नाभिकीय संलयन

जब दुइ हल्का नाभिक परस्पर संयुक्त भएर एउटा भारी तत्वका नाभिकको रचना गर्दछन् त यस प्रक्रियालाई नाभिकीय संलयन भन्दछन्। नाभिकीय संलयनका फलस्वरूप जस नाभिकको निर्माण हुन्छ त्यसका द्रव्यमान संलयनमा भाग लिने दुइटै नाभिकहरूका सम्मिलित द्रव्यमानदेखि कम हुन्छ। द्रव्यमानमा यो कमी ऊर्जामा रूपान्तरित हुन जान्छ। जसलाई अल्बर्ट आइन्स्टाइनका समीकरण E = mc२देखि ज्ञात गर्दछन्। ताराहरूका भित्र यो क्रिया निरन्तर जारी छ। सबैभन्दा सरल संयोजनको प्रक्रिया हो चार हाइड्रोजन परमाणुहरूका संयोजन द्वारा एउटा हिलियम परमाणुको निर्माण। ४१H१ → २He४ + २ पोजिट्रान + ऊर्जा १H२ + १H२ → २He४ + २३.६ MeV १H३ + १H२ → २He४ + ०n१ + १७.६ MeV १H१ +१H१ +१H१ +१H१ = २He४ + २१β० + २V + २६.७ MeV यसै नाभिकीय संलयनका सिद्धान्तमा हाइड्रोजन बमको निर्माण गरिन्छ। नाभिकीय संलयन उच्च ताप (१०७देखि १०८० सेण्टीग्रेड) एवं उच्च दाबमा सम्पन्न हुन्छ जिसकी प्राप्ति केवल नाभिकीय विखण्डनदेखि नैं सम्भव हुन्छ। सूर्यदेखि निरन्तर प्राप्त हुने ऊर्जाको स्रोत वास्तवमा सूर्यका भित्र भइरहेको नाभिकीय संलयन प्रक्रियाको परिमाण हो। सर्वप्रथम मार्क ओलिफहरूट निरन्तर परिश्रम गरेर ताराहरूमा हुने यस प्रक्रियालाई १९३२मा पृथ्वीमा दोहोर्‍याउनमा सफल भए, परन्तु आजसम्म कुनै पनि वैज्ञानिकले यसलाई नियन्त्रित गर्न सकेकोछैन। यसलाई यदि नियन्त्रित गर्न सकियो भनें यो ऊर्जा प्राप्तिको एउटा अति महत्त्वपूर्ण स्रोत हुनेछ। पूरा विश्वमा नाभिकीय संलयनको क्रियालाई नियन्त्रित रूपले सम्पन्न गर्ने दिशामा शोध कार्य हुँदैछ।