Cynhadledd Yalta

Yno bu cwrdd tri prif arweinydd y Cynghreiriaid: Franklin D. Roosevelt, Arlywydd yr Unol Daleithiau; Winston Churchill, Prif Weinidog y Deyrnas Unedig; a Joseff Stalin, Prif Arweinydd yr Undeb Sofietaidd. Nod y gynhadledd oedd i gynllunio gorchfygiad a meddiannaeth yr Almaen Natsïaidd a dyfodol Ewrop wedi'r rhyfel.

Cynhadledd Yalta

Enghraifft o'r canlynol	uwchgynhadledd
Gwlad	UDA  Undeb Sofietaidd  Prydain Fawr
Dechreuwyd	4 Chwefror 1945
Daeth i ben	11 Chwefror 1945
Olynwyd gan	Cynhadledd Potsdam
Lleoliad	Livadia Palace
Gwladwriaeth	Yr Undeb Sofietaidd
Rhanbarth	Yalta
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Trafododd y Tri Mawr, ymhlith pethau eraill, y gweithrediadau milwrol olaf yn erbyn yr Almaen yn Ewrop a'i thynged ôl-rhyfel, mater Gwlad Pwyl a'i system wleidyddol ac economaidd ôl-rhyfel, achosion troseddwyr rhyfel y Natsïaid, ac ymwneud yr Undeb Sofietaidd ag ymladd yn erbyn Ymerodraeth Japan gan gynnwys meysydd y gân yn Asia a'r Môr Tawel.

Rhagflaenwyd Cynhadledd Yalta gan Gynhadledd Tehran (28 Tachwedd - 2 Rhagfyr 1943) 1943 gyda'r un cyfranogwyr. Y Gynhadledd olaf o'r natur yma oedd Cynhadledd Potsdam) 17 Gorffennaf - 2 Awst 1945) pan nodwyd prif fframwaith ffiniau mewnol ac allanol yr Almaen a'i thaliadau ac ymdriniaeth wedi iddi golli'r Rhyfel. Erbyn Potsdam cymerodd yr yr Unol Daleithiau Arlywydd newydd, Harry Truman le diweddar, Franklin D. Roosevelt ac roedd gan Brydain Brif Weinidog hanner ffordd drwy'r Gynhadledd, Clement Attlee, yn lle Winston Churchill. Nodwyd y gynhadledd mewn dogfennau cyfrinachol gyda'r enw cod "Argonaut".

Yng Nghynhadledd Yalta, daethpwyd i gytundeb ar sawl prif bwynt:

1. y byddai'r Almaen, ar ôl buddugoliaeth y Cynghreiriaid, yn cael ei rhannu'n barthau meddiannaeth a lywodraethir gan un o bedair talaith y Cynghreiriaid: Prydain Fawr, yr Unol Daleithiau, yr Undeb Sofietaidd, a Ffrainc. Sefydlwyd "Comisiwn Rhaniad yr Almaen" swyddogol, a oedd yn bwriadu rhannu'r Almaen yn hyd at chwe thalaith,
2. i gyflawni dadfyddino a dad-ddynodi milwrol, economaidd a gwleidyddol yr Almaen ar ôl y rhyfel a sicrhau talu iawndal - y gellir ei godi hefyd ar atafaelu eiddo preifat yr Almaen a llafur gorfodol,
3. i ddychwelyd llywodraethau cyn y Rhyfel mewn gwledydd a ryddhawyd o feddiannaeth yr Almaen, ac eithrio Bwlgaria, Rwmania a Gwlad Pwyl - lle'r oedd yr Undeb Sofietaidd eisoes wedi gosod llywodraethau lloeren. O ran Ffrainc, cydnabyddir llywodraeth Ffrainc Rydd,
4. bod yr Undeb Sofietaidd i feddiannu oddeutu 40% o diriogaeth Gwlad Pwyl cyn y rhyfel, a feddiannwyd gan yr Undeb Sofietaidd ym 1939 yn yr ymddygiad ymosodol Almaenig-Sofietaidd ar y wlad honno a gynhaliwyd yn unol â Cytundeb Molotov–Ribbentrop. Bydd colli tiriogaeth i Wlad Pwyl yn cael ei ddigolledu gan ran o diriogaeth yr Almaen, yr Almaenwyr yn byw ynddi'n bennaf. Nid gwestiynwyd penderfyniadau’r Undeb Sofietaidd i feddiannu Estonia, Latfia, Lithwania a Moldofa (Bessarabia),
5. ildio dinasyddion Iwgoslafia a'r Undeb Sofietaidd (milwyr wedi eu carcharu, ffoaduriaid ayyb) i awdurdodau'r gwledydd hynny, waeth beth fo'u caniatâd,
6. y bydd y Cenhedloedd Unedig yn cael eu sefydlu ar ôl diwedd y rhyfel,
7. y byddai'r Undeb Sofietaidd yn dechrau gweithgareddau rhyfel yn erbyn Japan cyn pen 90 diwrnod ar ôl trechu'r Almaen,
8. y byddai'r Cynghreiriaid yn cydweithredu yn erlid troseddwyr rhyfel y Natsïaid,
9. bod y cynghreiriaid yn gweithio ac yn gweithredu'n gytûn yn y gwledydd rhydd.

