Бешанковічы: мястэчка ў Беларусі

Адміністрацыйны цэнтар Бешанковіцкага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6597 чалавек. Знаходзяцца за 51 км ад Віцебску, за 38 км ад чыгуначнай станцыі Чашнікі (лінія Ворша — Лепель). Вузел аўтамабільных дарог на Віцебск, Шуміліна, Лепель, Чашнікі, Сянно. Рачная прыстань.

Бешанковічы лац. Biešankovičy
Агульны выгляд мястэчка
Герб Бешанковічаў Сьцяг Бешанковічаў
Першыя згадкі:	XV стагодзьдзе
Магдэбурскае права:	4 кастрычніка 1634
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Бешанковіцкі
Насельніцтва:	6597 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2131
Паштовы індэкс:	211350
СААТА:	2205551000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°2′45″ пн. ш. 29°27′28″ у. д. / 55.04583° пн. ш. 29.45778° у. д. / 55.04583; 29.45778 29°27′28″ у. д. / 55.04583° пн. ш. 29.45778° у. д. / 55.04583; 29.45778
Бешанковічы на мапе Беларусі ± Бешанковічы Бешанковічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Бешанковічы — даўняе магдэбурскае места гістарычнай Полаччыны. Да нашага часу тут захаваўся палацава-паркавы комплекс Храптовічаў у стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст.

Паводле найбольш папулярнага меркаваньня, тапонім Бешанковічы ўтварыўся ад слова бешань — 'моцная плынь на сярэдзіне ракі'. На думку беларускага географа Вадзіма Жучкевіча, у аснове назвы — прозьвішча Бешанковіч.

Паводле мовазнаўцы Вінцука Вячоркі, гістарычная форма назвы паселішча — Бе́шанкавічы. Яна адпавядае той жа словаўтваральнай мадэлі, што і Алёхнавічы, Асіпавічы і Радашкавічы.

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле паданьня, Бешанковічы знаходзіліся на месцы сучаснай вёскі Мількавічаў, на левым беразе Дзьвіны, вышэй за ўток у яе ракі Крывінкі. Пазьней іх перанесьлі на 6 км ніжэй. Першы пісьмовы ўпамін пра Бешанковічы датуецца 1447 годам (паводле А. Сапунова) або 1460 годам (паводле гісторыка А. Турчыновіча) у зьвязку з пабудовай тут царквы Сьвятога Ільлі вялікім князем Казімерам. У пачатку XVІ ст. вёска ўваходзіла ў склад Крывінскай воласьці Полацкага ваяводзтва і знаходзілася ў валоданьні Друцкіх-Саколінскіх. Паводле рэвізіі Полацкага замка 1552 году, тут было 34 двары.

 

У 1605 годзе Бешанковічы перайшлі да Язерскіх, з 1615 году — у валоданьні аршанскага маршалка М. Андравонжа. У 1630 годзе Бешанковічы набыў ваявода віленскі Казімер Леў Сапега, па чым яны пачалі імкліва разьвівацца і атрымалі статус мястэчка. Ужо 4 кастрычніка 1634 году кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза надаў Бешанковічам Магдэбурскае права і дазвол на 2 кірмашы ў год і таргі штотыдзень. У 1650 годзе Казімер Леў Сапега збудаваў тут касьцёл. З канца XVІІ стагодзьдзя Бешанковічамі валодалі Агінскія, у мястэчку пачалі будавацца камяніцы. У Вялікую Паўночную вайну ў 1708 годзе тут стаялі расейскія войскі, тройчы спыняўся маскоўскі гаспадар Пётар I.

Зь сярэдзіны XVIII стагодзьдзя Бешанковічы — места, у якім было каля 1,5 тысячы двароў; цэнтар ганчарнага і мылаварнага рамёстваў, вырабу гонты; працаваў гасьціны двор. Для эканамічнага разьвіцьця Бешанковічаў важнае значэньне меў адзін з найбольшых у Беларусі штогадовых кірмашоў (29 чэрвеня — 27 ліпеня), на які прыяжджалі беларускія, расейскія і заходнеэўрапейскія купцы. У 1770-я гады Міхал Казімер Агінскі збудаваў у месьце палац, заклаў парк зь некалькімі экзотамі, вадаёмамі, гаспадарчымі пабудовамі.

