Luani I Afrikës Jugore: Popullatë e luanit në Afrikën Jugore

Gjatë shekullit të 20-të, popullatat e luanit në këtë pjesë të Afrikës u fragmentuan dhe u prishën në disa shtrirje të vendeve për shkak të humbjes së habitatit dhe bazës së gjahut, gjuetisë dhe vrasjes së luanëve për të mbrojtur kafshët dhe jetën njerëzore. Në vitin 2005, u hartua Strategjia e Konservimit të Luanit për Afrikën Jugore dhe Lindore. Sot, popullatat e luanit janë të qëndrueshme vetëm në komplekset e zonave të mbrojtura të mëdha. Në zonat e mbrojtura të menaxhuara në mënyrë intensive në Botsvanë, në Namibi, në Afrikën Jugore dhe në Zimbabve, popullatat janë rritur që nga kthesa e këtij shekulli.

Luani i Afrikës Jugore
Një mashkull në Parkun Kombëtar të Etoshës, Namibi
Një luaneshë në Parkun Kombëtar Mbretëror, Suaziland
Klasifikimi shkencor
Mbretëria:	Animalia
Filumi:	Chordata
Klasa:	Mammalia
Rendi:	Carnivora
Nënrendi:	Feliformia
Familja:	Felidae
Nënfamija:	Pantherinae
Gjinia:	Panthera
Lloji:	P. leo
Nënlloji:	P. l. melanochaita
Popullata:	Luani i Afrikës Jugore
Sinonimet
P. l. bleyenberghi P. l. krugeri P. l. vernayi

Emri shkencor P. l. melanochaita u propozua për luanin e Kepit në 1842 që u zhduk në mesin e shekullit të 19-të. P. l. melanochaita ndryshon gjenetikisht nga P. l. leo; të dy nënllojet qenë ndryshe që të paktën 50,000 vjet më parë.

Lëkura e luanit ndryshon me ngjyrë nga kafe të lehtë deri në kafe të errët. Ka veshë të rrumbullakosura dhe një tufë të zezë. Gjatësia mesatare e kokës në trupin e luanëve është 2.47–2.84 m (97–112 in) me një peshë prej 148.2–190.9 kg (327–421 lb). Femrat janë më të vogla dhe më pak të rënda. Luani i Kepit Rajonal kishte një krifë të zezë që shtrihej përtej supeve dhe poshtë barkut. Luanët krifë-zinjë gjithashtu ndodhen në Kalaharin Lindorë së bashku me ato me një ngjyrë të zbehtë. Disa meshkuj të Afrikës Jugore u përshkruan me krifë që ndryshojnë në përmasa, ngjyrë dhe zhvillim. Deri në fund të shekullit të 20-të, ngjyra dhe madhësia e krifave të luanit u konsiderua të jetë një karakteristikë e veçantë dhe specifike. Në vitin 2002, hulumtimi në Parkun Kombëtar të Serengetit zbuloi se krifa errësohet me moshën; ngjyra dhe madhësia e saj ndikohen nga faktorët e mjedisit si temperatura dhe klima, por edhe nga prodhimi individual i testosteronit, pjekuria seksuale dhe parakushti gjenetik. Gjatësia e krifave me sa duket sinjalizon luftimin e suksesit në marrëdhëniet mashkull-mashkull.

 

Luanët e bardhë janë hasur herë pas here brenda dhe përreth Parkut Kombëtar të Krugerit dhe të Rezervës Private të Timbavës në Afrikën Jugore. Leshi i tyre i bardhë është një morfë e rrallë e shkaktuar nga një alel i dyfishtë recesiv.

 

Në vitin 1842, Charles Hamilton Smith përshkroi një luan me ngjyrë të zezë nga Kepi i Shpresës së Mirë nën emërtimin Felis (Leo) melanochaitus. Natyralistët dhe gjuetarët e shekullit të 19-të e njihnin si një nënlloje të dallueshme për shkak të ngjyrës së tij të errët. Që atëherë, disa natyralistë në Afrikën Jugore kanë propozuar disa nënlloje të luanit duke përfshirë:

• Felis leo bleyenberghi (Lönnberg 1914), një lëkurë e një luani mashkull nga provinca e Katangës në jugun e Kongos.
• Leo leo krugeri (Austin Roberts 1929), një lëkurë e një luani mashkull të rritur në Rezervën e Rërës, emërtuar në nder të Paul Kruger.
• Leo leo vernayi (Roberts 1948), një lëkurë e një luani mashkull nga Kalahari të mbledhura në ekspeditën e Kalaharit.

Mosmarrëveshja mbi vlefshmërinë e këtyre nënllojeve të supozuara vazhdoi mes natyralistëve dhe kuratorëve të muzeve të historisë natyrore deri në fillim të shekullit 21.

