Lista E Sulltanëve Të Perandorisë Osmane
Sulltanët e Perandorisë Osmane (turqisht: Osmanlı padişahları), të gjithë anëtarë të Dinastisë Osmane, sunduan mbi perandorinë transkontinentale nga themelimi i saj në vitin 1299 deri në shpërbërjen e saj në vitin 1922.
artikull-listë e Wikimedias
Në kulmin e saj, Perandoria Osmane shtrihej nga Hungaria në veri deri në Jemen në jug, dhe nga Algjeria në perëndim deri në Irak në lindje. Fillimisht e sunduar nga qyteti i Bursës, kryeqyteti i perandorisë u zhvendos në Adrianopojë në vitin 1363 pas pushtimit nga Murati I, dhe pastaj në Kostandinopojë (Stambolli i sotëm) në vitin 1453 pas pushtimit nga Mehmeti II.
| Sulltan i Perandorisë Osmane | |
|---|---|
Monarki Perandorake | |
.svg) Stema e Perandorisë Osmane | |
 Sulejmani I (1520–1566) | |
| Të dhënat | |
| Monarku i parë | Osmani I (rr. 1299–1323/4) |
| Monarku i fundit | Mehmeti VI (1918–1922) |
| Vendosja | rr. 1299 |
| Përmbysja | 1 nëntor 1922 |
| Vendbanim | Pallatet në Stamboll:
|
| Pretenduesi | Dündar Ali Osman |
Vitet e para të Perandorisë Osmane kanë qenë subjekt i tregimeve të ndryshme për shkak të vështirësisë për të dalluar faktin nga legjenda. Perandoria u themelua në fund të shekullit të trembëdhjetë, dhe sundimtari i parë i saj ishte Osmani I, nga i cili perandoria e morri emrin. Sipas një tradite osmane të vonë e shpesh jo të besueshme, Osmani I ishte pasardhës i fisit të Kajëve të turqëve oguzë. Dinastia Osmane që ai themeloi sundoi për gjashtë shekuj me sundimet e 36 sulltanëve. Perandoria Osmane u shpërbë si pasojë e humbjes së Fuqive Qëndrore me të cilat ajo u bashkua gjatë Luftës së Parë Botërore. Copëzimi i Perandorisë Osmane nga Aleatët fitimtarë dhe fillimi i Luftës Turke për Pavarësi çoi në përmbysjen e sulltanatit në vitin 1922 dhe lindjen e Republikës së Turqisë në vitin 1923.
Lista e sulltanëve
Tabela e mëposhtme rendit sulltanët osmanë, si dhe kalifin osman të fundit, në rend kronologjik. Tugrat (osmanisht: طغرا tuğrâ) ishin vulat ose nënshkrimet kaligrafike të përdorura nga sulltanët osmanë. Ato u shfaqën në të gjitha dokumentet zyrtare, si dhe në monedha, dhe ishin shumë më të rëndësishme në identifikimin e një sulltani sesa portreti i tij. Kolona "Shënimet" përmban të dhëna mbi prindërit dhe fatin e çdo sulltanit. Për sulltanët e hershëm, zakonisht ekziston një boshllëk kohor mes çastit kur mbaron sundimi i një sulltani dhe çastit kur trashëgimtari i tij hipën në fron. Kjo për faktin se osmanët në atë periudhë praktikonin atë që historiani Quataert e ka përshkruar si "mbijetesa e djalit më të fortë dhe jo e më të moshuarit": kur sulltani vdiste, djemtë e tij duhej të luftonin njëri-tjetrin për fronin derisa njëri del fitimtar. Për shkak të këtij konflikti të brendshëm dhe vëllavrasjesve që ndodhën, data e vdekjes së një sulltani nuk përputhej gjithnjë me datën e fillimit të sundimit të pasardhësit të tij. Në vitin 1617, ligji i trashëgimisë ndryshoi nga mbijetesa e më të fortit në një sistem të bazuar në senioritetin agnat (اکبریت ekberiyet), ku froni i takonte meshkujve më të vjetër të familjes. Kjo nga ana tjetër shpjegon se pse që nga shekulli XVII e tutje një sulltan i ndjerë rrallë u trashëgonte nga djali i tij, por zakonisht nga një xhaxha apo vëlla. Senioriteti agnat u mbajt deri në përmbysjen e sultanatit, pavarësisht përpjekjeve të pasuksesshme në shekullin XIX për ta zëvendësuar atë me primogjeniturë .
