ਕਣਕ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਮ: Wheat), ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਾਹ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਦੂਸਰੀ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਦੀ ਫਸਲ ਹੈ। ਤੀਸਰੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਝੋਨੇ (ਚੌਲ) ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਣਕ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਖੁਰਾਕੀ ਫਸਲ (220.4 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈਕਟੇਅਰ ਜਾਂ 545 ਮਿਲੀਅਨ ਏਕੜ, 2014) ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਣਕ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਪਾਰ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਕਣਕ ਆਟਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਮਨਭਾਉਂਦਾ ਖਾਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਜਾਨਵਰ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਅਰ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਛਿਲਕਾ ਵਖਰਾ ਕਰਕੇ ਛਾਣਬੂਰਾ ਪੀਹ ਕੇ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਹਰੇ ਜਾਂ ਸੁੱਕੇ ਚਾਰੇ (forage crop) ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਮਿਲ ਕੇ ਟ੍ਰਾਈਟਿਕਮ ਜੀਨਸ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਆਮ ਕਣਕ (ਟ੍ਰੀਟੀਕਮ ਐਸਟੀਵਮ) ਹੈ। ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਰਿਕਾਰਡ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਣਕ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 9600 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਉਪਜਾਊ ਕ੍ਰੇਸੈਂਟ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਣਕ ਦਾ ਦਾਣਾ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਫਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਓਪਸਿਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਣਕ ਹਾੜੀ ਦੀ ਫਸਲ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੇ ਮੁੱਖ ਅਨਾਜ ਹੈ। ਕਣਕ ਨੂੰ ਗੰਦਮ, ਗੇਹੂੰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਦੇ ਉਤਲੇ ਸਿਰੇ ਉੱਤੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਸਿੱਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕਸੀਰਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਣਕ ਦਾ ਅੰਨ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਬਤ ਕਣਕ ਨੂੰ ਭੁੰਨਾ ਵਿਚ ਗੁੜ ਰਲਾ वे ਕੇ ਭੂਤ ਪਿੰਨੇ/ਮਰੂੰਡੇ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਣਕ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਵਿਚ ਗੁੜ/ਸ਼ੱਕਰ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਦਾ ਦਲੀਆ ਬਣਾ ਕੇ ਵੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਣਕ ਦੇ ਆਟੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਧੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰੋਟ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪਰਾਉਂਠੇ ਵੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੂਰੀ, ਕੜਾਹ, ਗੁਲਗੁਲੇ, ਪੂੜੇ, ਮਾਲ ਪੂੜੇ, ਸੇਵੀਆਂ, ਬਿਸਕੁਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖਾਣ ਪਦਾਰਥ ਕਣਕ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਣਕ ਤੋਂ ਸੂਜੀ ਅਤੇ ਮੈਦਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਦਾਣੇ (ਫੀਡ) ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁਣ ਵੀ (ਸਾਲ 2023) ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2020 ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ | |||||
---|---|---|---|---|---|
ਦੇਸ਼ | ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ | ||||
ਚੀਨ | 134.2 | ||||
ਭਾਰਤ | 107.6 | ||||
ਰੂਸ | 85.9 | ||||
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ | 49.7 | ||||
ਕੈਨੇਡਾ | 35.2 | ||||
ਫ਼ਰਾਂਸ | 30.1 | ||||
ਪਾਕਿਸਤਾਨ | 25.2 | ||||
ਯੂਕ੍ਰੇਨ | 24.9 | ||||
Germany | 22.2 | ||||
ਤੁਰਕੀ | 20.5 | ||||
World | 761 | ||||
ਸਰੋਤ: ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਫੂਡ ਐਂਡ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ |
2020 ਵਿੱਚ, ਵਿਸ਼ਵ ਕਣਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ 761 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰੂਸ ਨੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਕੁੱਲ 38% ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। 2019 ਤੱਕ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਿਰਯਾਤਕ ਰੂਸ (32 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ), ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ (27), ਕੈਨੇਡਾ (23) ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ (20) ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਆਯਾਤਕ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ (11 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ), ਮਿਸਰ (10.4 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ) ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ( 10.0 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ) ਸਨ।
ਕਣਕ 218,000,000 ਹੈਕਟੇਅਰ (540,000,000 ਏਕੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਰੂਪ ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕਣਕ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਣਕ ਦੇ ਹੋਰ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵਪਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਪਰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਅਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ, ਪੀਲੀ ਅਤੇ ਨੀਲੀ ਕਣਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
