Jan Steen: 17de eeuse Nederlandse skilder

Sy werke is bekend om hul sielkundige insig, sin vir humor en oorvloed van kleur.

Jan Steen
Selfportret (1670)
Gebore	Jan Havickszoon Steen c. 1626 Leiden, Holland, Nederlandse Republiek
Sterf	begrawe op 3 Februarie 1679 (ouderdom 52–53) Leiden, Holland, Nederlandse Republiek
Nasionaliteit	Nederlands
Beweging	Skilders uit die goue eeu

 

 

 

 

 

 

Steen is gebore in Leiden in Suid-Holland. Sy welgestelde Katolieke gesin was van beroep brouers wat reeds vir twee generasies die taverne The Red Halbert bestuur het. Steen se vader het selfs in die jare 1654 tot 1657 'n brouery aan hom uitverhuur in Delft. Hy was die oudste van agt of meer kinders. Soos sy selfs meer bekende tydgenoot Rembrandt van Rijn, het Jan Steen die Latynse skool bygewoon en 'n student in Leiden geword. Hy het sy opleiding in die skilderkuns ontvang van Nicolaes Knupfer (1603–1660), 'n Duitse skilder van historiese- en figuurlike tonele wat in Utrecht woonagtig was. Invloede van Knupfer kan gevind word in Steen se gebruik van komposisie en kleur. Ander inspirasiebronne was Adriaen van Ostade en Isaac van Ostade, skilders van landelike tonele wat in Haarlem gewoon het. Of Steen werklik onder Ostade studeer het is nie bekend nie.

In 1648 stig Jan Steen en Gabriël Metsu die skildersgilde van Sint Luke in Leiden. Kort daarna word hy assistent van die befaamde landskapskilder Jan van Goyen (1596–1656) en trek in sy huis by Bierkade in Den Haag in. Op 3 Oktober 1649 trou hy met Van Goyen se dogter Margriet, saam met wie hy agt kinders sou hê. Steen het saam met sy skoonpa gewerk tot 1654, toe hy na Delft verhuis het waar hy die brouery De Slang vir drie jaar sonder veel sukses bedryf. Na die ontploffing in Delft in 1654 was die kunsmark onder druk, maar skilder Steen tog 'n Burgemeester van Delft en sy dogter. Dit is nie duidelik of hierdie skildery as portret- of 'n genrewerk ingesien moet word nie.

Steen het van 1656 tot 1660 in Warmond, net noord van Leiden, gewoon en in Haarlem van 1660 tot 1670. Hy was in beide hierdie periodes uiters produktief. In 1670, na die dood van sy vrou in 1669 en sy vader in 1670, verhuis Steen terug na Leiden waar hy die res van sy lewe woon. Toe die kunsmark in 1672, die Rampjaar van 1672, in duie stort, open Steen 'n taverne. In April 1673 trou hy met Maria van Egmont, wat hom nog 'n kind baar. In 1674 word hy president van die Sint Lucasgilde. Frans van Mieris (1635 - 1681) het een van sy drinkebroers geword. Hy is in 1679 in Leiden oorlede, en is in 'n familiegraf in die Pieterskerk begrawe.

Die daaglikse lewe maak een van Jan Steen se hooftemas uit. Baie van die genre-tonele wat hy uitbeeld, soos in Die fees van die heilige Nikolaas, is uiters lewendig en beeld chaos en wellustigheid uit, soveel dat "'n Jan Steen-huishouding", wat "'n slordige toneel beteken", 'n Nederlandse spreekwoord geword het (een huishouden van Jan Steen). Die subtiele wenke in sy skilderye dui daarop dat Steen bedoel het om die kyker te waarsku eerder as om hom uit te nooi om hierdie gedrag na te maak. Baie van Steen se skilderye verwys na ou Nederlandse spreekwoorde of letterkunde. Hy het gereeld lede van sy gesin as modelle gebruik, en 'n hele paar selfportrette geskilder waarin hy geen neiging tot verwaandheid vertoon nie.

