek, horrela jarraitzen badu, 2040. urterako tenperaturak 1,5 gradu egingo du gora, eta Parisen egin zen hitzarmenean agertzen den neurrietako bat hautsiko dugu. Mapa eta grafiko ugari daude non hilabetero tenperatura aldaketen berri ematen duten.

 

Tenperaturen igoeraren efektua eskualdeka

Munduko eskualdeak erritmo desberdinetan berotzen dira. Eredu horrek ez du zerikusirik berotegi-efektuko gasak isurtzen diren tokiarekin; izan ere, gas horiek planeta osoan zabaltzeko adina denbora irauten dute. Industria aurreko alditik, lehorreko eskualdeetako azaleraren batez besteko tenperatura munduko azaleraren batez besteko tenperatura baino ia bi aldiz azkarrago igo da. Izan ere, ozeanoek bero-ahalmen handiagoa dute eta lurrunketa bidez bero gehiago galtzen dute. Sistema klimatiko globalaren energia termikoak gora egin du etenaldi labur batzuekin 1970etik gutxienez, eta energia estra horren % 90 baino gehiago ozeanoan biltegiratu da. Gainerakoek atmosfera berotu, izotza urtu eta kontinenteak berotu dituzte.

Ipar hemisferioa eta iparburua askoz azkarrago berotu dira hegoburua eta hego hemisferioa baino. Ipar hemisferioak askoz lur gehiago izateaz gain, urtaroko elurrez eta itsas izotzez estaliago dago. Gainazal horiek argi asko islatzetik ilun izatera pasatzen direnez izotza urtu ondoren, bero gehiago xurgatzen hasten dira. Elurretako eta izotzetako karbono beltzaren tokiko metaketek ere Artikoa berotzen laguntzen dute. Artikoko tenperaturak gora egiten ari dira, munduaren gainerakoa bikoizten duen erritmoan. Artikoko glaziarren eta izotz-geruzen urtzeak ozeanoen zirkulazioa aldatzen du, Golkoko itsaslasterraren ahultzea barne, eta horrek klima are gehiago aldatzen du.

 

Sistema klimatikoak, berez, hainbat ziklo bizi ditu, urteak iraun dezaketenak (El Niño hegoaldeko oszilazioa, adibidez), hamarkadak edo mendeak. Beste aldaketa batzuk sistema klimatikoaren "kanpoko" desoreka energetikoaren ondorio dira, baina ez beti Lurretik kanpokoa. Kanpoko desoreken adibide batzuk berotegi-efektuko gasen kontzentrazioen aldaketak, eguzki-argitasuna, sumendien erupzioak eta Lurraren orbitan Eguzkiaren inguruan gertatzen diren aldaketak dira.

Gizakiak klima-aldaketari egiten dion ekarpena zehazteko, barne aldakortasun klimatikoa eta kanpoko behartze naturalak baztertu behar dira. Funtsezko ikuspegi bat kausa potentzial guztien "aztarna" bakarrak zehaztean datza, eta, ondoren, aztarna horiek behatutako klima-aldaketaren ereduekin alderatzean. Adibidez, eguzki-behartzea baztertu egin daiteke kausa nagusi gisa. Bere hatz-marka atmosfera osoa berotzea izango litzateke. Hala ere, atmosferaren behealdea baino ez da berotu, eta berotegi-efektuko gasen behartzearekin bat dator hori. Duela gutxiko klima-aldaketaren atribuzioak erakusten duenez, berotegi-efektuko gasen hazkundea da bultzatzaile nagusia, eta aerosolek, berriz, moteltze-efektua dute.

Berotegi-efektuko gasen igorpena

 

Berotegi-efektuko gasak gardenak dira eguzki-argiari dagokionez, eta, beraz, horrek atmosfera zeharkatzea ahalbidetzen dute, Lurraren azalera berotzeko. Lurrak beroa irradiatzen du, eta berotegi-efektuko gasek zati bat xurgatzen dute. Xurgapen horrek beroak espaziora ihes egiteko duen abiadura moteltzen du, beroa Lurraren gainazaletik gertu harrapatuz eta denborarekin berotuz. Industria Iraultzaren aurretik, berotegi efektuko gas kopuru naturalen ondorioz, lurrazaletik hurbil zegoen airea 33° C epelagoa zen naturalki izango litzatekeena baino. Ur-lurrunak (~% 50) eta hodeiek (~% 25) berotegi-efektuari gehien eragiten dioten arren, tenperaturaren arabera handitu egiten dira eta, beraz, berrelikatu egiten dira. Aldiz, CO₂ (~% 20), ozono troposferikoa, CFC eta oxido nitrosoa bezalako gasen kontzentrazioak ez daude tenperaturaren mende, eta, beraz, tenperaturan eragiten duten kanpo-faktoreak dira.

Industria Iraultzaz geroztik giza jarduerak, batez ere erregai fosilak (ikatza, petrolioa eta gas naturala) erauzteak eta erretzeak, berotegi-efektuko gasen kopurua handitu du atmosferan, eta horrek desoreka erradiatiboa eragin du. 2019an, CO₂ eta metano kontzentrazioak % 48 eta % 160 inguru igo dira, hurrenez hurren, 1750etik. Azken 2 milioi urteetan CO₂ maila horiek edozein unetan izan direnak baino handiagoak dira. Metano-kontzentrazioak azken 800.000 urteetan baino askoz handiagoak dira.