 

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) задзьвінская частка Бешанковічаў з 500 дварамі апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі. Па сьмерці І. Агінскага ў 1775 годзе места перайшло да Яўхіма Храптовіча, які збудаваў тут новы палац. На 1785 год у літоўскай частцы было 1000 двароў, дзейнічалі касьцёл і царква.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Бешанковічы цалкам апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі. Новыя ўлады панізілі статус паселішча да мястэчка Лепельскага павету; у гэты час больш за чвэрць ягоных жыхароў займаліся толькі сельскай гаспадаркай. У вайну 1812 году з 11 ліпеня да 20 кастрычніка Бешанковічы займалі францускія войскі, некалькі дзён тут разьмяшчаўся штаб Напалеона. У верасьні 1821 году на агляд расейскай гвардыі ў мястэчка прыяжджаў маскоўскі гаспадар Аляксандар I.

На 1868 год у Бешанковічах 392 будынкі; працавалі народная вучэльня, 2 гарбарныя заводы, бровар, 115 крамаў, у навакольлі 17 вадзяных і ветраных млыноў. Ужо ў сярэдзіне XІХ стагодзьдзя галоўныя вуліцы былі брукаванымі. З 1881 году Дзьвіной з Вулы на Віцебск рэгулярна хадзіў параход, а з 1892 году — 4 параходы. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 1099 будынкаў. У пачатку XX ст. — 7 мураваных і 1243 драўляныя дамы, пошта, тэлеграф, царкоўна-прыходзкая школа, 3 народныя вучэльні, 127 крамаў, лякарня.

У Першую сусьветную вайну Бешанковічы апынуліся ў прыфрантавой паласе, сюды перанесьлі цэнтар Лепельскага павету (у красавіку — верасьні 1918 году цэнтар Бешанковіцкага павету).

• Бешанковічы за часамі вайны 1812 году
•  
  Агульны выгляд мястэчка
•  
  Царква Сьвятога Мікалая
•  
  Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла
•  
  Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла

•  
  Палац Храптовічаў
•  
  Сынагога
•  
  Пераход цераз раку
•  
  Каля мястэчка

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бешанковічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР; у Лепельскім (1919—1923) і Бачэйкаўскім паветах (1923—1924). У 1924 годзе Бешанковічы вярнулі БССР, дзе яны сталі цэнтрам раёну Віцебскай акругі. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу, у Віцебскай вобласьці. У Другую сусьветную вайну з 6 ліпеня 1941 да 25 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

20 студзеня 2006 году афіцыйна зацьвердзілі герб і сьцяг Бешанковічаў.

• Места на старых здымках
•  
  Палац Храптовічаў, да 1918 г.
•  
  Палац Храптовічаў, 1903 г.
•  
  Касьцёл Сьвятога Казімера і Рафала, 1913 г.
•  
  Касьцёл з боку апсыды, 1913 г.

•  
  Інтэр’ер касьцёла, 1913 г.
•  
  Помнік, 1910-я гг.
•  
  Царква на Задзьвінскай Слабодцы, да 1918 г.
•  
  Параходная прыстань і сьвірны Храптовічаў, да 1918 г.

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1750 год — 5,5 тыс. чал.
• XIX стагодзьдзе: 1838 год — 2359 чал. (1159 муж. і 1200 жан.), зь іх шляхты 35 муж. і 36 жан., духоўнага стану каталіцкага 1 муж., духоўнага стану праваслаўнага 4 муж. і 3 жан., купцоў-юдэяў 25 муж. і 28 жан., мяшчанаў-хрысьціянаў 529 муж. і 529 жан., мяшчанаў-юдэяў 497 муж. і 530 жан., сялянаў зямянскіх 42 муж. і 58 жан., аднадворцаў 3 муж. і 1 жан., адстаўных салдатаў 8 муж. і 3 жан., дваровых людзей 15 муж. і 12 жан.; 1868 год — 3205 чал.; 1880 год — 4638 чал.; 1897 год — 4423 чал (2071 муж. і 2352 жан.), зь іх 1193 праваслаўных, 48 каталікоў, 3182 юдэяў
• XX стагодзьдзе: 1939 год — 4,3 тыс. чал.; 1968 год — 4,5 тыс. чал.; 1969 год — 4,7 тыс. чал.; 1977 год — 5,5 тыс. чал.; 1992 год — 9437 чал.; 1995 год — 9,1 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 8,2 тыс. чал.; 2005 год — 8,1 тыс. чал.; 2006 год — 8,0 тыс. чал.; 2009 год — 7344 чал. (перапіс); 2010 год — 7,3 тыс. чал.; 2016 год — 6701 чал.; 2017 год — 6647 чал.; 2018 год — 6597 чал.