2014 ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਲਾਨਾ ਵਿਸ਼ਵ ਖੇਤੀ ਉਪਜ 3.3 ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ (330 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਮੀਟਰ) ਸੀ। ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤ 2014 ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਔਸਤ 10.0 ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੀਦਰਲੈਂਡ (9.2), ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ (8.6)।
2004 ਦੇ ਫਸਲੀ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ, ਗਲੋਬਲ ਕਣਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ 624 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ:
1997 ਈ: ਵਿੱਚ ਗਲੋਬਲ ਪ੍ਰਤੀ ਜੀਅ ਕਣਕ ਦੀ ਖਪਤ 101 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਗਵਾਈ ਡੈਨਮਾਰਕ 623 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੀ।
ਕਣਕ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਲੇਵਾਂਤ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਬੂਤ ਸੀਰੀਆ, ਜਾਰਡਨ, ਤੁਰਕੀ, ਆਰਮੇਨੀਆ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਗਪਗ 9000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਜੰਗਲੀ ਇਨਕੋਰਨ ਕਣਕ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਏਸ਼ੀਆ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਲਗਪਗ 8,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਣਕ ਦਾ ਦੋਗਲਾਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵੱਡੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕਣਕ ਦਾ ਪੌਦਾ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਇਹ ਦਾਣੇ ਹਵਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੀਜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਪੌਦਾ ਜੰਗਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਨਸਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੋਰ ਸਕਦਾ ਪਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਕਣਕ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦੀਆਂ ਨਿੱਕੇ ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਦੂਜਿਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਾਤ ਪਾ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਪੂਰਵਜ ਬਣੀ।
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਪੀਸਿਜ਼ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ,
ਕਣਕ ਦਾ ਅਨਾਜ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਮਾਰਕੀਟ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (ਹੇਠਾਂ ਦੇਖੋ) ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਣਕ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਣਕ ਨੂੰ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਹੈ, ਹਰ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਣਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕ ਇਹ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਣਕ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਵਰਗ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹਨ।
ਕਣਕ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਕਦ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਤੌਰ' ਤੇ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਯੂਨਿਟ ਖੇਤਰ ਪ੍ਰਤੀ ਚੰਗਾ ਉਪਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਆਟੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਕਾਉਣਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਰੋਟੀਆਂ ਕਣਕ ਦੇ ਆਟੇ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਰਾਅ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਾਕੀ ਅਨਾਜ ਲਈ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਾਈ ਅਤੇ ਜੌਏ ਦੀਆਂ ਬਰੈੱਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭੋਜਨ ਕਣਕ ਦੇ ਆਟੇ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਨਾਜ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅਨਾਜ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੋਜਨ ਵਾਧੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਕਣਕ ਦਾ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:
ਫ਼ਸਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਲਈ ਫਸਲ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਅ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ, ਬਸੰਤ ਖਾਦ ਕਾਰਜਾਂ, ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ, ਉੱਲੀਮਾਰ, ਵਿਕਾਸ ਰੇਗੂਲੇਟਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਖਾਸ ਪੜਾਅ' ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਅਕਸਰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੰਨ (ਇਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ) ਲਗਭਗ 1 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦਾ ਆਕਾਰ (ਜ਼ੈਡਸਕੌਰ ਤੇ ਜ਼ੈਡੋਕਸ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੜਾਅ ਦਾ ਗਿਆਨ ਉੱਚ ਜੋਖਮ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਮੈਮੋਸੌਸ ਪੜਾਅ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨਾਂ (4 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ ਘੱਟ) ਜਾਂ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ (25 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ) ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁਚੇਤ ਹੈ। ਫਲਦਾਰ ਪੱਤਾ (ਆਖਰੀ ਪੱਤਾ) ਦਿਸਣ ਵੇਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦਾ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੱਤੀ ਅਨਾਜ ਭਰਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਗਭਗ 75% ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਚਲੇ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰੋਗ ਜਾਂ ਕੀੜੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫੈਕਟ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਫੀਕਸ ਅਤੇ ਸਾਦੋਕ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਪੈਮਾਨੇ ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਫਸਲ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁਚਿਆ ਗਿਆ ਲਗਾਤਾਰ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਣਕ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੀੜੇ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ,