2019an, berotegi efektuko gasen munduko isuri antropogenikoak 59.000 milioi tona CO₂ izan ziren. Isuri horien % 75 CO₂ zen, % 18 metanoa, % 4 oxido nitrosoa eta % 2 gas fluordunak. CO₂ isuriak, batez ere, garraiorako, fabrikaziorako, berokuntzarako eta elektrizitaterako energia emateko erregai fosilak erretzetik datoz. Beste CO₂ isuri batzuk basogabetzetik eta prozesu industrialetatik datoz, zementua, altzairua, aluminioa eta ongarriak fabrikatzeko erreakzio kimikoek askatutako CO₂a barne. Metano-isurketak abeltzaintzatik, simaurretik, arroz-hazkuntzatik, zabortegietatik, hondakin-uretatik eta ikatz-meatzaritzatik datoz, baita petrolioa eta gasa erauztetik ere. Oxido nitroso isuriak ongarrien deskonposizio mikrobiarretik datoz neurri handi batean.

Baso-soiltzeak berotegi-efektuko gasen isurketei egiten dien ekarpena gorabehera, lurrazalak, bereziki bertako basoek, karbono-hustubide garrantzitsua izaten jarraitzen du CO₂arentzat. Lurrazaleko hustubide-prozesuek, hala nola karbonoa lurrean finkatzeak eta fotosintesiak, munduko CO₂ isurien % 29 inguru ezabatzen dute. Ozeanoa ere karbono-hustubide garrantzitsua da bi etapako prozesu baten bidez. Lehenik, CO₂ gainazaleko uretan disolbatzen da. Ondoren, ozeanoaren itzulerako zirkulazioak ozeanoaren barnealderantz banatzen du, eta bertan metatzen da denborarekin karbonoaren zikloaren zati gisa. Azken bi hamarkadetan, munduko ozeanoek isuritako CO₂aren % 20-30 xurgatu dute.

Ustez garbia den teknologiak, hain zuzen, Interneteko datu fluxu handien agerpenak gas igorpenen igoera ekarri du azken hamarkadetan. Hain zuzen, datu digitalen transmisioa eta mantentzea da CO₂ gas-igorpenen iturri nagusietako bat, zerbitzariek horretarako beharrezko duten hozketa dela eta. 2020ko pandemia urtean, historian inoiz baino gehiago igorri zen CO₂ atmosferara.

Aerosolak eta hodeiak

Airearen kutsadura, aerosol bidez, gizakien osasunerako zama handia izateaz gain, klimari ere eragiten dio, eskala handian. 1961 eta 1990 bitartean, Lurraren azalera iristen den eguzki-argiaren kopurua pixkanaka murrizten ari zela ikusi zen. Fenomeno hori iluntze globala izenez ezagutzen da, eta bioerregaiak eta erregai fosilak erretzetik datozen aerosolei egotzi ohi zaie. Mundu mailan, aerosolek behera egin dute 1990etik, eta horrek esan nahi du jada ez dutela hainbeste ezkutatzen berotegi-efektuko gasek eragindako berotzea.

Aerosolek eguzki-erradiazioa sakabanatu eta xurgatzen dute. Lurraren erradiazio-balantzean ere zeharkako ondorioak dituzte. Sulfato-aerosolek hodeien kondentsazio-nukleo gisa jarduten dute, eta tanta gehiago eta txikiagoak dituzten hodeiak sortzen dituzte. Hodei horiek eguzki-erradiazioa tanta gutxiago eta handiagoak dituzten hodeiek baino modu eraginkorragoan islatzen dute. Euri tanten hazkundea ere murrizten dute, eta, ondorioz, hodeiak islatzaileagoak dira sartzen den eguzki argiaren aurrean. Aerosolen zeharkako ondorioek eragiten dute ziurgabetasun handiena indar erradiatiboan.

Aerosolek berotze globala mugatu ohi duten arren eguzki-argia islatzean, elurraren edo izotzaren gainera erortzen den kedarraren karbono beltzak berotze globalean lagun dezake. Eguzki-argiaren xurgapena ez ezik, urtzea eta itsas mailaren igoera ere areagotzen ditu. Artikoan karbono beltzaren gordailu berriak mugatzeak berotze globala 0,2 °C murriztu lezake 2050erako.

Lurzoruaren erabileran aldaketak

 

Gizakiek Lurraren azalera aldatzen dute batez ere nekazaritza-lur gehiago sortzeko. Gaur egun, nekazaritzak lurraren azaleraren % 34 hartzen du, % 26 basoak dira eta % 30 ez da bizitzeko modukoa (glaziarrak, basamortuak, etab.). Baso-lurren kopuruak behera egiten jarraitzen du, eta hori da lurraren erabileran berotze globala eragiten duen aldaketa nagusia. Deforestazioak zuhaitzek suntsitzen direnean duten CO₂ kopurua askatzen du, eta zuhaitz horiek etorkizunean CO₂ gehiago xurgatzea eragozten du. Deforestazioaren arrazoi nagusiak honako hauek dira: basotik nekazaritza-lurrerako erabileraren etengabeko aldaketa, behi-haragia eta palma-olioa (% 27), baso-produktuak ekoizteko mozketa (% 26), epe laburreko migrazio-laboreak (% 24) eta baso-suteak (% 23).

