ترانسجێندەر

لە ئێستادا زاراوەی ترانسجێندەر دەگەڕێتەوە بۆ کەسێک کە ناسنامە جێندەرییەکەیان یان شێوازی دەربڕینە جێندەرییەکەیان لەگەڵ ئەو ڕەگەزە یەکناگرێتەوە کە کۆمەڵگا پێشبینی بۆدەکات کە پزیشک بەپێی ئەو سێکسەی لەکاتی لەدایکبوون دەیبینێت ڕەگەزێکی بۆ دەستنیشان دەکات. ھەندێک لە کەسانی ترانسجێندەر حاڵەتی نائارامی جێندەریان دەبێت کە بەمانای نائارامی دێت لەم جێندەرەی بۆیان دیاری کراوە لەگەڵ ناسنامە جێندەرییەکەی یەک ناگرێتەوە، کە نائارامیی جێندەری بە زۆری لە منداڵی ڕوودەدات، بەڵام ھەندێک کەس لەوانەیە تا ھەرزەکاری ھەستی پێنەکەن یان دوای ھەرزەکاری یان زۆر زیاتر. لە کەسێک بۆ کەسێکی تر دەگۆڕێت کەسانی ترانسجێندەر پێویستیان بە کردنی چەن شتێک دەبێت (نموونە: گۆڕینی ناو بە شێوەی یاسایی، گوێزانەوەی جێندەر بە شێوەیی یاسایی) کردارە پزیشکییەکان بۆ ترانسجێندەر (چارەسەری دانانەوەی ھۆرمۆن، یان کۆنتڕۆلی ھۆرمۆنی) و (نەشتەرگەری پزیشکی: وەک چارەسەری دانانەوەی جێندەری بە گشتی) ئەوە گرنگە کە بزانین ناسنامەی جێندەری جیاوازە لە دەربڕینی جێندەری کە ناسنامەی جێندەری بریتییە لە ھەست پێکردنی کەسێک بۆ جێندەرەکەی.

بەڵام دەربرینی جێندەری دەگەڕێتەوە بۆ کەسێک کە خۆی دەردەبڕێ بەشێوەی جێندەرەکەی دەربڕینی جێندەری بریتییە لەوەی کە کەسێک چۆن ھەڵسوکەوت دەکات، و کارەکانی خۆی دەکات، و شێوازی جل و بەکارھێنانی کەلوپەلەکان و شێوازی گرنگی بەخۆدان و شێوەی دەنگ و شێوازی قسەکردن و شێوازی کارەکتەری فیزیکی. پێشووتر چەمکی ڕەگەزگۆڕ بەکار دەھات بۆ پێناسەکردنی ترانسجێندەر لە زمانی کوردی.

•  
  جلی یەک
•  
  جلی دوو
•  
  جلی سێیەم

جلی سێیەم: شێوازێکی جلی بێ لایەنە، کە ھەردوو جێندەر دەتوانن بەکاری بھێنن.

ھەروەھا ترانسجێندەر ئەو کەسانەن کە ھەست بەم جێندەرە ناکەن کە لەگەلی لەدایکبوون و پێی نائاسوودەن و ھەست بە نائارامی دەکەن، بەڵکو بە پێچەوانەوە ھەست بەم جێندەرە دەکەن کە لە ناخەوە ھەستی پێدەکەن و پەیوەستن پێیەوەئەکرێ نائارامییەکان بریتی بن لەوەی کەسێک ھەست بە نائارامی بکات لە بارەی دەنگی یان شێوەی یان پێکھاتەکانی تری جەستەی کە لەگەل جێندەرە ڕاستەقینەکەی یەک ناگرنەوە لەوانەیە ھەنێک جار لەلایەن کەسانی تر بەھەلە پێناسە بکرێ و بەھەلە مامەلەی لەگەل بکرێ یان تووشی سووکایەتی و بێ ڕێزی ببێت کە ئەو کەسە تووشی نائاسوودەیی دەروونی بکات و تووشی سترێس و خەمۆکی بکات

