Կռատուկ: բույսերի տեսակ

Բուսաբանական նկարազարդումը Մարտին Ցիլենշկի Naše škodljive rastline գիքի, 1892

Ցողունը կանգուն է, ակոսավոր, ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 60 սմ - 2(3) մ): Տերևները խոշոր են, հերթադիր, զոգավոր-ատամնաեզր, վերին մասում՝ կանաչ, ստորինում՝ մոխրագույն թաղիքանման։ Առաջին տարում առաջանում են արմատը և արմատամերձ տերևները, երկրորդում՝ ծաղիկները։ Ծաղկաբույլը վահանանման կամ ողկուզանման է՝ հավաքված գնդաձև զամբյուղներում, ծաղիկները՝ երկսեռ, խողովակավոր, մուգ կարմիր։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը փուփուլավոր սերմիկ է։ Ծաղիկները երկսեռ են, խողովակավոր, հաճախ վառ գույնի, գնդաձև զամբյուղներով հավաքված ընդհանուր ծաղկաբույլում։ Պտուղների հասունացման շրջանում զամբյուղները հեշտությամբ պոկվում են, կպչում կենդանիների բրդին, մարդկանց հագուստներին։

Հայտնի է մոտ 10 տեսակ, որից 6-8-ը աճում էին նաև ԽՍՀՄ-ում, մեծ մասամբ՝ բնակավայրերին մոտ, աղբոտ վայրերում, ճամփեզրերին, երբեմն՝ դաշտերում։

Հայաստանում տարածված է 4 տեսակ՝

• Կռատուկ մեծ (A. lappa),
• Կռատուկ թաղիքավոր (A. tomentosum),
• Կռատուկ Պալադինի կամ անդրկովկասյան (A. palladinii)
• Կռատուկ փոքր (A. minus)։

Տարածված է Վայոց ձորի, Սյունիքի, Լոռու, Տավուշի, Շիրակի մարզում և այլ մարզերում, Երևանի շրջակայքում։ Աճում է թփուտներում, պարապուրդներում, գետերի և լճակների ափերին, ճամփեզրերին, աղբոտ և այլ վայրերում։

Դեղաբույս է, պարունակում է ինուլին, օրգանական թթուներ, եթերայուղ և այլն։ Պատրաստուկներն օգտագործում են որպես միզամուղ, քրտնաբեր միջոց, արմատների եփուկն ու մածուկը՝ պոդագրայի, ռևմատիզմի, մաշկային հիվանդությունների ժամանակ։ Երիտասարդ արմատներն ու ընձյուղներն ուտելի եՆ։ Մեղրատու է։

Արմատները հավաքում են ամառվա վերջին և աշնան սկզբին։ Խորհուրդ չի տրվում լվանալ արմատները որպեսզի պահպանվեն դրանց բուժիչ հատկությունները։ Չորացնելուց առաջ արմատները խոզանակով մաքրում են, երկարությամբ կտրում և ապա դնում չորացման։ Գերադասելի է չորացնել ջեռոցում։

Բույսն օգտագործում են թոքերի պալարախտի, շաքարախտի, ստամոքսի խոցի, գաստրիտ , լեղային և միզային քարերի, տենդի, թութքի, քրոնիկ փորկապության, ռախիտի, գեղձախտ պզուկների, էկզեմայիի, չիբանների, քոսի, խոցերի, չարորակ գոյացությունների դեմ և մազերի ամրացման համար։ Բացի այդ, օգտագործում են սնդիկով թունավորման և թունավոր կենդանիների խայթոցի ժամանակ։

Կռատուկի հյութը արդյունավետ է կերակրափողի, արգանդի և ստամոքսի քաղցկեղի ժամանակ։

Այտուցների ժամանակ կռատուկի սերմերը և թարմ բույսն ամբողջությամբ օգտագործում են որպես միզամուղ միջոց։ Այլ բույսերի հետ նշանակվում է արյան զեղումների, սիֆիլիսի բուժման, միջատների և թունավոր օձերի խայթոցների ժամանակ։

Օգտակար է նաև կռատուկի յուղը։ Այն ստանում են կռատուկի արմատների հետ նշի կամ ձիթապտղի յուղի համադրումով։ Օգտագործում են մազաթափության դեպքում։