Տարածք Գերեզմանոց

Գերեզմանոցների առաջացման հիմնական պատճառներն են՝

• համաճարակի տարածումը, որը ստիպել է գերեզմաններ ստեղծել
• քաղաքների և բազմամարդ բնակավայրերի տարածումը
• թաղման օրենքների առաջացումը

Գերեզմանոցները կելտերի և գերմանացիների մոտ

Հնագույն ժամանակներում գերեզմանոցները բացառիկ երևույթներ էին։ Այսպես, կելտերը և գերմանացիները հողին էին հանձնում իրենք հանգուցյալների աճյունասափորները՝ դրանք դասավորելով մեկ ընդհանուր դաշտում իրար կողքի․ սովորույթ, որը սխալմամբ վերագրում էին միայն սլավոններին։

Գերեզմանոցները Եգիպտոսում

Հին Եգիպտոսում հանդիպում է հսկայական նեկրոպոլներ Մեմֆիսի և Թեբեի մոտ։

Գերեզմանոցները Հռոմեական կայսրությունում

Հռոմում դեռ շատ վաղ ժամանակներից օրենք էր գործում, ըստ որի ոչ ոք, բացի վեստալուհիներից, չէր կարող թաղվել քաղաքի պատերի ներսում։ Այս օրենքը կրկնվեց նաև տասներկու տախտակների վրա, դրանից հետո էլ բազմիցս հաստատվել է, բայց ամեն դեպքում խիստ չի վերահսկվել։ Կայսերական դարաշրջանում թաղումը քաղաքի ներսում սովորաբար Մարսի դաշտում՝ համարվել է բարձր պատիվ, որը տրվել է սենատի հատուկ որոշմամբ։ Ընդհանուր գերեզմանոցը, որը կոչվել է puticuli, Հռոմում կառուցվել է Էսկվիլինում ստրուկների, հանցագործների համար։ Ընդհանուր թաղման վայրեր կային նաև ազատ ծնված ցածր դասի ներկայացուցիչների համար, ովքեր թաղման կոլեգիայի անդամներ էին։

Քրիստոնեական գերեզմանոցներ

Մահացած քրիստոնյաներին թաղում էին կատակոմբաներում, այնուհետև եկեղեցիներում, հետագայում եկեղեցիներում թաղում էին միայն հայտնի մարդկանց, սովորական մարդկանց համար հուղարակավորության վայր սկսեց ծառայեց եկեղեցու բակը (atrium)։ Մինչև 14-րդ դարը եկեղեցիների բակը միակ թաղման վայրն էր հանդիսանում, բայց քաղաքային բանկչության աճի հետ կապված տեղը սկսեց չբավարարել։ 17-18-րդ դարերում կառավարությունը սանիտարական նկատառումներից ելնելով, արգելեց մահացածներին թաղել եկեղեցիների մոտ, իսկ 19-րդ դարում սկզբունք ընդունվեց արգելել քաղաքների և նույնիսկ գյուղերի ներսում գերեզմանատների կառուցումը։

Անգլիայում գերեզմանատների օրենսդրությունը մշակվել է 1843 թվականի հատուկ հանձնաժողովի կողմից, պատճառն այն էր, որ գերեզմանատների վատ կառուցվածքի պատճառով խոլերայի համաճարակ էր տարածվում։ Հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրվում են հատուկ տեսուչներ, որոնք պետք է վերահսկեին գերեզմանատները։

Գերեզմանոցը Ռուսաստանում

Ռուսիայի մկրտությունից հետո հանգուցյաներին թաղում էին գլուխը դեպի արևմուտք։ Ըստ քրիստոնեական ընդհանուր օրենքի մահածին դնում էն գլուխը դեպի արևմուտք, որը կապված է ավանդույթի հետ, որ Քրիստոսը թաղվել է գլուխը դեպի արևմուտք, հետևաբար, ոտքերն էլ արևելք։ 14-րդ դարի մի հոգևոր ստեղծագործությունում այսպես է ասվում․ «Ամեն ոք պիտի թաղվի այնպես, որ գլուխը պիտի դեմքով լինի դեպի արևմուտք, իսկ ոտքերը արևելք։ Միևնույն ժամանակ ասես թե իր դիրքով աղոթում և արտահայտում է, որ ինքը պատրաստ է շտապել արևմուտքից արևելք, մայրամուտից դեպի արևածագ, այս աշխարհից դեպի հավերժություն»։