Lurzoruaren erabilera-aldaketek ez diete berotegi-efektuko gasen isurketei soilik eragiten. Eskualde bateko landaretza motak tokiko tenperaturari eragiten dio. Eragina du espazioan islatzen den eguzki-argi kopuruan (albedo) eta lurrunketa bidez galtzen den bero kopuruan. Adibidez, baso ilun batetik belardi batera aldatzeak azalera argiago bihurtzen du, eta horrek eguzki-argi gehiago islatzea eragiten du. Deforestazioak tenperaturei ere eragin diezaieke, hodeietan eragina duten konposatu kimikoen askapena aldatzean eta haize-patroiak aldatzean. Eremu tropikal eta epeletan, efektu garbia beroketa esanguratsua eragitea da; poloetatik hurbilen dauden latitudeetan, berriz, albedo irabazi batek (basoa elurrezko estalkiak ordezten duen heinean) hozte efektua eragiten du. Mundu mailan, efektu horiek apur bat hoztea eragin dutela uste da, gainazaleko albedoa handituz.

Kausa naturalak

Iraganean ere klima-aldaketa garaiak izan dira, baina oraingoaren aldean faktore naturalek eragindakoak, ez giza-jardueraren ondorioz sortutakoak. Lurraren orbita ez da zirkularra, baizik eta elipse bat, formaz eta orientazioz denboran zehar poliki-poliki aldatzen dena. Orbita aldaketak hiru dira, baina bakarrik lehena hartzen da kontuan kausa bezala. Lurraren eta Eguzkiaren arteko batez besteko distantzia handitu eta txikitu egiten da (10.000 urtez behin ziklo bat). Mugimendu honek aldatu egiten du Lurrera iristen den eguzki-energia kopurua, eta horrek klima aldatzen du. Jarduera tektonikoak epe-luzera begiratuta daude (milioika urte). Kontinenteen eta mendien kokapenean izandako aldaketek hainbat modutan alda dezakete klima. Adibidez, kontinenteen kokapenak erabakitzen du lurraren zenbateko azalera estaltzen duen elurrak edo zenbat euri isurtzen den. Halaber, haize nagusien mugimenduak alda ditzake. Fenomeno hauek iraganean izandako klima aldaketak azaltzeko balio badute ere, oso geldoak dira, eta ez dute eraginik gaur egun ikusten dugun joeran.

Sumendien erupzioek atmosferara hautsa eta errautsa jaurtitzen dute. Hautsak eta errautsak blokatu egiten dute eguzkitik datorren argia. Ondorioz, erupzio nagusi baten ondoren, hurrengo urteetan hozten egiten du Lurra. Hala ere, sumendien eragina CO2aren emisioetan gizakienaren %1 baino ez da gaur egun.

Eguzkiaren argia, klima gidatzen duen energia-iturria da. Eguzkitik lurrazalera iristen den argi kantitatean aldaketak izanez gero, aldatu egingo luke klima. Adibidez, 1650 eta 1850. urteen artean eguzki jardueraren gainbehera bat gertatu zen eta izotz aro txiki bat sortu zuen planetan. Groenlandia bakartuta geratu zen partzialki eta glaziarrek Alpeetan aurrera egin zuten. Berotegi-gasek berotze globalean duten eragina oso txikia dela uste duten zientzialariek (hots, klima-aldaketari garrantzia kentzen dioten eszeptikoek) azken urteotako tenperaturen igoera eguzkiaren jardueraren ondorioz dela proposatu dute (eguzkiaren orbanak ugariagoak direnean eguzkiak erradiazio gehiago igortzen du). Aldaketa horren ondorioz balitz, troposfera eta estratosfera ere berotuko lirateke, eta ez da hala gertatzen. Gainera, azken hamarkadetan ez da egon aldaketa nabarmenik Eguzkiaren erradiazioan.

Klima-aldaketaren atzeraelikadura

 

Atzeraelikadurek aldatu egiten dute klima-sistemak hasierako behartze bati ematen dion erantzuna: atzeraelikadura "autosendogarriek" edo "positiboek" areagotzen dute, eta atzeraelikadura "orekatzaileek" edo "negatiboek" murrizten. Errefortzuko atzeraelikadura nagusiak honako hauek dira: ur-lurrunaren berrelikadura, izotz-albedo berrelikadura eta hodeien efektu garbia. Oreka-mekanismo nagusia hozte erradiatiboa da, Lurraren gainazalak bero gehiago igortzen baitu espaziora, tenperaturaren igoerari erantzuteko. Tenperaturaren atzeraelikaduraz gain, atzeraelikadurak daude karbonoaren zikloan, hala nola CO₂ren ongarri-efektua landareen hazkundean. Atzeraelikadurei buruzko ziurgabetasuna da klima-eredu desberdinek isuri kopuru jakin baterako beroketa-magnitude desberdinak proiektatzeko arrazoi nagusia.

Berotegi-efektuko gasek airea berotzen duten heinean, hezetasun gehiago atxiki dezake. Ur-lurruna berotegi-efektuko gas indartsua da, eta, beraz, are gehiago berotzen du atmosfera. Hodeiak ugarituz gero, eguzki-argi gehiago islatuko da espazioan, eta planeta hoztuko da. Hodeiak altuagoak eta finagoak badira, isolatzaile bat bezala jokatzen dute, beroa behetik behera islatuz eta planeta berotuz. Hodeien eragina atzeraelikaduraren ziurgabetasun-iturri handiena da.