Në vitin 2017, Forca e Klasifikimit të Specieve të Maceve nga BNRN-ja rishikoi taksonominë e luanit bazuar në rezultatet e hulumtimit filogjeografik në mostrat e luanit. Dy nënlloje të vlefshme të luanit janë të njohura:

• P. l. melanochaita përbëhet nga popullatat e luanit në vendet e sotme të Afrikës Jugore dhe Lindore;
• P. l. leo përfshin popullatat e luanit në Afrikën Veriore, Perëndimore dhe Qendrore si dhe në Azi.

Që nga fillimi i shekullit 21, u zhvilluan disa studime filogjenetike për të ndihmuar në sqarimin e statusit taksonomik të mostrave të luanit të mbajtur në muze dhe të mbledhura në zonat e egra. Shkencëtarët analizuan midis 32 dhe 480 mostra luani në më shumë se 22 vende. Të gjithë pajtohen se lloji i luanit përfshin dy grupe evolutive, një në Afrikën Lindore dhe Jugore dhe tjetra në pjesët Veriore dhe Lindore të rangut të saj historik; këto grupe u përçanë rreth 50,000 vjet më parë. Ata supozojnë se Pyjet e Shiut Tropikalë përbënin barriera të mëdha në mesin e dy grupeve.

Në vitin 2018, një luan i regjistruar në Parkun Kombëtar Pleto të Gabonit u gjet i lidhur ngushtë me mostrat historikë të luanit nga kjo zonë dhe me Republikën fqinje të Kongos, e cila u grupua me mostrat e luanit në Namibi dhe në Botsvanë.

 

 

Parku i Kalagadës është një park me një popullatë të madhe në Afrikën Jugore.

Popullatat e luanit të Afrikës Jugore janë të kufizuara deri në 23 rezerva të rrethuara (me gardh) dhe 16 rezerva të rrethuara. Në të kaluarën, popullatat u pakësuan në:

• Malavi dhe Zambi për shkak të gjuetisë së paligjshme të gjahut të luanit në zona të mbrojtura.
• Botsvanë për shkak të gjuetisë intensive dhe konvertimit të habitateve natyrore për vendbanime që nga fillimi i shekullit të 19-të.
• Namibi për shkak të vrasjeve masive të luanëve nga fermerët që nga të paktën në vitet 1970.
• Afrikën Juoret që nga fillimi i shekullit të 19-të në Provincat e Natalit dhe të Kepit të Shpresës së Mirë në jug të lumit Orange, ku popullatat e luanit të Kepit janë zhdukur që nga viti 1860. Disa dekada më vonë, luanët në Highveld të lumit Orange u zhdukën gjithashtu. Në Transval, luanët u gjendën historikisht edhe në Highveld, por u zhdukën në lindje të Transvalit gjatë viteve 1970.

Shpërndarja e luanit dhe cilësia e habitatit në Afrikën Jugore u vlerësua në vitin 2005 dhe u përcaktuan Njësitë Konservuese të Luanit (NKL). Midis vitit 2002 dhe 2012, supozimet e shkolluara për madhësinë e popullsive në NKL të Afrikës Jugore varionin nga 13,482 në 12,036 individë.

LCUs Luangwa, Kgalagadi, Okavango-Hwange, Mid-Zambezi, Niassa dhe Limpopo, konsiderohen aktualisht vendet më të fuqishme mirëmbajtëse të luanit në Afrikën Jugore. Ata mbajnë më shumë se 500 individë secila, dhe tendenca e popullsisë është e qëndrueshme.

 

 

Luanët në Zonën e Mbrojtjes Ndërkufitare të Kavangës dhe Zambezës

Në Parkun Kombëtar të Krugerit, luanët janë isoluar dhe mbrojtur që nga vitet 1970. Rezultatet e një studimi afatgjatë mbi sjelljen e gjuetisë treguan se luaneshat ishin më të suksesshme në gjuetinë e gjahut mesatare se sa meshkujt. Suksesi i gjuetisë bie gjatë netëve me hënë dhe në zonat me bar të shkurtër.

Në Parkun Kombëtar të Etoshës, janë vërejtur 11 tufa luanësh midis viteve 1991 dhe 1996. Dy nga tufat kishin një luan rezident mashkull dhe dy të tjra nga tre meshkuj. Tufat e mbetura kishin të paktën dy meshkuj. Mostrat e 164 luanëve u analizuan për të gjetur lidhjen e anëtarëve të tufës. Rezultatet treguan se këlyshët e lindur në tufë kishin baballarë që nuk bënin pjesë në tufën e tyre.