| № | Sulltani | Portreti | Fillimi i sundimit | Mbarimi i sundimit | Tugra | Shënimet |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ngritja e Perandorisë Osmane (1299 – 1453) | ||||||
| 1 | Osmani I ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | rr. 1299 | 1323 | — |
|
| 2 | Orhani ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 1323 | 1362 |  |
|
| 3 | Murati I SULTAN-İ AZAM (Sulltani Më i Lartësuar) HÜDAVENDİGÂR(I Përkushtuari ndaj Zotit) ŞEHÎD (Dëshmori) [b] |  | 1362 | 15 qershor 1389 |  |
|
| 4 | Bajaziti I SULTAN-İ RÛM (Sulltani i Perandorisë Romake) YILDIRIM (Vetëtima) |  | 15 qershor 1389 | 20 korrik 1402 |  |
|
| Interregnumi osman (20 korrik 1402 – 5 korrik 1413) | ||||||
| 5 | Mehmeti I ÇELEBİ (Miqësori) KİRİŞÇİ (Harkbërësi) |  | 5 korrik 1413 | 26 maj 1421 |  |
|
| 6 | Murati II KOCA (I Madhi) |  | 25 qershor 1421 | 1444 |  |
|
| 7 | Mehmeti II FĀTİḤ (Pushtuesi) |  | 1444 | 1446 |  |
|
| — | Murati II KOCA (I Madhi) | | 1446 | 3 shkurt 1451 | |
|
| Rritja e Perandorisë Osmane (1453 – 1550) | ||||||
| — | Mehmeti II KAYSER-İ RÛM (Cezari i Perandorisë Romake) FĀTİḤ (Pushtuesi) | | 3 shkurt 1451 | 3 maj 1481 | |
|
| 8 | Bajaziti II VELÎ (I Shenjti) |  | 19 maj 1481 | 25 prill 1512 |  |
|
| 9 | Selimi I YAVUZ (I Forti) HADIM'UL HARAMAIN'ISH-SHARIFAIN (Shërbëtori i Mekës dhe Medinës) |  | 25 prill 1512 | 21 shtator 1520 |  |
|
| 10 | Sulejmani I MUHTEŞEM (I Madhërishmi) KANÛNÎ (Ligjvënësi) |  | 30 shtator 1520 | 6 ose 7 shtator 1566 |  |
|
| Transformimi i Perandorisë Osmane (1550 – 1700) | ||||||
| 11 | Selimi II SARI (Bjondi) |  | 29 shtator 1566 | 21 dhjetor 1574 |  |
|
| 12 | Murati III |  | 22 dhjetor 1574 | 16 janar 1595 |  |
|
| 13 | Mehmeti III ADLÎ (I Vetmi) |  | 27 janar 1595 | 20 ose 21 dhjetor 1603 |  |
|
| 14 | Ahmeti I BAḪTī (Fatmiri) |  | 21 dhjetor 1603 | 22 nëntor 1617 |  |
|
| 15 | Mustafa I DELİ (I çmenduri) | .jpg) | 22 nëntor 1617 | 26 shkurt 1618 |  |
|
| 16 | Osmani II GENÇ (I riu) ŞEHÎD (Dëshmori) |  | 26 shkurt 1618 | 19 maj 1622 |  |
|
| — | Mustafa I DELİ (I Çmenduri) | | 20 maj 1622 | 10 shtator 1623 | |
|
| 17 | Murati IV SAHİB-Î KIRAN (Pushtuesi i Bagdadit) ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 10 shtator 1623 | 8 ose 9 shkurt 1640 |  |
|
| 18 | Ibrahimi DELİ (I Çmenduri) ŞEHÎD (Dëshmori) |  | 9 shkurt 1640 | 8 gusht 1648 |  |
|
| 19 | Mehmeti IV AVCI (Gjuetari) ĠĀZĪ (Luftëtari) | .jpg) | 8 gusht 1648 | 8 nëntor 1687 |  |
|
| 20 | Sulejmani II ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 8 nëntor 1687 | 22 qershor 1691 |  |
|
| 21 | Ahmeti II ḪĀN ĠĀZĪ (Princi Luftëtar) |  | 22 qershor 1691 | 6 shkurt 1695 |  |
|
| 22 | Mustafa II ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 6 shkurt 1695 | 22 gusht 1703 |  |
|
| Stagnimi dhe reformimi i Perandorisë Osmane (1700 – 1827) | ||||||
| 23 | Ahmeti III ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 22 gusht 1703 | 1 ose 2 tetor 1730 |  |
|
| 24 | Mahmuti I ĠĀZĪ (Luftëtari) KAMBUR (Gungaçi) |  | 2 tetor 1730 | 13 dhjetor 1754 |  |
|
| 25 | Osmani III SOFU (I Përkushtuari) |  | 13 dhjetor 1754 | 29 ose 30 tetor 1757 |  |
|
