Կաղապար:Տեղեկաքարտ Լեզու արւմտ.
Եբրայերէն (եբրայերէն՝ עִבְרִית իվրիթ )՝ ափրիկէասիական լեզուաընտանիքի հիւսիսարեւմտեան սեմական լեզու մըն է, որով աշխարհին մէջ կը խօսուի 9 միլիոն մարդոց կողմէ: Նախաեբրայերէն գրուած առաջին օրինակները կը վերաբերէն ՔԱ 10րդ դարուն: Եբրայերէնը մեռած լեզուին մը իսկապէս յաջողուած վերածնունդի միակ օրինակն է:
Եբրայերէնը որպէս ամէնօրեայ խօսակցական լեզու ըլլալէն դադարած է 200 եւ 400 թուականներու միջեւ, նուազելով Պար Քոխպայի խռովութենէ ետք: Միջնադարուն անիկա վերածնուած է որպէս հրէական կղերականութեան լեզու եւ րապպինական գրականութեան մէջ, ներհրէական առեւտրականութեան եւ քերթողականութեան մէջ: Յետագային, 19րդ դարուն, անիկա վերածնուած է որպէս խօսակցական եւ գրական լեզու մը եւ դարձաւ Պաղեստինի հրեաներու հաղորդակցութեան լեզու:
Իսրայէլէն յետոյ Միացեալ նահանգներն ունեն երկրորդ ամէնախոշոր եբրայերէն խօսող համայնքը 200 հազար սահուն խօսելու տիրապետողներով, մեծ մասը՝ Իսրայէլէն եկածներ:
Որպէս մայրենի լեզու դառնալու եբրայերէնի վերածնունդի ձեռնարկումն սկսած է 19րդ դարուն Ելիէզեր Պէն-Եհուտային ջանքերով: Ան միացաւ հրէական ազգային շարժումին եւ 1881-ին գաղթեց Պաղեստին, որն այդ ատենը Օսմանեան կայսրութեան մաս կը կազմեր: Անոր նպատակն էր գրական եւ կղերական լեզուն դարձնել ամենօրեայ խօսակցական գործածութեան լեզու մը: Անոր կազմակերպական ջանքերու եւ դպրոցներ հիմնելու եւ դասագրքեր գրելու ներգրաւուածութիւնը խթանեցաւ լեզուին տիրապետումը վերածելու աստիճանաբար ընդունելութեան: Երբ 1922-ին բրիտանական մանտաթին շնորհիւ եբրայերէնը անգլերէնի եւ արաբերէնի հետ դարձաւ Պաղեստինի երեք պաշտօնական լեզուներէն մեկը, անոր նոր կարգավիճակը նպաստեց տարածումին:
Թէեւ ոմանք այս ջանքերը կը գնահատէին ցնորական, (քանի որ եբրայերէնը կը համարուէր Թորահի սուրբ լեզու եւ, հետեւաբար, անիկա չէ կրնար գործածաուիլ առօրեայ կեանքին մէջ) շատեր շուտով հասկցածլ են բրիտանական մանտաթի հրեաներու շրջանին մէջ ընդհանուր լեզուի անհրաժեշտութիւնը 20-րդ դարուն տարբեր երկիրներէն մեծ թիւով ժամանած տարբեր լեզուներով խօսողներուն համար:
Հիմնուեցաւ Եբրայերէնի Կոմիտէ, որ Իսրայէլի հիմնադրումէն ետք դարձաւ Եբրայերէնի Ակադեմիա: Պէն-Եհուտայի ցանած սերմերը ինկած էին պարարտ հողին մէջ եւ 20րդ դարասկիզբէն եբրայերէնն իր ճանապարհը հարթեց դէպի հրեաներու հաղորդակցութեան լեզու:
Խորհրդային միութեան մէջ եբրայերէնի կիրառութիւնը հրէական այլ մշակութային եւ կրօնական գործունէութեան պէս ճնշուած էր, քանի որ կը համարուէր սիոնիզմի լեզու: Խորհրդային պաշտօնեաները եբրայերէնի գործածութիւնը կը համարէին «ռեակցիոն» երեւոյթ մը եւ անոր ուսուցումը նախակրթական եւ միջնակարգ դպրոցներէն ներս արգելուած էր Կրթութեան ժողովրդական կոմիսարութեան կողմէ): Պաշտօնական հրամանագիրը կը նշեր, որ Ռուսիոյ հրեաներու հաղորդակցութեան միակ լեզու կրնայ ըլլալ Եիտիշը, իսկ եբրայերէնը պիտի համարուի օտար լեզու մը: Դադարեցուեցաւ եբրայերէն գիրքերու եւ պարբերականներու հրատարակումը եւ բռնագաւուեցան գրադարաններէն, թէեւ լիթուրկիական գրականութիւնը կը տպագրուէր մինչեւ 1930-ականները: Չնայած քանի մը բողոքներուն եբրայերէնի ուսուցման ճնշումներու քաղաքականութիւնը շարունակուեցան 1930-ականներէն ետք: Աւելի ուշ, 1980-ականներուն, Խորհրդային միութեան մէջ եբրայերէնի ուսուցումը նորէն յայտնուեցաւ մարդոց դէպի Իսրայէլ արտագաղթելու ցանկութեան աճման հետ միասին: Քանի մը ուսուցիչներ բանտարկուեցան, ինչպէս Եոսէֆ Պեկունը, Եփրաիմ Խոլմեանսքին, Եւկենիյ Քորոսթիշեւսքին եւ այլք ԽԸՀՄ շատ քաղաքներուն մէջ եբրայերէնի ուսուցման ցանց ստեղծելու համար:
Կաղապար:Գլխաւոր Յօդուած
Ներկայիս եբրայերէնը կը գրուի եբրայական տառերով, որոնք 22-ն են եւ միայն՝ բաղաձայններ: Գրելու ուղղութիւնը աջէն դէպի ձախ է: Տառերուն ձեւը կը կոչուի «քառակուսի», որ յայտնի է որպէս «Աշուրիթ» (ասորական), որն իր զարգացումն ստացած է արամէական գիրերէն: Անհրաժեշտութեան պարագային ձայնաւորները կը նշուենվանկեր արտայայտող բաղաձայններու վերեւին կամ ներքեւին տեղադրուող տարբերիչ նշաններով կամ որպէս ձայնաւորներ գործածուող բաղաձայններով:
Գոյականներն ունեն սեռեր՝ արական, իգական, կամ՝ երկուսը միասին, զորօրինակ՝ סֵפֶר [սեֆեր] «գիրքը» արական սեռի է, երբ [տելեթ] דֶּלֶת «դուռը» իգական է: Չկան սեռը բնորոշող որոշակի ձեւաբանական կանոններ, սակայն կայ միտում մը՝ ת [-թ]-ով կամ ה [-ա]-ով վերջացող բառերը համարել իգական եւ մնացած տառերով վերջացողները՝ արական: Կայ խիստ միտում մարդեր կամ որոշ անասուններ նշանակող գոյականները չեզոք սեռի համարելու: Նման գոյականները կու գան արակա եւ իգական սեռեր արտայայտող զոյգերով: Զորօրինակ՝ אִישׁ [իշ] կը նշանակէ «տղամարդ» իսկ אִשָּׁה [ի՛շա]՝ «կին»
Եզակի եւ հոգնակի թիւերէն բացի եբրայերէնին մէջ կը հանդիպի նաեւ երկու հատ արտայայտող «երկուակի» ձեւը:
This article uses material from the Wikipedia Արեւմտահայերէն article Եբրայերէն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Արեւմտահայերէն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.