El Salvador

Höfuðborgin og stærsta borg El Salvador er San Salvador. Íbúar voru áætlaðir vera 6,8 milljónir árið 2021 og landið er það þéttbýlasta á meginlandi Ameríku.

República de El Salvador
Fáni	Skjaldarmerki
Kjörorð: Dios, Unión, Libertad (spænska) Guð, eining, frelsi
Þjóðsöngur: Himno Nacional de El Salvador
Höfuðborg	San Salvador
Opinbert tungumál	spænska
Stjórnarfar	Forsetaræði
Forseti	Claudia Rodríguez de Guevara (starfandi)
Sjálfstæði
• frá Spáni	15. september, 1821
• frá Mið-Ameríkusambandinu	1842
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	148. sæti 21.041 km² 1,5
Mannfjöldi  • Samtals (2021)  • Þéttleiki byggðar	107. sæti 6.830.000 324,4/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2018
• Samtals	53,667 millj. dala (101. sæti)
• Á mann	8.388 dalir (111. sæti)
VÞL (2019)	0.673 (124. sæti)
Gjaldmiðill	Bandaríkjadalur og bitcoin
Tímabelti	UTC-6
Þjóðarlén	.sv
Landsnúmer	+503

Meðal þeirra miðamerísku þjóða sem ríktu yfir þessu svæði voru Lenkar (eftir 600), Majar og síðan Cuzcatlekar. Fornleifar benda líka til þess að Olmekar hafi verið á svæðinu á fyrsta árþúsundinu f.o.t. Í upphafi 16. aldar lagði Spænska heimsveldið Mið-Ameríku undir sig og gerði að hluta af varakonungsdæminu Nýja-Spáni með höfuðborg í Mexíkóborg. Varakonungsdæmið hafði samt lítið yfir daglegu lífi á eiðinu að segja. Árið 1609 varð landið hluti af höfuðsmannsdæminu Gvatemala sem fékk sjálfstæði 1821. Landið var neytt inn í Fyrsta mexíkóska keisaradæmið, klauf sig síðan frá því og gekk í Sambandslýðveldi Mið-Ameríku 1823. Þegar sambandsríkið leystist upp 1841 varð El Salvador fullvalda ríki. Það myndaði skammlíft bandalag með Hondúras og Níkaragva sem nefndist Stórlýðveldi Mið-Ameríku og stóð frá 1895 til 1898.

Frá síðasta hluta 19. aldar fram á miðja 20. öld ríkti stjórnmálalegur og efnahagslegur óstöðugleiki í El Salvador og saga landsins var mörkuð valdaránum, uppreisnum og röð alræðisstjórna. Viðvarandi ójöfnuður og órói leiddu til borgarastyrjaldar sem stóð frá 1979 til 1992, milli herforingjastjórnar sem naut stuðnings Bandaríkjanna og bandalags vinstrisinnaðra skæruliðasveita. Styrjöldinni lauk með Chapultepec-friðarsamningunum sem komu á fjölflokkalýðræði sem hefur haldist síðan. Meðan á borgarastyrjöldinni stóð flúðu margir íbúar El Salvador til Bandaríkjanna, og árið 2008 voru þeir stærsti innflytjendahópurinn þar.

Landbúnaður hefur lengi verið undirstaða efnahagslífs í El Salvador, allt frá því Spánverjar lögðu kakóræktun indíána undir sig á 16. öld, með miðstöð framleiðslunnar í Izalco, og balsam frá fjöllunum í La Libertad og Ahuachapán. Seinna varð sprenging í ræktun indigós á 19. öld til framleiðslu á litarefnum. Eftir það tók kaffi við sem helsta útflutningsafurð landsins og snemma á 20. öld stóð kaffiræktunin undir 90% útflutningstekna. Síðan þá hefur El Salvador reynt að renna fleiri undirstöðum undir efnahagslífið með verslun og framleiðsluiðnaði. Kolóninn, gjaldmiðill El Salvador frá 1892, var lagður niður árið 2001 og bandaríkjadalur tekinn upp í staðinn. Árið 2021 var rafmyntin bitcoin jafnframt gerð að lögmiðli í El Salvador.

Á vísitölu um þróun lífsgæða er El Salvador í 124. sæti af 189 löndum. Þrátt fyrir mikla fátækt og útbreidda ofbeldisglæpi er efnahagsjöfnuður í El Salvador sá annar hæsti í Rómönsku Ameríku. Í rannsókn á 77 löndum árið 2021 reyndist El Salvador það land þar sem einfaldast var að eiga viðskipti.