| 26 | Mustafa III YENİLİKÇİ (Inovatori) |  | 30 tetor 1757 | 21 janar 1774 |  |
|
| 27 | Abdyl Hamiti I ABD UL-HAMID (Shërbëtori i Zotit) ISLAHATÇI (Përmirësuesi) ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 21 janar 1774 | 6 ose 7 prill 1789 |  |
|
| 28 | Selimi III BESTEKÂR (Kompozitori) NİZÂMÎ (Rregullvënësi) ŞEHÎD (Dëshmori) |  | 7 prill 1789 | 29 maj 1807 |  |
|
| 29 | Mustafa IV |  | 29 maj 1807 | 28 korrik 1808 |  |
|
| Modernizimi i Perandorisë Osmane (1827 – 1908) | ||||||
| 30 | Mahmuti II İNKILÂPÇI (Reformuesi) ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 28 korrik 1808 | 1 korrik 1839 |  |
|
| 31 | Abdulmexhiti I TANZİMÂTÇI (Riorganizuesi) ĠĀZĪ (Luftëtari) |  | 1 korrik 1839 | 25 qershor 1861 |  |
|
| 32 | Abdulazizi BAḪTSIZ (Fatkeqi) ŞEHĪD (Dhëshmori) |  | 25 qershor 1861 | 30 maj 1876 |  |
|
| 33 | Murati V |  | 30 maj 1876 | 31 gusht 1876 |  |
|
| 34 | Abdulhamiti II Ulû Sultân Abd ūl-Hāmīd Khan (Hani Madhështor) |  | 31 gusht 1876 | 27 prill 1909 |  |
|
| Shpërbërja e Perandorisë Osmane[e](1908 – 1922) | ||||||
| 35 | Mehmeti V REŞÂD (Ndjekësi i Rrugës së Drejtë) |  | 27 prill 1909 | 3 korrik 1918 |  |
|
| 36 | Mehmeti VI VAHDETTİN (Njësuesi i Fesë) |  | 4 korrik 1918 | 1 nëntor 1922 |  | |
| Kalifati Republikan (1 nëntor 1922 – 3 mars 1924) | ||||||
| — | Abdulmexhiti II |  | 18 nëntor 1922 | 3 mars 1924 | — | |
Interregnumi osman (1402–1413)
| № | Sulltani | Portreti | Fillimi i sundimit | Mbarimi i sundimit | Tugra | Shënimet |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Interregnumi osman[d](20 korrik 1402 – 5 korrik 1413) | ||||||
| — | Isa Çelebi Bashkësulltan i Anadollisë |  | 1403–1405 (Sulltan i Trojeve Perëndimore të Anadollië) | 1406 | — |
|
| — | Emir Sulejman Çelebi Sulltani i Parë i Rumelisë | | 20 korrik 1402 | 17 shkurt 1411 | — |
|
| — | Musa Çelebi Sulltani i Dytë i Rumelisë |  | 18 shkurt 1411 | 5 korrik 1413 | — |
|
| — | Mehmed Çelebi Sulltan i Anadollisë | | 1403–1406 (Sulltan i Trojeve Lindore të Anadollië) 1406–1413 (Sulltan i Anadollisë) | 5 korrik 1413 | — |
|
Shënimet
- a1 2 : Stili i plotë i sundimtarëve osmanë ishte i ndërlikuar, pasi ishte i përbërë nga disa tituj dhe evuloi gjatë shekujve. Titulli sulltan u përdor vazhdimisht nga pothuajse të gjithë sundimtarët që nga fillimi. Megjithatë, për shkak se ai titull ishte i përhapur në botën myslimane, osmanët shpejt miratuan variante të tij për të veçuar veten nga sundimtarët e tjerë myslimanë me status më të vogël. Murati I, monarku i tretë osman, e emëroi veten si sultan-i azam (osmanisht: سلطان اعظم, "Sulltani më i lartësuar") dhe hüdavendigar (خداوندگار, "Perandor"), tituj të përdorur nga selxhukët e Anadollisë dhe nga ilhanidët mongolë. I biri i tij Bajaziti I adoptoi stilin Sulltani i Rumit, Rûm duke qenë një emër i vjetër islam për Perandorinë Romake. Kombinimi i trashëgimisë islame dhe të Azisë Qendrore, bëri që osmanët të miratojnë titullin që u bë emërimi standard i sundimtarit osman: Sulltan [Emri] Han. Ironikisht, edhe pse titulli sulltan është në botën perëndimore më i lidhur me osmanët, njerëzit në Turqi përgjithësi përdorin titullin padishah kur i referohen sundimtarëve të dinastisë osmane.