Cytunodd y cytundeb hwn hefyd ar rannu cylchoedd dylanwad gwleidyddol ar ôl y Rhyfel, a oedd mewn egwyddor yn dilyn cyrhaeddiad y parth a orchfygwyd gan y Fyddin Goch yn Ewrop - a oedd ar yr adeg honno deirgwaith cymaint o fyddinoedd ar gyfandir Ewrop â'r Unol Daleithiau a Phrydain gyda'i gilydd.

Map rhannu'r Almaen a'i thiriogaethau coll

•  
  Map o raniad terfynol yr Almaen fewn i barthau dan reolaeth y cynghreiriaid:      Parth Prydain      Parth Ffrainc (dau exclaves) a dechrau yn 1947, y Saar protectorate      Parth America      Parth Sofietaidd, yn hwyrach Dwyrain yr Almaen      Tiriogaeth a feddianwyd gan Wlad Pwyl a'r Sofietiaid
•  
  Map Cynllun Morgenthau:      Gogledd yr Almaen      De'r Almaen      Parth Ryngwladol      Tiriogaeth a gollwyd gan yr Almaen (Saarland i Ffrainc, Silesia Uchaf i Wlad Pwyl, Dwyrain Prwsia, rhannu rhwng Gwlad Pwyl a'r Undeb Sofietaidd)

Yn ôl y cynllun Sofietaidd ar gyfer Dwyrain Ewrop, Gwlad Pwyl oedd un o'r prif themâu; Disgrifiodd Stalin y sefyllfa Sofietaidd fel a ganlyn:

“I boblogaeth Rwsia, mae cwestiwn Gwlad Pwyl nid yn unig yn gwestiwn o anrhydedd, ond hefyd yn gwestiwn o ddiogelwch. Trwy gydol hanes, mae Gwlad Pwyl wedi bod yn goridor y mae'r gelyn wedi goresgyn Rwsia drwyddo. Ddwywaith yn ystod y deng mlynedd ar hugain diwethaf, mae ein gelynion, yr Almaenwyr, wedi goresgyn trwy'r coridor hwn. Mae er budd Rwsia i Wlad Pwyl fod yn gryf a chadarn, yn barod i amddiffyn y fynedfa i'r ardal ar ei phen ei hun. Mae'n hanfodol bod Gwlad Pwyl yn rhydd, yn annibynnol ac yn gryf. Felly mae hyn nid yn unig yn fater o anrhydedd, ond hefyd o fywyd a marwolaeth i'r wladwriaeth Sofietaidd."

Yn ôl rhai haneswyr a sylwebyddion, fe wnaeth Churchill, ac yn enwedig Roosevelt, ildio Dwyrain Ewrop i'r unben Stalin yn rhy rhwydd. Dadleir y gallai yr Unol Daleithiau, yn enwedig, fod wedi defnydio ei grym economaidd anferthol, i rwymo tueddiadau imperialaidd a dicellgar Stalin:

"Yalta ... it was certainly a betrayal, the betrayal of half of Europe. It is a legend. Of which in the post-war period of divided Europe, some statesmen, like General de Gaulle, were assiduous propagandists ... It is the key question: that compromise between Western democracies and Stalin was not inevitable. Washington and London were not forced by the situation to surrender the whole of Eastern Europe to the Kremlin. During the ongoing war, they still had a formidable tool of pressure in their hands: mainly US military supplies, without which the Red Army would not have been able to fight and advance. If only they had threatened to block supplies, history would perhaps have taken a different course. They didn't, out of blindness. I don't understand how Churchill was so blind."

• Cytundeb Heddwch Paris, 29 Gorffennaf - 15 Hydref 1946
• Cynhadledd Potsdam, 17 Gorffennaf - 2 Awst 1945
• Cynhadledd Yalta, 4 - 11 Chwefror 1945
• Cynhadledd Quebec (1944), 12 - 16 Medi 1944
• Cynhadledd Tehran, 28 Tachwedd - 1 Rhagfyr 1943
• Cynhadledd Cairo (1943), 22 - 26 Tachwedd 1943
• Cynhadledd Quebec (1943), 17-24 Awst 1943
• Cynhadledd Casablanca, 14 - 24 Ionawr 1943

• MilitaryHistoryOnline "Yalta Conference" Archifwyd 2019-02-02 yn y Peiriant Wayback.
• Yalta casts its shadow 60 years on, BBC, 7 Chwefror 2005