Beste atzeraelikadura garrantzitsu bat Artikoan elur-geruza eta itsas izotza murriztea da, Lurraren gainazalaren islakortasuna murrizten baitu. Orain, Eguzkiaren energia gehiago xurgatzen da eskualde horietan, eta horrek Artikoko tenperatura-aldaketak anplifikatzen laguntzen du. Artikoaren anplifikazioa ere urtzen ari da permafrosta, metanoa eta CO₂ atmosferara askatzen dituena. Klima aldaketak hezeguneetan, itsas sistemetan eta ur gezako sistemetan metanoa askatzea ere eragin dezake. Oro har, atzeraelikadura klimatikoak gero eta positiboagoak izatea espero da.

Gizakiak eragindako CO₂ isurien erdia inguru lehorreko landareek eta ozeanoek xurgatu dute. Lurrean, CO₂aren hazkundeak eta hazkunde-denboraldiaren luzapenak landareen hazkundea suspertu dute. Klima-aldaketak areagotu egiten ditu lehorteak eta bero-boladak, landareen hazkundea eragozten dutenak, eta, horren ondorioz, ez dago zalantzarik karbono-hustubide horrek hazten jarraituko duenik etorkizunean. Lurzoruek karbono kantitate handiak dituzte eta zati bat aska dezakete berotzen direnean. Ozeanoak CO₂ eta bero gehiago xurgatzen duen heinean, azidotu egiten da, zirkulazioa aldatu egiten da eta fitoplanktonak karbono gutxiago xurgatzen du, eta horrek murriztu egiten du ozeanoak atmosferako karbonoa xurgatzen duen abiadura. Oro har, CO₂ kontzentrazio handiagoak izanez gero, Lurrak gure isurketen zati txiki bat xurgatuko du.

Ingurumen-ondorioak

 

Klima-aldaketaren ingurumen-ondorioak zabalak eta irismen handikoak dira, eta ozeanoei, izotzari eta eguraldiari eragiten diete. Aldaketak pixkanaka edo azkar gerta daitezke. Efektu horien frogak iraganean izandako klima-aldaketaren azterketatik, modelizaziotik eta behaketa modernoetatik datoz. 1950eko hamarkadatik, lehorteak eta bero-boladak gero eta maizago agertu dira. Indian eta Asiako ekialdean fenomeno oso heze edo lehorrak ugaritu egin dira montzoi garaian. Litekeena da prezipitazioen indizeak eta urakanen eta tifoien intentsitateak gora egitea, eta haien banaketa geografikoko eremua polarretara zabaltzea, klimaren berotzeari erantzuteko. Zikloi tropikalen maiztasuna ez da handitu klima-aldaketaren ondorioz.

Itsasoaren maila globala igotzen ari da glaziarren urtzearen, Groenlandiako eta Antartikako izotz geruzen urtzearen eta hedapen termikoaren ondorioz. 1993 eta 2020 artean, igoera areagotu zen denborarekin, urtean 3,3 ± 0,3 mm-ko batez bestekoarekin. XXI. mendean zehar, IPCCk aurreikusten du, emisio oso altuen egoera batean, itsas maila 61 eta 110 cm artean igo daitekeela. Ozeanoen beroaren gorakada Antartikako glaziarren irteerak hondatzen eta azaleratzeko mehatxua egiten ari da, izotz-geruza asko urtzeko arriskuarekin eta isuriak handiak izanez gero itsas maila 2100ean 2 metro igotzeko aukerarekin.

Klima-aldaketaren ondorioz, Artikoko itsas izotza murriztu eta argaldu egin da hamarkada askotan. Espero da izotzik gabeko udak ez direla oso ohikoak izango 1,5 ° C-ko beroketarekin, baina aurreikusten da hiru edo hamar urtean behin gertatuko direla, 2 °C-ko beroketa-mailarekin. Atmosferako CO₂ kontzentrazio handiagoek aldaketak eragin dituzte ozeanoen kimikan. Disolbatutako CO₂a handitzeak ozeanoak azidotzea eragiten du. Gainera, oxigeno mailak gutxitzen ari dira, oxigenoa ez baita hain disolbagarria ur beroenean. Ozeanoko eremu hilak ere, oxigeno gutxiko eskualdeak, hedatzen ari dira.

Inflexio-puntuak eta epe luzeko eraginak

Berotze globalaren maila handiagoek "inflexio-puntuak" zeharkatzeko arriskua areagotzen dute, hau da, atalaseak, zeinetatik aurrera jada ezin diren zenbait inpaktu saihestu, nahiz eta tenperaturak murriztu. Adibide bat Mendebaldeko Antartikako eta Groenlandiako izotz-geruzen kolapsoa da; izan ere, tenperatura 1,5 eta 2 °C artean igotzeak arriskuan jar dezake izotz-geruzen urtzea, nahiz eta urtzearen denborazko eskala zalantzazkoa izan eta etorkizuneko berotzearen araberakoa izan. Eskala handiko aldaketa batzuk epe laburrean gerta litezke, hala nola korronte ozeaniko batzuen itxiera, hala nola Atlantikoko hegoaldeko iraultze zirkulazioa (AMOC). Inflexio-puntuek kalte itzulezinak ere izan ditzakete ekosistemetan, hala nola Amazoniako oihanean eta koralezko arrezifeetan.