گەر بێت و وەک خۆی مامەلەی لەگەل نەکرێ یان سووکایەتی و بێ ڕێزی بەردەوامی پێ بکرێ ئەکرێ حاڵەتەکەی بگاتە

• خۆ بەدوورگرتن لە کۆمەڵگا
• تووشبوون بە سترێس
• تووشبوون بە خەمۆکی
• خۆ ئازاردن
• خۆکوژی

لەوانەیە ھیچ یەکێک لەم حاڵەتانەی سەرەوە ڕوونەدات ئەگەر بێت و کەسانی ترانسجێندەر بەشێوەی ڕەگەزەکەی خۆیان مامەڵەیان لەگەل بکرێ، و ڕێزیان لێ بگیرێ و وەکوو خۆیان سەیریان بکرێ، کەسەکە بتوانێت وەکوو ئەوەی ھەیە لە کۆمەڵگادا بژیت ئەمەش بەم شێوەیە دەبێت، کە بتوانێت (شێوە و پێکھاتەکانی جەستەی بگەڕێنێتەوە سەر جێندەرە ڕاستەقینەکەی خۆی) ھەروەھا لە ڕێگەی پزیشکییەوە خۆی چارەسەر بکات وەک وەرگرتنی چارەسەری ھۆرمۆنی (کە یارمەتی کەسەکە دەدات زیاتر وەک ئەم جێندەرە دەرکەوێت کە پێیەوە پەیوەستە)، یاخوود نەشتەرگەری جێندەری کە یارمەتی ناسینەوەی کەسەکە دەدات وەک جێندەرەکەی خۆی.

 

شێوازی دەستنیشانکردن (DSM-5 American Psychiatric Association) شێوازی دەستنیشانکردنی جیاواز و تایبەت بۆ مناڵان و گەنجەکان دەخاتە ڕوو نائارامی جێندەری لە ھەرزەکارەکان و گەنجەکان بەم شێوەیە دیاری کراوە (یەکنەگرتنەوەی جێندەر بۆ کەسێک کە پێشوو تر بڕیاری بۆ دراوە)

بە لایەنی کەم شەش مانگ بۆ نیشانە و شێوازی دەرکەوتنیان:

ھەرزەکاران و گەنجان

• یەکنەگرتنەوەی جێندەرێک کە پێشوو تر بۆ کەسەکە دانراوە و لەگەل جێندەرە ڕاستەقینەکەی خۆی یەک ناگرێتەوە و ڕوودانی جیندەری دووەم
• ھەبوونی خواستێکی بەھێز بۆ دوورکەوتنەوە لەم جێندەرەی بۆی ناگونجێت (یان خواست بۆ ڕێگەگرتن لە گەشەکردن بە شێوەی ئەم جێندەرەی لەگەلی یەک ناگرێتەوە و وەرگرتنی چارەسەری پەرپێدانی گەشەی جێندەری دووەم)
• خواستێکی زۆر بۆ جێندەرەکەی
• خواستێکی زۆر بۆ بوون بە جێندەرێکی تر (ئەو جێندەرەی کە ڕاستەقینەیە بۆی و خۆی ھەستی پێدەکات، جیاواز لەو جێندەرەی کە لە کاتی لەدایکبوون دیاریکراوە)
• ھەبوونی ھەستێکی بەھێزی جێندەرە ڕاستەقینەکەی (ھەستەکان و کاردانەوەکانی جێندەرە ڕاستەقینەکەی، جیاواز لەم جێندەرەی لەکاتی لە دایکبوونی بۆی دانراوە)

مناڵان

(DSM-5 American Psychiatric Association) شێوازی دەستنیشانکردنی جیاواز و تایبەت بۆ مناڵان دەخاتە ڕوو نائارامی جێندەرەی لە مناڵان بەم شێوەیە دیاری کراوە (یەکنەگرتنەوەی جێندەر بۆ کەسێک کە پێشوو تر بۆی دیاریکراوە)