Адукацыя

У Бешанковічах працуюць 2 агульнаадукацыйныя, дзіцяча-юнацкая спартовая, музычная школы.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, дом рамёстваў, бібліятэка.

Мас-мэдыя

У мястэчку выдаецца раённая газэта «Зара».

Плян

Паводле генэральных плянаў (1969 і 1979 гады) Бешанковічы разьвіваецца пераважна ў паўднёва-заходнім кірунку. Цэнтар забудоўваецца 2—3-павярховымі жылымі дамамі. Вядзецца будаўніцтва катэджаў. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўднёва-ўсходняй і паўночна-заходняй частках.

Вуліцы і пляцы

У Бешанковічах таксама існавалі вуліцы Лагавая, Набярэжная, Палявая, Слабада і Чашніцкая, а таксама Віленскі завулак. Гістарычны Рынак у наш час ня мае афіцыйнай назвы.

Прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасьці, вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў.

Празь Бешанковічы праходзяць аўтамабільныя дарогі: магістраль М3 (Менск — Віцебск), Р111 (Бешанковічы — Чашнікі), Р113 (Сянно — Ушачы).

Рэгулярныя аўтобусныя маршруты злучаюць мястэчка зь Менскам, Віцебскам, Полацкам, Лепелем, Чашнікамі, Вушачамі і інш.

Інфраструктура

 

Працуе Бешанковіцкі гістарычна-краязнаўчы музэй. Меская гасьцініца мае афіцыйны адрас вуліца Камуністычная, 22. Дзейнічае дом паляўнічага.

Мястэчка — вядомы цэнтар традыцыйных ганчарных вырабаў, г. зв. «бешанковіцкай керамікі».

Славутасьці

• Капліца могілкавая (канец ХІХ ст.)
• Могілкі: хрысьціянскія, юдэйскія
• Палацава-паркавы комплекс Храптовічаў (XVIII ст.)
• Царква Сьвятога Прарока Ільлі (1870; мураўёўка)

Страчаная спадчына

 

• «Дуб Напалеона»

Паводле легенды, нібы ў 1812 годзе францускі імпэратар Напалеон I пазаваў мастаку Альбрэхту Адаму менавіта пад гэтым дрэвам. Дуб сьпілавалі 28 кастрычніка 2010 году, ён праіснаваў каля чатырохсот гадоў. Дрэва было каля 30 мэтраў у вышыню і мела ў папярочніку каля 2-х мэтраў. Раней дрэва атачаў плот, таксама існавала таблічка пра тое, што гэта помнік прыроды, які ахоўваецца дзяржавай.

• Касьцёл Сьвятых Казімера і Рафала (1650)
• Сынагога
• Царква на Задзьвінскай Слабодцы (XVIII ст.)

• Міхась Багдановіч (нар. 1951) — мастак
• Леў Даватар (1903—1941) — вайскавод, генэрал-маёр
• Яўхім Храптовіч (1729—1812) — грамадзкі і дзяржаўны дзяяч, філёзаф, публіцыст і паэт
• Салямон Юдовін (1894—1954) — графік
• Маісей Юдовін (1898—1966) — паэт

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Беларусы — Варанец. — 511 с. — ISBN 985-11-0068-4
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бешанковіцкага р-на. — Мн.: БелСЭ, 1991. — 423 с.: іл. ISBN 985-11-0344-6.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

• Бешанковічы, Radzima.org
• Бешанковічы, Прыдзьвінскі край: Гісторыя і сучаснасьць
• Бешанковічы, Globus.tut.by