Steen het nie geskroom om ook ander temas te skilder nie: hy het geskiedkundige, mitologiese en godsdienstige tonele, portrette, stillewes en natuurtonele geskilder. Sy portrette van kinders is beroemd. Hy is ook bekend vir sy beheersing van lig en aandag aan detail, veral in Persiese tapyte en ander tekstiele.

Steen was uiters produktief en vervaardig ongeveer 800 skilderye, waarvan ongeveer 350 oorleef het. Sy werk is hoog aangeslaan deur sy tydgenote, en gevolglik is hy redelik goed betaal vir sy werk. Hy het nie baie studente gehad nie - slegs Richard Brakenburgh word genoem — maar sy werk het vir baie skilders as inspirasiebron gedien.

Verband met die Rederijkers

In 1945 het Sturla Gudlaugsson, 'n spesialis in die Nederlandse sewentiende-eeuse skilderkuns en ikonografie, en direkteur van die Nederlandse Instituut vir Kunsgeskiedenis en die Mauritshuis in Den Haag, Die Komediante in die werk van Jan Steen en sy Tydgenote, geskryf, welke werk onthul het dat een van die grootste invloede op Jan Steen se werk die gildes van die Rederijkers en hul toneelstukke was.

Dit word gereeld voorgestel dat Jan Steen se skilderye 'n realistiese uitbeelding van die Nederlandse 17de-eeuse lewe is. Nie alles wat hy gedoen het was egter 'n suiwer realistiese voorstelling van sy daaglikse omgewing nie. Baie van sy tonele bevat idilliese fantasieë wat aan die toneelwêreld herinner.

Jan Steen se verhouding met die toneelwêreld kan maklik bevestig word deur middel van sy verbinding met die Rederijkers. Daar is twee soorte bewyse vir hierdie verband. Eerstens het Jan Steen se oom aan die rederijkers van Leiden behoort, waar Steen gebore is en 'n groot deel van sy lewe deurgebring het. Tweedens het Jan Steen baie tonele uit die lewens van die Rederijkers uitgebeeld, 'n voorbeeld is die skildery Rederijkers by 'n venster uit 1658–65. Die stuk word tans in die Philadelphia Museum of Art gehou wat in Februarie 1876 gestig is. Die menslikheid, humor en optimisme van die figure dui daarop dat Jan Steen hierdie mans goed geken het, en hulle positief wou uitbeeld.

Toneel

 

 

 

 

Met sy weelderige en moraliserende styl is dit logies dat Steen die teater vir sy eie doeleindes sou gebruik. Daar is afdoende bewyse dat die karakters in Steen se skilderye oorwegend toneelkarakters, en nie werklike indiwidue, is nie.

Steen se talle skilderye van 'n tema wat algemeen bekendstaan as Die Dokter se Besoek, soos die werk uit 1665–70 in die Rijksmuseum, illustreer sy teatrale benadering.

• Selected works
•  
  'n Burgemeester van Delft en sy dogter, 1654
•  
  Kegelspelers buite 'n herberg, 1660
•  
  Die kaartspelers in 'n binnekamer, c. 1660
•  
  Easy come, easy go, 1660
•  
  Die luitspeler
•  
  La Toilette, 1659–1660, Rijkmuseum
•  
  Die doktersbesoek c. 1665
•  
  Die Fees van die heilige Nikolaas, omstreeks 1665-1668
•  
  The way you hear it, omstreeks 1665
•  
  Tobias and Sarah in Prayer with the Angel Raphael and the Demon, omstreeks 1660

• 66 skilderye deur of na Jan Steen
• Jan Steen by die Nasionale Kunsgalery (Londen)
• Jan Steen se Katskilderye
• Olga Galery
• Webgalery vir kuns
• Artcyclopedia-inskrywing met baie skakels
• Werke en letterkunde oor Jan Steen
• Vermeer en The Delft School, 'n volledige teks-uitstallingskatalogus van die Metropolitan Museum of Art, wat materiaal bevat oor Jan Steen