Klima aldaketaren epe luzeko ondorioen artean izotza gehiago urtzea, ozeanoak berotzea, itsas maila handitzea eta ozeanoak azidotzea daude. Mendeetatik milurtekora bitarteko denborazko eskala batean, aldaketa klimatikoaren magnitudea batez ere CO₂ isuri antropogenikoek baldintzatuko dute. Hori CO₂aren bizitza atmosferiko luzearen ondorio da. CO₂aren xurgapen ozeanikoa nahiko motela da ozeanoen azidotzeak ehunka edo milaka urtetan zehar jarrai dezan. Kalkuluen arabera, isuri horiek 100.000 urtez luzatu dute, gutxienez, egungo glaziazioen arteko aldia. Itsas mailaren gorakadak mende askotan jarraituko du, Celsius graduko 2,3 metroko igoerarekin 2000 urte igarotzean.

Fauna eta floran eragina

Azkenaldiko berotzeak lurreko eta ur gezako espezie asko poloetara eta altuera handiagoetara bultzatu ditu. Atmosferako CO₂ mailak handitzeak eta hazkunde-denboraldia luzatzeak berdatze globala ekarri dute. Hala ere, bero-boladek eta lehorteek ekosistemen produktibitatea murriztu dute zenbait eskualdetan. Kontrako efektu horien etorkizuneko oreka ez dago argi. Klima-aldaketak klima-eremu lehorragoak hedatzen lagundu du, hala nola basamortu gehiago tropikoetan. Berotze globalaren magnitudeak eta abiadurak aukera gehiago ematen dituzte ekosistemak bat-batean aldatzeko. Oro har, klima-aldaketak espezie askoren desagerpena eragitea espero da.

Ozeanoak lurra baino astiroago berotu dira, baina landareek eta ozeanoko animaliek lurreko espezieak baino azkarrago migratu dute poloetara. Lurrean bezala, ozeanoko bero-boladak ohikoagoak dira klima-aldaketaren ondorioz, eta horrek kalte egiten die askotariko organismoei, hala nola koralei, algei eta itsas hegaztiei. Ozeanoaren azidotzeak zaildu egiten du muskuiluen, lanpernen eta koralen maskorrak eta eskeletoak sortzea, eta bero-boladek koralezko uharriak zuritu dituzte. Klima-aldaketak eta eutrofizazioak bultzatutako alga kaltegarrien loraketek oxigeno-mailak murrizten dituzte, elikadura-sareak nahasten dituzte eta itsasoko bizi-galera handiak eragiten dituzte. Kostaldeko ekosistemek estres berezia jasaten dute. Munduko hezeguneen ia erdiak desagertu egin dira klima-aldaketaren eta beste giza inpaktu batzuen ondorioz.

Eragina gizakiengan

Elikagaiak eta osasuna

Eragina bizimoduengan

Desinformazioaren kontrako borroka

Badago munduan berotze globalaren kontu honi garrantzia kendu nahi dioen jendea edo, zuzenean, gertatzen ari dela ukatzen duen jendea. Zientziaren ikuspegitik ebidentzien bildumak eta beste estrategia batzuk proposatu izan dira.

Robotak berotze globalaren aurka

Aspalditik, meteorologiako agentziek adimen artifizialaz hornitzen du bere iragarpenak doitzeko, Europako herrialde batzuetako estazioetatik datozen datuekin.

Gaur egun, duela bost urte baino zehatzagoak direla diote datu horiek. Momenturo eredu batzuk sortzen dira tenperaturaren, poluzioaren, ozono geruzaren proportzioen, hezetasunaren balioekin… Balio horiek jasotzen dituzten sentsoreetatik abiatu daitezke iragarpenak doitzeko.

Horri guztiari esker, inoiz baino zehaztasun handiagoz uler dezakegu zer egoeratan gauden eta, batez ere, nola jokatu behar dugun.

Gure inguruan gertatzen dena hautemateko milioika radar, sentsore, ganbera eta gailuz inguratuta bizi gara. Atmosferako eta inguruneko karbono dioxidoaren eta oxido nitrosoaren mailak igotzetik hasi eta itsas mailaren igoerara arte, kutsadura akustikoa edo biodibertsitatearen galera barne.

Oso makina sofistikatuak dira, baina ez dira autosufizienteak isolatzen baditugu. Horregatik, hainbat programatzaileek eta zientzialariek giza garun baten abiadura eta ahalmena gainditzeko gai diren softwareak garatu dituzte. Jonathan Gregory horietako bat da. Gregory-ren zenbakizko ereduei esker, aldagai guztiak integratu eta eskuragarri dauden datuak doitu ahal izan dira, sistema klimatikoaren etorkizuneko bilakaera aurresan ahal izateko.

Gainera, datuak adimen artifizialaren bidez interpretatzeko sistema horri esker, 2100 urte bitarteko patroi nahiko zehatza ezarri ahal izango da. Baina eredu hori, CO2 gasen emisioei eusteko gai garen neurriaren araberakoa izango da.

Badira irtenbide eta neurri nagusi batzuk politikariek proposatu dituztenak berotze globalaren arazoa konpontzeko: moteltzea (igorpenak murriztea), moldatzea eta geoingeniaritza.

Moteltzea

Egungo eztabaida eta gaur egun politikagintzan den geldialdia moteltzeari dagozkio ia oso-osorik: ea epe laburreko politikari ekin behar zaion igorpenak murrizteko, eta hala eginez gero, zenbateko zorroztasunez eta nola. Karbono-emisioak murrizteko politika adimentsuak, teknologia berrikuntzak eta negozioen lidergoa eskatzen dute.