Në Zonat e Mbrojtjes Ndërkufitare të Kavangës dhe Zambezës, luanët janë izoluar që nga viti 1999. Në vitin 2003, 50 luanëve iu vendosën radio-kollare në Parkun Kombëtar të Huangës dhe u gjurmuan deri në vitin 2012. Rezultatet tregojnë se luanët e rritur mashkuj dhe femra preferojnë habitatin e kullotave dhe shkurreve, por shmangin pyjet dhe zonat me densitet të lartë njerëzor. Në të kundërtën, luanët disperzues të të moshuar shmangnin shkurret dhe zonat me bar të gjatë, por më shpeshë zhvendoseshin në zonat e dominuara nga njerëzit. Prandaj, luanët e moshuar kanë tendencë të shkaktojnë konflikte më shpesh me njerëzit.

Në Parkun Kombëtar të Çobës në Botsvanë, elefantët Afrikanë mbizotërojnë në gropat e ujit gjatë sezonit të thatë. Tufat e mëdhaja me rreth 20 luanë kanë tendencë të gjuajnë elefantët gjatë kësaj kohe dhe janë të suksesshëm veçanërisht në netët pa hënë. Grupet prej tre deri në pesë luanë të rritur mund të gjuajnë dhe të vrasin një elefant. Këlyshët bashkohen me grupin e gjuetisë për t'u ushqyer kur elefanti është i ngordhur. Në Okavangë, luanët notojnë në këneta dhe gjuajnë pre të mëdhaja si bualli i pellgut.

Popullatat e luanit në Botsvanë, në Namibi, në Zimbabvë dhe në Zambi kërcënohen nga gjuetia, humbja dhe konvertimi i habitatit. Popullatat u zvogëluan dhe u izoluan, sepse njerëzit lokalë ndjekin gjahun dhe vrasin luanët në hakmarrje për humbjet e bagëtive. Në Parkun Kombëtar të Kafës të Zambisë, gjuetia e gjahut të preferuar të luanit e bën të vështirë për popullatën e luanit të rimëkëmbet. Vdekshmëria e këlyshëve nga grabiqarët në veçanti është e lartë.

Midis viteve 2008 dhe 2013, pjesët e trupit nga të paktën 2621 individë u eksportuan nga Afrika Jugore në Azinë Juglindore dhe 3437 kafka luanësh ndërmjet viteve 2014 dhe 2016. Kockat e luanëve përdoren për të zëvendësuar eshtrat e tigrave në barnat tradicionale aziatike. Fermerët e Rezervateve Private në Afrikën Jugore kryqëzojnë luanët për të marrë lëkurën dhe kockat e tyre.

Në vitet 2015 dhe 2017, dy luanë meshkuj, Sesil dhe djali i tij Xanda, u vranë nga gjuetarët e trofeve në Parkun Kombëtar të Huangës, Zimbabve.

 

Të gjitha popullatat e luanit në Afrikë janë përfshirë në Shrojcën II të MNTSR-së që nga viti 1975. Për shkak të efektit negativ të gjuetisë, u propozua që në vitin 2004 të rendisnin të gjitha popullatat e luanit në Shtojcën I të MNTSR-së për të zvogëluar eksportin e pjesëve të trupit të luanit dhe për të zbatuar një proces më të rreptë të lejeve.

Në vitin 2006, u hartua një strategji konservimi e luanit në Afrikën Lindore dhe Jugore në bashkëpunim në mes të BNRN zyrave rajonale dhe organizatave të ruajtjes së kafshëve të egra. Strategjia parasheh ruajtjen e habitatit të mjaftueshëm dhe bazës së egër të gjahut, zvogëlimin e faktorëve që çojnë në fragmentimin e mëtejshëm të popullsisë dhe për të bërë që bashkëjetesa e luanit dhe njeriut të jetë e qëndrueshme. Komunitetet lokale në disa vende të luanëve të Afrikës Jugore gjenerojnë të ardhura të konsiderueshme përmes turizmit të kafshëve të egra, gjë që është një nxitje e fortë për mbështetjen e tyre për masat e ruajtjes.

• Luani Verior
• Luani Aziatik
• Luani Afrikan
• Luani i Afrikës Qendrore
• Luani i Afrikës Perëndimore

• PetaPixel, September 2018: Lioness Steals Photographer’s Canon DSLR and Gives It to Her Cubs
• Independent, July 2018: South Africa almost doubles annual quota of lion bones exported for traditional Chinese medicine
• Cape Town Etc, August 2018: The truth about South Africa’s lion bone trade
• Sunday Tribune, August 2018: Captive lion breeding industry under Parliament spotlight
• The South African, August 2018: Largest lion bone carrier, Singapore Airlines, stops cargo from South Africa
• National Geographic Wildlife Watch, June 2018: As Tigers Become Rarer, Poachers Are Targeting Lions