- b1 2 3 : Kalifati osman ishte një nga pozicionet më të rëndësishme që mbaheshin nga sundimtarët e dinastisë osmane. Kalifati simbolizonte fuqinë e tyre shpirtërore, ndërsa sultanati përfaqësonte fuqinë e tyre të përkohshme. Sipas historiografisë osmane, Murati I e adoptoi titullin e Kalifit gjatë sundimit të tij (1362-1389), dhe Selim më vonë e forcoi autoritetin e kalifit gjatë pushtimit të Egjiptit në vitet 1516-1517. Megjithatë, konsensusi i përgjithshëm në mesin e dijetarëve modernë është se sundimtarët osmanë kishin përdorur titullin e kalifit përpara pushtimit të Egjiptit, qysh në kohën e sundimit të Muratit I (1362-1389), i cili solli shumicën e Ballkanit nën sundimin osman dhe adoptoi titullin e sulltanit në vitin 1383. Aktualisht është rënë dakord që kalifati "u zhduk" për dy shekuj e gjysëm, para se të ringjallet me Traktatin e Kyçyk Kajnarxhës, të nënshkruar midis Perandorisë Osmane dhe Katarinës II të Rusisë në vitin 1774. Traktati ishte shumë simbolik, pasi ai shënoi njohjen e parë ndërkombëtare të pretendimit të osmanëve ndaj kalifatit. Edhe pse traktati bëri zyrtarisht shkëputjen e Hanatit të Krimesë nga Perandoria Osmane, ai pranoi autoritetin e vazhdueshëm fetar të kalifit osman mbi myslimanët në Rusi. Nga shekulli XVIII, sulltanët osmanë e theksuan gjithnjë e më shumë statusin e tyre si kalifë, me qëllim që të nxisin ndjenjat pan-islame mes myslimanëve të perandorisë përballë cënimit të imperializmit evropian. Kur shpërtheu Lufta e Parë Botërore, sulltani (kalifi) nxori një thirrje për xhihad në vitin 1914 kundër armiqve të Perandorisë Osmane, duke tentuar pa sukses të nxiste subjektet e Perandorive Franceze, Britanike dhe Ruse në revoltë. Abdulhamiti II ishte sulltani osman që përdori më së shumti pozicionin e tij të kalifit dhe u pranua si kalif nga shumë krerë myslimanë, madje deri në Sumatra.
- c1 2 : Tugrat u përdorën nga 35 prej 36 sulltanëve osmanë, duke filluar me Orhanin në shekullin XIV, tugra e të cilit është gjetur në dy dokumente të ndryshme. Asnjë tugër që mban emrin e Osmanit I, themeluesit të perandorisë, nuk është zbuluar, megjithëse një monedhë me mbishkrimin "Osman bin Ertuğrul" është identifikuar. Abdulmexhitit II, kalifit të fundit osman, gjithashtu i mungonte një tugër e tij, pasi ai nuk shërbeu si kreu i shtetit (ky pozicion u mbajt nga Mustafa Qemali, President i Republikës së sapo themeluar të Turqisë), por si një figurë fetare dhe mbretërore.