Berreskuratze Soluzioak/Moldatzea

 

Etorkizunean inpaktu okerragoa saihesteko, sektore publikoek eta pribatuek planetako erresistentzia sendotzea dute helburu, berotze eragina saihestezina izan ez dadin. Teknologia berritzaileen erabilera ezinbestekoa da moldatze prozesu honetan, besteak beste, energia berriztagarriak, ibilgailu alternatiboak, energia nuklearraren aurrerapena eta karbonoaren harrapaketa, erabilera eta biltegiratzea.

Geoingeniaritza

Azken aukera bezala, geoingeniaritza proposatzen da. Klima aktiboki manipulatzea eskatzen duen bidea, berotegi-gasak atmosferan ugaltzearen ondorioak ezabatzeko eta askotariko proposamen sorta biltzen ditu: Eguzkitiko argiari trabak jartzea, munduko karbono-zikloa manipulatzea… Baina Lurra horrela aktiboki manipulatzeak arrisku handiak ekar ditzake Lurrarentzat. Gainera, halako proiektuak arazo legal, diplomatiko eta politiko larriak azaleratuko lituzkete.

Berotze-globalaren aurka jarduteko enpresek egin dezaketena

Onena da enpresa horiek produktuak garatzeko eta zerbitzuak emateko modua aldatzen hastea.

1. Karbono-aztarna neurtzea: lehenik eta behin, jakin behar da zure enpresak zenbat berotegi-efektuko gas isurtzen dituen urtero. Hortik aurrera, aholkularitzak egin ahal izango dira kanpoko enpresen bitartez, emisio horiek nola murriztu daitezkeen zehazteko.
2. Ekintza klimatikoko plan bat garatzea: plan bat gauzatu ahal izateko eta zure enpresak isurtzen duen karbono-kantitatea murrizteko, argi izan behar duzu aldaketa horiek zein funtsezko arlotan garatu behar diren. Garrantzitsuenak honako hauek dira: hornidura-katea, hau da, materialen eta hornidura-katea; energian, elektrizitatean, konpainiaren eta instalazioen berokuntzan; garraioan, hau da, logistikan eta produktuek egiten dituzten ibilbideetan; eta, adibidez, gutxiago kutsatzen duten garraioak erabiltzea, hala nola itsasontziak, hegazkinen ordez. Enpresaren ibilgailuak ere alda daitezke ibilgailu elektrikoekin, edo garraio ekologikoa sustatu, bizikletak eta garraio publikoa adibidez.
3. Isurketak murrizteko helburuak ezartzea: ekintza-planen prezioak ezartzea eta enpresari izango dion kostua ezagutzea funtsezkoa da ekintza klimatikoko plana gauzatzeko.
4. Aurrerabidea gainbegiratzea: beharrezkoa da emisioen murrizketaren hobekuntza ebaluatzea, eta hirugarrenen aholkularitza kontratatzea ezinbestekoa izan daiteke erantzukizuna ez galtzeko eta karbono-aztarna neurtzeko. Horrela, ekintza-plana non hobetu daitekeen jakiteko datuak lor daitezke.
5. Klima-kontzientzia duten politikak babestea: Oso garrantzitsua da klima-aldaketaren aurkako ekintzak ezartzen dituzten politikak babestea eta laguntzea. Ibilgailu elektrikoentzako diru-itzulketek eta energia berriztagarrientzako pizgarriek epe luzeko negozioen kostua murrizten dute.

Agenda 21

Agenda 21 ingurumen- hezkuntza programa bat da, eta bere helburu nagusia ingurumen arazoei konponbidea emateko bideak ezagutaraztea eta motibazioa eta konpromisoa sortzea da.

Eremu ezberdinak garatzen ditu, eskola eta udalerri edo eskualdea. Hezkuntza-komunitatea lantzen du batez ere, eta ikasleei eman nahi die protagonismo gehien. 5 fasetan banatzen da:

1. Antolamendua eta planifikazioa: antolamenduaren oinarriak (koordinatzailea, talde sustatzailea...) eta hasierako planifikazioa zehazten dira.
2. Sentsibilizazioa eta motibazioa: behar-beharrezkoa da hezkuntza-komunitatearen partaidetza lortzeko. Egitamu berezi baten bidez egitea komeni da.
3. Diagnostikoa: ikastetxearen hasierako argazkia edukitzeko balio du. Horretarako programaren hiru ardatzak hartzen dira kontuan. Bestalde, udalerriaren egoeraren azterketa egiteko une aproposa da.
4. Ekintza-plana: fase honetan definitzen eta planifikatzen da ikastetxea eta haren inguru hurbila jasangarriago egiteko ekintzen multzoa. Plana garatzeko hobekuntza-helburuak eta horiek lortzeko ekintzak zehazten dira; gainera, lorpenak neurtzeko adierazle batzuk azaltzen dira.
5. Komunikazioa eta Ebaluazioa: prozesu osoan egiten direnez, eta izaeraz eta ezaugarriz ezberdinak direnez, fase berezia osatzen dute.

Agenda 30

2030 Agenda Garapen Jasangarrirako ekintza-plan bat da, Nazio Batuetako estatu kideen konpromisotik sortua. Haren helburu nagusia pertsonak, planeta eta oparotasuna babesten direla zaintzea da.