Spænski landvinningamaðurinn Pedro de Alvarado nefndi landið eftir Jesú Kristi – San Salvador (bókstl. „heilagur frelsari“). Heiti landsvæðisins, að meðtöldu héraðinu San Miguel, var síðan aukið í Provincia De Nuestro Señor Jesus Cristo, El Salvador Del Mundo (bókstl. „hérað drottins vors, Jesú Krists, frelsara heimsins“), sem var stytt í Lýðveldið El Salvador eða einfaldlega Salvador. Að lokum varð það síðan El Salvador.

Borgarastríð

Borgarastríðið í El Salvador (1979 – 1992) voru átök á milli hers ríkisstjórnar El Salvador, sem Bandaríkin studdu, og uppreisnarmanna í bandalaginu Farabundo Martí National Liberation Front (FMLN), sem var bandalag fimm vinstrisinnaðra skæruliðahópa. Kúba og önnur kommúnistaríki studdu uppreisnarmennina. Veruleg spenna og ofbeldi höfðu verið til staðar áður en að borgarastríðið skall á og varði í tólf ár.

Borgarastríð El Salvador er önnur lengsta borgarastyrjöld í Suður-Ameríku en sú lengsta var í Guatemala. Átökunum lauk árið 1990. Ekki er vitað hve margir hurfu á meðan stríðinu stóð en meira en 75 þúsund manns voru drepnir.

Árið 1979 tók herforingjastjórnin við völdum í El Salvador. Það er að segja, hún steypti af stóli þáverandi forseta El Salvador, Carlos Humberto Romero hershöfðingja. Bæði öfgasinnaðir hægri- og vinstrimenn voru á móti nýju ríkisstjórninni. Spenna jókst og landið var á barmi uppreisnar. Illa þjálfaðir hermenn hers El Salvador tóku þátt í kúgun og morðum. Alræmdust voru El Mozote fjöldamorðin í desember 1981. Á næstu tveimur árum (1982 – 1983) myrti herliði stjórnvalda um það bil átta þúsund óbreytta borgara

Um 1985 var minna um morð af völdum herliðsins en við og við var manneskja drepin og skilin eftir fyrir allra augum í þeim tilgangi að halda fólki í ótta við hvað gæti gerst ef það snerist gegn hernum. Dauðasveitum ríkisins hafði tekist að gereyða mörgum stéttarfélögum og stjórnmálasamtaka. Þeir sem lifðu af neyddust til að flýja landið eða ganga í lið með skæruliðahópunum.

Í lok áratugsins höfðu lífskjör íbúanna dregist saman um 30% frá árinu 1983. Fæstir höfðu aðgang að hreinu vatni eða heilsugæslu. Atvinnuleysi varð um það bil 50% og kaupmáttur lækkaði um 54% frá árinu 1979 fyrir þá sem héldu vinnu.

Á þessum tólf árum frömdu bæði ríkisstjórnin og vinstrisinnaðir skæruliðar hömlulaus mannréttindabrot. Borgarastyrjöldinni lauk árið 1992 með friðarsamningum. Í aðdraganda þeirra var því lýst yfir að þeir sem frömdu þessi mannréttindabrot yrðu fjarlægðir úr stjórnsýslunni og hernum. Frá þeim tíma hefur sannleiksnefnd verið að störfum og fjallað um grimmdarverk þau sem framin voru á meðan borgarastyrjöldin stóð yfir.

Stjórnsýslueiningar

El Salvador skiptist í 14 sýslur (departamentos) sem aftur skiptast í 262 sveitarfélög (municipios).

#	Fáni	Sýsla	Höfuðstaður	Stærð (km2)	Íbúar (2013)	Sveitarfélög
1		Ahuachapán	Ahuachapán	1.239,6	333.406	12
2		Cabañas	Sensuntepeque	1,103.5	164,945	9
3		Chalatenango	Chalatenango	2.016,6	204.808	33
4		Cuscatlán	Cojutepeque	756,2	252.528	16
5		La Libertad	Santa Tecla	1.652,9	747.662	22
6		La Paz	Zacatecoluca	1.223,6	328.221	22
7		La Unión	La Unión	2.074,3	263.271	18
8		Morazán	San Francisco Gotera	1.447,4	199.519	26
9		San Miguel	San Miguel	2.077,1	478.792	20
10		San Salvador	San Salvador	886,2	1.740.847	19
11		San Vicente	San Vicente	1.184,0	174.561	13
12		Santa Ana	Santa Ana	2.023,2	572.081	13
13		Sonsonate	Sonsonate	1.225,2	463.732	16
14		Usulután	Usulután	2.130,4	366.040	23