ටයිපොයිඩ් උණ

මෙය ලොව පුරා බහුලව ඇති අතර රෝගය ව්‍යාප්ත වන්නේ ආසාදිත රෝගියෙකුගේ මළද්‍රව්‍ය මගින් අපවිත්‍රවු ආහාර හෝ ජලය පරිභෝජනයට ගැනීමෙනි. මෙලෙස ශරීර ගත වන බැක්ටීරියාවන් රුධිරය තුල ගුණනය වී ආහාර ජීරණ පද්ධතිය තුලට අවශෝෂණය වීමෙන් පසුව මළ පහ සමග පිටතට බැහැර කෙරේ. මෙම ජීවි විශේෂය ග්‍රෑම් වර්ණකයෙන් වර්ණ නොගැන්වෙන කුඩා දන්ඩක හැඩ ඇති බැක්ටිරීයාවක් වන අතර එහි ඇති කෂිකාව මගින් චලනය සිදු කර ගනී. මේ බැක්ටිරීයාව 370 C වු උෂ්ණත්වයෙහි හොදින් වර්ධනය වේ. (සාමාන්‍ය මිනිස් දේහ උෂ්ණත්වය)

නිවැරදි සනිපාරක්ෂක ක්‍රම සහ සෞඛ්‍යාරක්ෂිත ක්‍රම අනුගමනය කිරීම මගින් ටයිපොයිඩ් උණ වලක්වාගත හැකිය. ටයිපොයිඩ් උණ සතුන්ට ඇති නොවන අතර එමනිසා රෝගය ව්‍යාප්ත වනුයේ එක් මිනිසකු‍ෙගන් තවත් මිනිසකුට පමණි. මිනිසුන්ගේ මල පහ සහ මුත්‍රා පරිභෝජනය කරනු ලබන ආහාර සහ පානීය ජලය සමග ස්පර්ශ වීමට හැකියාව ඇති වටපිටාවක් පමණක් ටයපොයිඩ් උණ ව්‍යාප්ත වේ. එම නිසා සුපරික්ෂාකාරීව ආහාර පිලියෙල කිරීම සහ එයට පෙර දෑත් හොදින් සොදා ගැනීම ඉතා වැදගත් වේ.

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය මගින් ටයිපොයිඩ් උණ වළක්වා ගැනීම සදහා එන්නත් වර්ග දෙකක් මේවන විට සොයා ගෙන ඇත. මේවා නම් ජීවි මුඛ එන්නතක් වන Ty21a සහ එන්නත් ගත කරනු ලබන VI පොලිසැකරැයිඩ එන්නතක්ය. මෙම වර්ග දෙකෙන්ම 50% සිට 80% දක්වා ආරක්ෂාවක් ලබාදෙන අතර ටයිපොයිඩ් උණ බහුලවම ඇති ප්‍රදේශ වලට යන සංචාරකයින්ට එය ලබාදෙනු ලැබේ. අජීවි සම්පුර්ණ බැක්ටීරියා සෛලය මගින් නිෂ්පාදනය කරන ලද පැරණි එන්නතක්ද ඇති අතර එය ඉහතින් සදහන් කරන ලද අළුත් එන්නත් වර්ග දෙක නොමැති රටවල් සදහා ලබාදේ. නමුත් මෙම එන්නතින් ඇති අතුරු විපාක ඉතා ඉහල බැවින් (එන්නත් ගතකරනු ලබන ස්ථානයෙහි වේදනාව සහ ආසාදනය වීම) මෙම එන්නත තවදුරටත් නිර්දේෂ නොකෙරේ. ‍

 

මළපහ ද්‍රව්‍ය මත ලැගුම් ගන්නා පියාඹන කෘමීන් මගින් දුර්වල සනීපාරක්ෂක සහ සෞඛ්‍ය ක්‍රමයක් ඇති වටපිටාවක අදාල බැක්ටීරියාව ව්‍යාප්ත විය හැකිය. වැසිකිලි ගිය පසු හොදින් අත්සේදීම සහ ආහාර ද්‍රව්‍ය ඇල්ලීමට ප්‍රථමයෙන් ද අත් සොදා ගැනීම පිලිබදව පොදු ජනතාව දැනුවත් කිරීම සහ උනන්දු කිරීම මගින් රෝගය තවදුරටත් ව්‍යාප්ත වීම පාලනය කල හැකිය. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ රෝග පාලන මධ්‍යස්ථානය මගින් හෙලි කර ඇති දත්ත වලට අනුව පානීය ජලය ක්ලෝරීන් කරණය කිරීම මගින් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය තුල ටයිපොයිඩ් උණ පැතිරීම කැපීපෙනෙන ලෙස අඩුවී ඇත.

ආසාදිත පුද්ගලයෙක් රෝග ලක්ෂණ නොපෙන්වා අදාල බැක්ටිරීයාව සිරුර තුල රැගෙන යන පුද්ගලයෙකු විය හැකිය. නමුත් ඔහුට අනෙකුත් පුද්ගලයින් ආසාදනය කිරීමේ හැකියාව ඇත. රෝග පාලන මධ්‍යස්ථානයට අනුව ටයිපොයිඩ් උණ ඇති රෝගීන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 5% ප්‍රමාණයක් රෝගය සුවවීමෙන් පසුව වුවද රෝග කාරක බැක්ටිරීයාව සිරුර තුල රැගෙන යයි. ලෝක ප්‍රසිද්ධව ඇති මෙලෙස රෝග ලක්ෂණ නොමැතිව අදාල බැක්ටීරීයාව රැගෙන යන පුද්ගලයකුවන්නේ ටයිපොයිඩ් මේරීය. ඇය ඇයගේ ජීවිත කාලය තුල පුද්ගලයින් 47 දෙනෙකුට රෝගය ඇති කල අතර ආසාදිත රෝගීන් තිදෙනෙකුට මරු කැදවු තරුණ කෝකියෙකි. සම්පුර්ණ වශයෙන් හොද සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් ඇති පුද්ගලයෙක් මගින් වසංගත රෝග තත්ත්වයක් ඇති කල මුල්ම අවස්ථාව ලෙස මෙය හැදින්වේ.