بە لایەنی کەم شەش مانگ بۆ نیشانە و شێوازی دەرکەوتنیان ئەم شەش حاڵەتەی خوارەوە:

• خواستێکی زۆر بۆ بوون بە جێندەرەکەی تر یان پێداگیری کەوا جێندەرێکی تری ھەیە (جێندەرەکەی خۆی جیاواز لەم جێندەرەی لە کاتی لە دایکبوون بۆی دیاریکراوە)
• لە کوڕان (ئەم جێندەرەی لەگەڵی لەدایک بووە) خواستێکی زۆر بۆ لەبەرکردنی جلی مێینە و حەز بۆ جلی مێینە یان ویستێکی زۆر بۆ دروستکردنی جلی مێینە، و ڕەتکردنەوەیەکی بەھێز بۆ پۆشینی جلی نێرینە
• لە کچان (ئەم جێندەرەی لەگەڵی لەدایک بووە) خواستێکی زۆر بۆ پۆشینی جۆری جلی نێرینە و ڕەتکردنەوەیەکی بەھێز بۆ پۆشینی جلی مێینە
• خواستێکی زۆر بۆ یاری، بووکەڵە، چالاکیایەکان، کە لە جێندەرەکەی تر بەکاردێت
• خواستێکی زۆر بۆ ھاوڕێیەتی کردنی جێندەرەکەی تر (ئەم کەسە کوڕ یان کچ بەھەمان جێندەری خۆی دەبینێت و ئەیەوێ ببێتە ھاورێیان و بەم شێوەیە ئاسوودەیە)
• لە کچان (ئەم جێندەرەی لەگەڵی لەدایک بووە) ڕەتکردنەوەیەکی بەھێز بۆ بووکەڵە، یاری، چالاکییە کچانەکان
• لە کوڕان (ئەم جێندەرەی لەگەڵی لەدایک بووە) ڕەتکردنەوەیەکی بەھێز بۆ ئەو بووکەڵە و یاری و چالاکییانەی کە بۆ جێندەری نێر دانراوە، یان ڕەتکردنەوەیەکی بەھێزی یارییە ڕەق و سەرکێشییەکان
• خواستێکی زۆر بۆ ئەوەی بە شێوەی فیزیکی ببێت بەخۆی (کە لەگەڵ جێندەرە ڕاستەقینەکەی یەک دەگرێتەوە) کەسێک کە ڕەتکردنەوەیەکی بەھێزی ھەیە بەرامبەر ئەناتۆمی جێندەرەکەی
• خواستێکی زۆر بۆ بوون بەم جێندەرەی کە لەگەڵ جێندەرە ڕاستەقینەکەی یەک دەگرێتەوە

 

پشتگیریکردنی کەسەکە لە نائارامی ڕەگەزی لەوانەیە ھاوکاریان بکات کە بە شێوەی دەروونی پێشبکەون و گەشە بە ھەستەکان و دەربڕینەکانیان بدەن لەرووی دەروونییەوە زیاتر گەشە بکەن، و لە کاتی چارەسەری پزیشکی نابێت پزیشکەکە چارەسەری خۆکاری و خۆپێشنیاری بۆ کەسەکە بکات و پێویستی بە لێکۆلینەوە و سەلماندن ھەیە، یان شێوازی کردارە فیزیۆلۆژییەکان کە وادەکات زۆر لە کەسەکە بکرێ بۆ ئەوەی ببێتە ئەم جێندەرەی کە لەگەڵی لە دایک بووە و پەیوەندی بە جێندەرە ڕاستەقینەکەی خۆی نییە، ئەمە دوورە لە زانست و شێوازی دروست، پشتگیرییەکان دەکرێ ئەمانە بن:

• پشتگیری بۆ بانگکردن و ناوھێنان (ئەم (بە شێوەی مێێنە)، ئەم (بە شێوەی نێرینە) و (ناوگۆرین بە شێوەیی یاسایی)
• پشتگیریکردنی دەربڕین و ھەستەکانیان کە لەگەل جێندەرەکەیان یەکدەگرێتەوە
• پشتگیری یاسایی (گۆڕینی ناو، ڕاستکردنەوەی جێندەر، چاکسازی لە بەڵگەنامە حکومییەکان) لەسەر کەسەکە
• پشتگیری پزیشکی (چارەسەرە پزیشکییەکان کە لە چارەسەرکردن لە ھەرزەکاری بەکاردێت وەک چارەسەری ھۆرمۆنی وەکوو (ئیسترۆجین) (تێستۆستیرۆن) بۆ ھەرزەکارە پێگەیشتووەکان و گەنجەکان، ھەندێک لە گەنج و ھەرزەکارەکان لەوانەیە پێویستیان بە چارەسەری شێوازی نەشتەرگەری ھەبێت تا بچنەوە سەر جێندەرەکەی خۆیان.
• پشتگیری خێزانی (پشتگیری خێزان ئەکرێ یارمەتییەکی بەرزی کەسەکە بدات و ژیان ڕزگارکەر بێت)
• خێزان و ڕەتکردنەوەی کۆمەڵایەتی بۆ سەر کەسێک شتانێکی چاوەروانکاری بەھێزن بۆ سەر باری دەروونی کەسەکە و سەخت بوونی باری دەروونی،
• خێزان و خۆشەویستەکان لەوانەیە زۆرگرنگ بن بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی گونجاو، پشتگیرییەک کە یارمەتی کەسەکە دەدات بە شێوەی دەروونی پێشبکەوێت

لە وڵاتان

ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا

دوای ئەوەی پێشووتر ترانسجێندەر لە سەربازی ئەمریکا بەندکرابوو، جۆب ئایدن دوای دەستبەکاربوونی بەربەستی لەسەر ترانسجێندەر لادا لە سەربازی وڵاتەکەی جۆبایدن لە وتەیەکیدا ڕاگەیاند کە ئەو پشتگیری ترانسجێندەرەکان دەکات «سەرۆکەکەت پشتگیری تۆ دەکات»

پاکستان

قوتابخانەیەک بۆ کەسانی ترانسجێندەر دەکرێتەوە بۆ ئەوەی خوێندنی تیابکەن

ترەنسفۆبیا واتە ترسین لە ترانسجێندەران.

• درامای کۆری ئیتایۆن کلاس
• فیلمی کچ (٢٠١٨)

یاسا

• مافەکانی ترانسجێندەر لە ئەرجەنتین
• مافەکانی ترانسجێندەر لە ئێران
• یاسای ناسنامەی جێندەری

پزیشکی

• ترانسفۆبیا
• کاتی لەدایکبوون
• ناسنامەی جێندەری
• دەربرینی جێندەری
• نەشتەرگەریی دانانەوەی جێندەر

•   میدیای پەیوەندیدار بە Transgender لە ویکیمیدیا کۆمنز
• Transgendered (sic) لە کێرلی
• ڕێکخراوی Glaad بۆ یارمەتیدان و پشتگیریکردنی ترانسجێندەر
• ترانسجێندەر چییە؟ (بە زمانی ئینگلیزی)
• زانستی ترانسفێمنین (شوێنێکی ئەکادیمی و زانستی بۆ ترانسجێندەر)
• جێندەر دیسفۆریا (بە زمانی ئینگلیزی)

•  دەروازەی پزیشکی
•  دەروازەی دەروونناسی
•  دەروازەی ترانسجێندەر
•  دەروازەی لێکۆڵێنەوەی جێندەری
•  دەروازەی مافەکانی مرۆڤ
•  دەروازەی کۆمەڵگەی پەلکەزێڕینە