ਕਣਕ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਲੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਿਮਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਣਕ ਰੂਟ 'ਤੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਤੋਂ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਤਾ ਜਾਂ ਤਣੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਫ਼ਫ਼ੂੰਦੀ ਤੋਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ੇਡਜ਼ ਦੇ ਗੱਮ ਤੋਂ, ਜੋ ਅਨਾਜ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਣ 'ਤੇ ਤੂੜੀ ਜਾਂ ਕੱਪਾਂ' ਤੇ ਲੌਂਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: 1)ਬੈਕਟੇਰੀਆ ਬਿਮਾਰੀਆਂ
ਉੱਲੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ
ਵਾਇਰਲ ਰੋਗ ਅਤੇ ਵਾਇਰਸ ਵਰਗੇ ਏਜੰਟ
ਫਾਇਟੋਪਲਾਸਮਲ ਰੋਗ
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸੇਪਰੋਰਸਿਆ ਬਲੌਚ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ
ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਨੇ 1843 ਤੱਕ ਦੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਕਣਕ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਮੂਨੇ ਵਿੱਚ ਪਾਇਓਫੈਕਸਰਿਆ ਨੋਡੋਰਮ ਅਤੇ ਮਾਈਕੋਸਫੇਰੇਲਾ ਗ੍ਰਾਮਿਨਿੋਲਾ ਡੀਐਨਏ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ। ਵਧਣ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੀਐਨਏ ਡਾਟਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੋ ਫੰਜੀਆਂ ਦੀ ਭਰਪੂਰਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਪੀ. ਨਡ੍ਰਮ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ। "ਐੱਮ. ਗਰੈਨੀਨੇਕੋਲਾ" 1870 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਸਫਲਤਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਨਿਕਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਕੁਝ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ:
1. ਠੀਕ ਸਮੇਂ ਤੇ ਬਿਜਾਈ ਲਈ-
2. ਪਿਛੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ-
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਕਿਸਮਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ,
ਹਾਰਡ ਵਹਾਟਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਲ ਵਹਾਟਸ ਨੂੰ ਵਿਲੀਨਿੰਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਨਰਮ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਵ੍ਹਾਈਟ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਮੋਡਿਟੀਜ਼ ਮਾਰਕੀਟ ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਲ ਵ੍ਹੇਟਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਭਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਕਣਕ ਨੂੰ ਦੋ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਕਈ ਉਪ-ਮੰਡਲੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਲ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਚਿੱਟੇ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਫਿਰ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਵਸਥਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਗਿੱਲੇ-ਭਰਿਆ ਅਤੇ ਪਤਲੇ-ਚਾਫੀਆਂ। 1799 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੋਟੇ-ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦਾ ਆਟਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਪਤਲੇ ਜਿਹੇ ਚਾਵਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੋਟੇ-ਪੀਲੇ ਕਿਸਮ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫ਼ਫ਼ੂੰਦੀ ਲਈ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਤਲੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਫਫ਼ੂੰਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਰੋਧਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, 1799 ਵਿੱਚ ਫ਼ਫ਼ੂੰਦੀ ਫੈਲਣ ਨਾਲ ਮੋਟੇ-ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਤਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਗਿਰਾਵਟ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਵਕਤਾ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕਣਕ ਅਤੇ ਦਾਲ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਇੱਕ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਰੇਕ ਮਹੀਨੇ ਦੋ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਕੰਟ੍ਰੋਲਰ ਜਿਲੇ ਦੇ ਹਰੇਕ ਡਿਪੋ ਦੇ ਲਈ ਸਟਾਕ ਵੰਡੇਗਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗੋਦਾਮਾਂ ਵਿੱਕ ਸਟਾਕ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਹਰੇਕ ਡਿਪੋ ਮਾਲਿਕ, ਫੂਡ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਏਸ.ਏਮ.ਏਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਫੂਡ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਉਸ ਦਿਨ ਦੇ ਸਟਾਕ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਸਕੇ।
This article uses material from the Wikipedia ਪੰਜਾਬੀ article ਕਣਕ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ CC BY-SA 4.0 ਹੇਠ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ਪੰਜਾਬੀ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.