2000. urtean, Nazio Batuetako kide ziren herrialdeek Milurtekoaren Garapen Helburuak (MGH) 2015. urterako lortzea adostu zuten. MGH horiek betetzeko epea amaitzean, 2015eko irailaren 25ean, NBEren Batzar Nagusiak klima-aldaketari buruzko mundu-mailako akordio berri bat ezarri zuen. Egun horretan gertaera historiko bat gertatu zen, eta mundu osoko 193 estatu kideek 2030 Agenda onartzeko konpromisoa hartu zuten. Nazio Batuen Garapenerako Programaren barruan dago NBEk sustatutako programa hori, eta Garapen Jasangarrirako 17 Helburu (GJH) jorratzen ditu. Helburu horiek, aldi berean, lortu beharreko 169 helburutan banatzen dira.

Klima Aldaketari eta Trantsizio Energetikoari buruzko Legea Espainian

Neutraltasun klimatikorako bide-orria:

2020/02/10

• Nahitaezkoa izango da 50.000 baino gehiagoko udalerriek eta uharte-lurraldeek emisio gutxiko eremuak ezartzea, beranduenez 2023 baino lehen, eta eremu horietan atzera egitea dakarren edozein udal-neurrik administrazio zentral edo autonomiko eskudunaren aldeko txostena izan beharko du.
• Handitu egiten ditu bere jardueraren klima-arriskua ebaluatu behar duten erakundeak
• Titulu berri bat sartu da, gobernantzari eta parte-hartze publikoari buruzkoa, eta klima-aldaketara egokitzeko neurriak indartu dira, besteak beste.

Zer egiten du EBk klima-aldaketaren alde?

02/12/2019

Europar Batasunaren lehentasunetako bat da klima-aldaketa geldiaraztea eta ingurumen-fenomeno horrek planetan dituen ondorioetara hobeto egokitzea.

Horretarako, Europar Batasunak Europa ekonomia jasangarri bihurtzeko neurriak proposatzen ditu, isurketak murrizteari - Helburu oso zorrotzekin - Eta energia-eraginkortasuna hobetzeari esker, besteak beste.

Helburuak

Helburuak lortzeko, Europar Batasunak 2050erako berotegi-efektuko gasen isurketa% 80 eta% 95 artean murrizteko helburua ezarri du.

2008. urtean ezarri ziren lehen neurriak, 2020. urteari begira, eta urte horretarako lortu nahi zen:

• Isurketak% 20 murriztea
• Energia berriztagarrien erabileraren proportzioa% 20 handitzea
• Energia-eraginkortasuna% 20 handitzea

Gainera, Europako Parlamentuak larrialdi klimatikoa ezarri du eta 2030erako EBk isurketak% 55 murriztu behar izan ditu.

Hurrengo urratsa emisioak murriztea ekarriko lukeen neutraltasun klimatikoa lortzea da, eta Parisko Hitzarmenaren helburu nagusia lortzea: tenperatura globala 1,5 gradutan igotzea.

Kopuru horiek lortzeko, EBk ekonomia hipokarboniko bat sortzea proposatzen du, hau da, emisio gutxiko ekonomia bat, eta ingurumena errespetatzen duen gizarte bat, honako hauekin:

• Enplegu ekologikoagoak, energia berriztagarrien erabilera eta hondakinei buruzko Europako araudiaren aplikazioa.
• Garraio garbia, ibilgailu hibridoak edo elektrikoak eta garraio publikoaren erabilera handiagoa, 2050erako emisioak% 50 murriztu ditzakeena.
• Eraikin eta sistema energetiko eraginkorrak.

Egoera hobetzeko ekintzak/proposamenak:

Klimaren Gailurrak

Nazio Batuetako Konbentzioen Alderdien COP edo Klima Aldaketari buruzko bilerak eta konferentziak dira, eta urtero biltzen dituzte munduko liderrak, bizi dugun krisi klimatikoa geldiarazteko behar diren emisioak murrizteko konpromisoak bete ahal izateko beharrezko diren erabakiak hartzen dituzten. Alderdien konferentzia New Yorken onartu zen, 1992ko maiatzaren 9an. Mundu mailan klima aldaketarekin lotutako arazoen kontzientzia publikoa indartzeko aukera ematen du.

Alderdien Konferentziako CP edo COP (Conference of the Parties) da Konbentzioaren "organo gorena", hau da, erabakitzeko ahalmena duen agintari gorena. Konbentzioan parte hartzen duten herrialde guztien elkartea da.

CP arduratzen da klima-aldaketaren arazoak konpontzeko nazioarteko ahaleginei eusteaz. Konbentzioaren aplikazioa eta alderdien konpromisoak aztertzen ditu, Konbentzioaren helburuen, aurkikuntza zientifiko berrien eta klima-aldaketari buruzko politikak aplikatzean lortutako esperientziaren arabera. CPren funtsezko zeregin bat aldeek aurkeztutako komunikazio nazionalak eta emisioen inbentarioak aztertzea da. Informazio hori oinarri hartuta, CPk alderdiek hartutako neurrien ondorioak eta Konbentzioaren azken helburua lortzeko egindako aurrerapenak ebaluatzen ditu.

CP urtero biltzen da 1995etik. CP Bonnen biltzen da, Idazkaritzaren egoitzan, salbu eta alderdi batek bere burua eskaintzen duenean saioaren anfitrioi gisa (hori da ohikoa). Komunikabideek normalean COP bakoitzari "klimaren gailurra" esaten diote.