- d^ : Interregnumi osman, i njohur gjithashtu si Triumvirati osman (turqisht: Fetret Devri), ishte një periudhë e kaosit në Perandorinë Osmane që zgjati nga viti 1402 deri në vitin 1413. Filloi pas mposhtjes dhe kapjes së Bajazitit I nga Timuri, sundimtar turko-mongol, në Betejën e Ankarasë, e cila u zhvillua më 20 korrik 1402. Bijtë e Bajazitit luftuan njëri-tjetrin për më shumë se një dekadë, derisa Mehmeti I doli si fituesi i padiskutueshëm në vitin 1413. [70]
- e^ : Shpërbërja e Perandorisë Osmane ishte një proces shkallë-shkallë, i cili filloi me shfuqizimin e sulltanatit dhe përfundoi me heqjen e kalifatit 16 muaj më vonë. Sulltanati zyrtarisht u shfuqizua më 1 nëntor 1922. Sulltan Mehmeti VI iku në Maltë më 17 nëntor në bordin e luftanijes britanike Malaya. Kjo ngjarje shënoi fundin e "dinastisë" osmane, por jo të "Shtetit" dhe Kalifatit osman. Më 18 nëntor, Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë (TBMM) zgjodhi kushëririn e Mehmetit VI, Abdulmexhitin II, atëherë princ kurore, si kalif. Fundi zyrtar i Shtetit osman u shpall përmes Traktatit të Lozanës (24 korrik 1923), i cili njohu qeverinë e re të Ankarasë dhe jo qeverinë osmane të Stambollit, si përfaqësuese të ligjshme të shtetin pasardhës. Republika e Turqisë u shpall nga TBMM më 29 tetor 1923, me Mustafa Qemalin si presidentin e saj të parë. Edhe pse Abdulmexhiti II ishte një figurë që nuk kishte fuqi politike, ai qëndroi në pozitën e tij të kalifit derisa zyra e kalifatit u hoq nga TBMM më 3 mars 1924. Mehmeti VI më vonë u përpoq pa sukses për emëruar veten si kalif në Hixhaz.
Referime
Literatura
- As̜iroğlu, Orhan Gâzi (1992). Son halife, Abdülmecid. Tarihin şahitleri dizisi (në turqisht). Istanbul: Burak Yayınevi. ISBN 978-9757645177. OCLC 32085609.
- Duran, Tülay (1999). Padişah Portreleri (Portraits of the Ottoman Empire's Sultans) (në turqisht). Sirkeci: Association of Historical Research and Istanbul Research Centre. ISBN 978-9756926079. OCLC 248496159.
- Findley, Carter V. (2005). The Turks in World History. New York: Oxford University Press US. ISBN 978-0-19-517726-8. OCLC 54529318. Marrë më 2009-04-29.
- Glazer, Steven A. (1996) [Research completed January 1995]. "Chapter 1: Historical Setting". përmbledhur nga Metz, Helen Chapin (red.). A Country Study: Turkey. Country Studies (bot. 5th). Washington, D.C.: Federal Research Division of the Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0864-4. OCLC 33898522. Marrë më 2009-04-22.
- Kafadar, Cemal (1996). Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-20600-7. OCLC 55849447. Marrë më 2009-04-18.
- Karateke, Hakan T. (2005). "Who is the Next Ottoman Sultan? Attempts to Change the Rule of Succession during the Nineteenth Century". përmbledhur nga Weismann, Itzchak; Zachs, Fruma (red.). Ottoman Reform and Muslim Regeneration: Studies in Honour of Butrus Abu-Manneb. London: I. B. Tauris. ISBN 978-1-85043-757-4. OCLC 60416792. Marrë më 2009-05-02.
- d'Osman Han, Nadine Sultana (2001). The Legacy of Sultan Abdulhamid II: Memoirs and Biography of Sultan Selim bin Hamid Han. Foreword by Manoutchehr M. Eskandari-Qajar. Santa Fe, NM: Sultana Pub. OCLC 70659193. Arkivuar nga origjinali më 2 maj 2009. Marrë më 2009-05-02.
- Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press US. ISBN 978-0-19-508677-5. OCLC 243767445. Marrë më 2009-04-19.
- Quataert, Donald (2005). The Ottoman Empire, 1700–1922 (bot. 2nd). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83910-5. OCLC 59280221. Marrë më 2009-04-18.
- Stavrides, Theoharis (2001). The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453–1474). Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-12106-5. OCLC 46640850. Marrë më 2009-04-18.
- Sugar, Peter F. (1993). Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354–1804 (bot. 3rd). Seattle: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-96033-3. OCLC 34219399. Marrë më 2009-04-18.
- Toprak, Binnaz (1981). Islam and Political Development in Turkey. Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-06471-3. OCLC 8258992. Marrë më 2009-04-19.
- Uğur, Ali (2007). Mavi Emperyalizm [Blue Imperialism] (në turqisht). Stamboll: Çatı Publishing. ISBN 978-975-8845-87-3. OCLC 221203375. Marrë më 2009-04-19.
- Toynbee, Arnold J. (1974). "The Ottoman Empire's Place in World History". përmbledhur nga Karpat, Kemal H. (red.). The Ottoman State and Its Place in World History. Social, Economic and Political Studies of the Middle East. Vëll. 11. Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-03945-2. OCLC 1318483. Marrë më 2009-05-02.
This article uses material from the Wikipedia Shqip article Lista e sulltanëve të Perandorisë Osmane, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.