Գերեզմանոցը Եվրոպայում

Եվրոպական օրենսդրությունը հետապնդում է այն հիմնական սկզբունքը, որ մահացածները թաղված են հատուկ նշանակված գերեզմանոցներում, եկեղեցիներում (Լեհական թագավորությունում՝ եկեղեցու ներսում) թաղելը թույլ էր տրվում միայն բացառիկ դեպքերում, որը Ռուսաստանում հաստատված էր քաղաքի ծայրամասում գտնվող որոշ հին վանքերի համար։ Այն երկրներում որտեղ գործում է Նապոլեոնի օրենքները, հողի սեփականատերը կարող էր հողին հանձնվել իր սեփական տիրույթներում։ Գերեզմանները պետք է տեղակայված լինեին բնակավայրից զգալի հեռավորության վրա։ Իտալիայում այս հեռավորությունը որոշված էր 100 մ, Սաքսոնիայում 136 մ, իսկ Ավստրիայում և Ֆրանսիայում՝ 200 մ։ Բրյուսելի 1852 թվականի հիգիենայի կոնգրեսը նշում էր, որ ամենափոքր հեռավորությունը պետք է լինի 400 մ, ռուսական օրենսգիրքը նշում էր, որ գերեզմանները քաղաքի վերջին տանից պետք է հեռու լինեին ավելի քան 100 սաժեն (այսինքն ավելի քան 200 մ), իսկ գյուղերում՝ կես մղոն։ Համարյա բոլոր երկրներում կրում է խոստովանական բնույթ (այսինք տվյալ գերեզմանոցը հասու է հայտնի խոստովանողներին) և բաղկացած են հոգևոր իշխանությունից՝ միայն որոշ երկրներում (Վյուրթեմբերգ, Բադեն, Հեսսեն, Ֆրանսիա) գերեզամանոցները ղեկավարում էր քաղաքային հասարակական կառավարությունը։ Արտաքին գեղեցկության և զարդարման հետ կապված, գերեզմանոցները, փոքր բացառությամբ (Կամպո Սանտո), դեռ 18-րդ դարում անտեսված են եղել։ Գերեզմանոցի գեղեցիկ տեսքի համար առաջինը հոգ են տարել գերնգուտերները (բողոքական շարժման ներկայացուցիչներ)։

Քրիստոնեական ծեսը պատվիրում է տեղավորել դագաղը գերեզմանում այնպես, որ մարմինը լինի հորիզոնական, մահացած մարդու գլուխը ուղղված լինի դեպի արևմուտք, իսկ ոտեքրը դեպի արևելք։ Գերեզմանի թմբի վրա խաչ են դնում, այն պետք է դրվի մահացածի ոտքերի տակ։ Կաթոլիկների և բողոքականների մոտ խաչը դրվում է մահացածի գլխավերևում՝ հավատքի համաձայն՝ հարությունից հետո նա համբուրի խաչը։

Ըստ ուղղափառ ծիսակատարության, ինքնասպան եղածներին չի կարելի թաղել գերեզմանում, ուստի թաղում էին ցանկապատից դուրս։ Սակայն ըստ օրենքի Ռուսաստանում արգելվում էր թաղել գերեզմանատան տարածքից դուրս։

Մուսուլմանների մոտ մահացածին թաղում են պատանում փաթաթած, առանց դագաղի, ավելին՝ հանգուցյալի երեսը պիտի շրջված լինի դեպի մուսուլմանների գլխավոր սրբավայր Մեքքա։

Գերեզմանատների մասին Ռուսական օրենսդրությունը երևան է եկել, հիմնականում, Եկատերինա II-ի ժամանակներից և սահմանված է բժշկական կանոնադրությամբ (Օրենսգիրք, մաս 13, 1892 թ․ հրատարակություն, էջ՝ 693—721) կապված Սանկտ Պետերբուրգի հետ, որը բոլոր կողմերից շրջապատված է 20 գերեզմանատներով, որոնք քաղաքի հետ գտնվում են նույն հարթության վրա։

1868 թվականին ստեղծված հատուկ հանձնաժողովը եկավ այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է երկաթգիծի երկայնքով կառուցել նոր գերեզմանատուն, 10 վերստ հեռու։ 1871 թվականին Բարձրագույն ղեկավարության կողմից հրաման եղավ Պետերբուրգի համար գերեզմանատուն կառուցել քաղաքից մեծ հեռավորության վրա, Նիկոլաևյան երկաթգծի երկայնքով (Պրեոբաժենսկ) և Ֆինլանդական (Ուսպենսկ) գծի վրա, իսկ սուրբ սինոդի գլխավոր դատախազին հանձնարարվեց, բժշկական խորհրդի հետ համաձայնությամբ, միջոցներ ձեռնարկել հին գերեզմանատները ավելի լավ պահպանելու համար և հին գերեզմաններից ջրահեռացում կատարել։