1972an Nazio Batuen Giza Ingurumenari buruzko Konferentzia egin zen Stockholmen. Lehen aldiz, ingurumenaren degradazioaren gaia munduko gobernu nagusien agendan agertzen da. Nazio Batuen Erakundeak planetaren degradazioa geldiarazteko irtenbideak aurkitu nahi zituztenen nazioen ordezkari nagusiak bildu zituen. Nazio Batuen Ingurumenari buruzko Programa (UNEP) sortu zen, herrietan kontzientzia ekologiko berri bat sortzeko asmoz. Onartu zen gazteak eta helduak hezi behar zirela planetaren iraunkortasuna arriskuan jartzen zuten ingurumen-arazoak aurreikusteko eta konpontzeko. Antolatu ziren jarduerek esparru nagusiak ezarri zituzten: klima-aldaketa, lurzoruaren degradazioa, itsasertzaren eta ozeanoen narriadura, pobretze biologikoa, hondakin toxikoak, edateko uraren baliabide partekatuen kudeaketa eta pertsonen bizi-kalitatearen narriadura.

Bi hamarkada geroago Rio de Janeiron Ingurumenari eta Garapenari buruzko Lurraren Goi Bilera (1992) egin zen, planetaren garapen iraunkorra ahalbidetuko zuen politika global baten oinarriak ezarri nahi zituena. Bilera honetan funtsezko bost testu onartzen dira: Rioko Adierazpena edo Lurraren Gutuna, Basoari buruzko Adierazpena, Biodibertsitateari buruzko Hitzarmena, Klimari buruzko Hitzarmena, Desertifikazioaren Aurkako Hitzarmena eta Agenda 21 edo XXI. menderako Programa, non hurrengo hamarkadan gauzatuko ziren ekintzak zerrendatzen ziren.

2002an Johannesburgon Garapen Iraunkorraren Munduko Goi Bilera antolatu zen. Bertan, uraren eskuragarritasuna eta estres hidrikoa bezalako gaiak eztabaidatu ziren. Animalien gehiegizko energia-kontsumoa, nekazaritza-ekoizpena eta biodibertsitatea. Helburu sinboliko gisa, arazo globalen aurrean gaitasun kolektiboa erakutsi nahi zen, ingurumenarekin bat etorriz hazteko beharra adieraziz, osasuna, hezkuntza eta justizia helburu. Batzuen ustez, goi-bilera honetan gizarte garapenaren inguruko gaiak azpimarratzea lortu zen, hala nola pobrezia errotik kentzea, ura eta saneamendu zerbitzuak eskuratzea eta osasuna.

Hainbat goi-bilera egiten jarraitu dira 2002tik, hau da, berrogei urte baino gehiagoz klima-aldaketaren eta garapen iraunkorraren problematikari buruzko mundu osoko eztabaidari eutsi zaio. Bi gai horiek arazo nagusi bihurtu dira guztiontzat etorkizunari begira. Baina munduko aktoreen jarrerak aurrez aurre daude oraindik.

Parisko hitzarmena

2016ko apirilaren 22an, Parisko 21. konferentzian, akordio historiko bat lortu zen: Parisko Hitzarmena. Mende honetako tenperaturaren igoera industriaurreko mailekin alderatuta, 2 °C azpitik mantentzea da bere helburu nagusia, eta 1,5 °C-ra are gehiago mugatzea. Munduko 175 liderrek egun berean sinatu zuten akordioa.

Bost urtean behin (2023an hasita), herrialde guztiek jakinarazi eta mantendu behar dituzte emisioak murrizteko helburu nazionalak (emisioak murrizteko garapen-planak). Gainera, herrialde guztiek abian jarri behar dituzte helburu horiek lortzeko politikak eta neurri nazionalak. Hala, klima-aldaketaren aurka borrokatzeko 190 plan aurkeztu dira, Konbentzioaren alderdi guztien isurketen% 99 inguru estaltzen dituztenak.

Parisko Akordioak gero eta helburu handiagoak dituzten konpromisoen anbizioa gehitzearen garrantzia aitortzen du, hau da, 5 urtetik behin herrialdeen konpromisoak gero eta handiagoak izango dira.

Era berean, akordioak ekosistemek karbono-hustutegi gisa duten garrantzia aitortzen du, bereziki basoek, akordioan esplizituki jasotzen baitira, eta herrialdeek ezarritako helburuak betetzeko merkatu-mekanismoak erabiltzeko aukera aitortzen du, herrialdeek beren ekarpenetan hala erabakitzen badute.

Estatu kideak

2019tik aurrera, CPk 197 zati ditu, Nazio Batuetako estatu kide guztiak barne, baita Niue, Cook uharteak eta Europar Batasuna ere. Gainera, Egoitza Santua eta Palestina estatu behatzaileak dira.

Behatzaileak:

• Palestina

• Berotegi efektua
• Parisko Hitzarmena (2015)
• Ozono geruza
• Holozenoko iraungipen masiboa
• Live Earth kontzertu sorta (2007)

• https://www.euskadi.eus/informazioa/eskolako-agenda-21-jasangarritasunerako-hezi/web01-a2inghez/eu/ (Agenda 21)
• https://www.climate.gov/maps-data/data-snapshots/tempanomaly-monthly-nnvl-2019-12-00?theme=Temperature (mapa)