ਡਾਇਨਾਸੌਰ

ਡਾਈਨੋਸੌਰ Temporal range: ਕਾਰਨਿਅਨ ਤੋਂ ਵਰਤਮਾਨ PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗ੍ਰੈਹਿਤ ਡਾਈਨੋਸੌਰਾਂ ਦੀ ਦੋ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰ
Scientific classification
Kingdom:	ਜੰਤੂ
Phylum:	ਕਸ਼ੇਰੁਕੀ
Subphylum:	ਰੱਜੁਕੀ
Class:	ਸਰੀਸ੍ਰਪ
Subclass:	ਡਾਇਆਪਸਿਡ
Infraclass:	ਆਰਕੋਸਾਰੋਮੋਰਫਾ
Superorder:	ਡਾਈਨੋਸੌਰੀਆ ਓਵਨ, 1842

ਇਹ ਟਰਾਈਏਸਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ (ਲਗਭਗ 23 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਰੀਟੇਸ਼ਿਅਸ ਕਾਲ (ਲਗਭਗ 6.5 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ), ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਅਸਤੀਤਵ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕਰੀਟੇਸ਼ਿਅਸ-ਤ੍ਰਤੀਇਕ ਵਿਲੁਪਤੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਵਿਲੁਪਤ ਹੋ ਗਏ। ਜੀਵਾਸ਼ਮਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਜੁਰਾਸਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਟੈਰੋਪੋਡ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਤੋਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਡਾਈਨੋਸੌਰਾਂ ਦੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜਿੰਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਮੰਣਦੇ ਹਨ।

• ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮੂਹ ਆਂਡੇ ਦੇਣ ਲਈ ਘੋਂਸਲੇ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।
• ਕੁੱਝ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਸਨ।
• ਕੁੱਝ ਦੋਪੲੇ (ਦੋ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ) ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਚੌਪਾਏ (ਚਾਰ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ) ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁੱਝ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਪਾਦ ਜਾਂ ਚਤੁਰਪਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ।
• ਕਈ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਕੰਕਾਲ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਵੱਖਰੇ ਸੰਸ਼ੋਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਥੀ ਕਵਚ, ਸਿੰਗ ਜਾਂ ਕਲਗੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।
• ਹਾਲਾਂਕਿ ਡਾਈਨੋਸੌਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਰੂਪ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਨ।

ਉਂਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਮਿਲਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸੰਗਰਿਹ ਸਥਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੱਖ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬੰਨ ਗਏ ਹਨ। ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਦੁਨਿਆਂਭਰ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬੰਨ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕੁੱਝ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਿਕਣੇ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਜੁਰਾਸਿਕ ਪਾਰਕ ਵਰਗੀ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜੁੜੀ ਨਵੀਂ ਕਾਢਾਂ ਨੂੰ ਨੇਮੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਮੀਡਿਆ ਦੁਆਰਾ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ 1842 ਵਿੱਚ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਰ ਰਿਚਰਡ ਓਵੇਨ ਨੇ ਘੜਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਰੀਕ ਸ਼ਬਦ δεινός (ਡੀਨੋਸ) ਭਿਆਨਕ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਚਮਤਕਾਰਿ+σαῦρος (ਸਾਰਾਸ) ਛਿਪਕਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤੱਕ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਮੁਦਾਏ ਡਾਈਨੋਸੌਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਲਸੀ, ਬੇਸਮਝ ਅਤੇ ਸੀਤ ਰਕਤ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਣਦੇ ਸਨ, ਪਰ 1970 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਅਨੁਸੰਧਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉੱਚੀ ਉਪਾਪਚਏ ਦਰ ਵਾਲੇ ਸਰਗਰਮ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸਨ।

• ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ, ਪਿੰਜਰ, ਅੰਡੇ, ਅਤੇ ਖੰਭ ਆਦਿ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੇ ਅਕਾਰ, ਕਿਸਮ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ,ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਕਿ ਇਸ ਡਾਇਨਾਸੌਰ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 16 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਜੀਵ ਸਨ‌।
• ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਲ ਤੋਂ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੱਲ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਓਪੋਲੀਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਯੂਐਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਕੋਲੋਰਾਡੋ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕੈਰੇਨ ਸ਼ਿਨ (ਕੈਰੇਨ ਚਿਨ) ਪਿਛਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੇ ਮੱਲ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਕਿ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਨੇ ਲੱਕੜ ਵੀ ਖਾਧੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸੇ ਲਈ ਡਾਇਨੋਸੋਰ ਲੱਕੜ ਖਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਗੇ।ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ, ਪਰ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਅਮਰੀਕੀ
• ਵਿਗਿਆਨੀ ਜੈਕ ਹੌਰਨਰ ਨੇ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਜੈਵਸ ਦਾ ਇੱਕ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲੱਭਿਆ, ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਮੋਂਟਾਨਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਹੋਨਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੇ ਅੰਡੇ, ਭਰੂਣ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਡਾਇਨਾਸੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਗੁਫਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ "ਐਂਗ ਮਾਉਂਟੇਨ" ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੈਟ ਕਰੀਨੋ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੇ ਅੰਡਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
• ਅੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਨਰ ਜਾਂ ਮਾਦਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ ਪਿੰਜਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ 30 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
• ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਖੰਭਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਭਾਰੀ ਸਰੀਰ ਕਾਰਨ ਖੰਭ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਨਹੀਂ ਉੱਡ ਸਕੇ‌। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੈਟ ਕਾਰਾਨੋ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਮਾਦਾ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ ਜਾਂ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਦੇ ਹੋਣਗੇ।
• ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਈਥੀਆਸੋਰ ਦੀ ਚਮੜੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਖੰਭ ਵਾਲੇ ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਤੋਂ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਧਾਰੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ।ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੀ ਚਮੜੀ ਗਹਿਰੀ ਲਾਲ-ਭੂਰੇ ਜਾਂ ਗਿਰੀਦਾਰ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ? ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਡਾਇਨਾਸੋਰ ਅੰਡੇ ਜਾਂ ਪਿੰਜਰ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ. ਡਾਇਨੋਸੌਰ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾਇਨਾਸੌਰ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲੈਬ ਦੇ ਇੱਕ ਕੇਮੂਪਟਰ ਤੇ ਮਾਡਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਵਰਚੁਅਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੀ ਗਰਜ ਜਿਹੀ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।ਪਿਛਲੇ 30-40 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਪਿੰਜਰ, ਅੰਡਿਆਂ ਅਤੇ ਨਵੇ ਬਚੇ ਅਵਸੇਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ ਹੈ।
• ਲੰਡਨ ਦੇ ਪਾਲ ਬੈਰਾਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਤਸਵੀਰ ਬਣਾ ਸਕੀਏ. ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡਾਇਨੋਸੌਰਸ ਸੁੱਕੇ ਜਾਂ ਦਲਦਲ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।