  Վերջին տարիներին մեր օրենսդրությունը շեղվել է գերեզմանատները բնակելի տներից զգալիորեն հեռացնելու բացարձակ անհրաժեշտության գաղափարից։ 1889 թվականի նոյեմբերի 27-ին օրենքը որոշեց, որ քաղաքային գերեզմանները պետք է կառուցվեն բնակելի վերջին տնից 100 սաժեն հեռու, իսկ գյուղական գերեզմանատները՝ գյուղերից կես վերստ հեռու, իսկ անհրաժեշտության դեպքում նահանգապետի կողմից հաստատված թեմական իշխանությունների հետ համաձայնեցված, կարող է լիազորվել ներքին գործերի նախարարի կողմից, բժշկական խորհրդատվության վերանայման միջոցով։Այս չափանիշները չեն տարածվել Սանկտ Պետերբուրգի և նրա նահանգ Լեհական թագավորության վրա։ Օրենքը նաև հանձնարարականներ է տալիս գերեզմանների սարքելու վերաբերյալմ այս ամենի վերահսկողությունը դնելով գերեզմանատան քահանաների վրա՝ դիակները պետք է թաղվեն առնվազն 2½ արշին խորության վրա՝ գերեզմանները մինչև գետնի մակարդակը պետք է ծածկված լինեն, իսկ Սանկտ Պետերբուրգում գերեզմանը պետք է ծածկել հողի ամուր շերտով կամ էլ ավազով 1/2 արշին բարձրությամբ։ 

Ռուսական օրենսդրություն (էջ 701 և 717 բժիշկների հաստ․)

• Արգելվում է օգտագործել դատարկ գերեզմանները վարելահողերի տակ
• Արգելվում է գերեզմանների վրա շինություններ կառուցել
• Արգելվում է փակ գերեզմանատնից դագաղ կամ մահացած մարմին տեղափոխել առանց հատուկ թույլտվության
• Գերեզմանատունը չի կարող համարվել անձնական սեփականություն, բայց դրանից, որոնք կառուցված են հանրային հողերի վրա, չեն դադարում լինել հասարակության սեփականությունը, քաղաքային կամ գյուղական, չնայած վարչական առումով ենթակա է հոգևոր իշխանություններին
• հասարակությունը չի կարող հավակնել դատարկ գերեզմանատան տնտեսական շահագործմանը, բայց մյուս կողմից, և հոգևոր իշխանությունները գերեզմանոցը կարող են օգտագործել միայն ըստ իր նշանակության

Գերեզմանատան տարածք գնած անհատը, ձեռք չի բերում սեփականության իրավունք, այլ ստանում է միայն այդ վայրը թաղման համար օգտագործելու բացառիկ իրավունք։

Ժամանակակից օրենսդրություն

Գերեզմանատների մասին նոր օրենսդրությունը սկսլ է ձևավորվել անմիջապես 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո՝ 1918 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Ժոկովրդական կոմիսարների խորհուրդը դեկրետ ընդունեց «Գերեզմանատների և թաղումների» վերաբերյալ, որից հետո Ուղղափառ Եկեղեցին և այլ դավանանքները հեռացվեցին թաղման գործերից։ 1920 թվականին ի հատ եկավ առաջին «Սանիտարական նորմեր և կանոններ գերեզմանատների կառուցման և պահպանման համար» կանոնը, ընդունված խորհրդային իշխանությունների կողմից։ Այդ կանոնի համաձայն, գերեզմանատները չէին կարող գտնվել հասարակական շինությունների մոտ, որպիսին, օրինակ՝ աճարներն են։ Այս կանոնին և հրահանգներին հետևելով, ոչնչացվել են բազմաթիվ գերեզմանատներ, որոնք գտնվել են նախկին վանքերի և ուղղափառ տաճարների մոտ։

Ռուսաստանի Դաշնությունում թաղման գործերի կազմակերպությունը՝ ինքնուրույն, չլիցենզավորված գործունեությունով, բազմազան կենցաղային ծառայություններով, կանոնակարգում է հուղարկավորության կարգը և գերեզմանատների պահպանումը ՌԽՖՍՀ-ում և 1996 թվականի հունվարի 12-ի № 8-ФЗ Ֆեդերատիվ օրենքի «Թաղման և հուղարկավորության գործով»։ Հուղարկավորությունը կատարվում է դաշնային և տեղական գործադիր մարմինների կողմից, տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից։ Այս մարմինների համակարգը ստեղծում է մասնագիտացված ծառայություններ (բյուրո) հուղարկավորության հետ կապված հարցերը լուծելու համար։

Հուղարկավորության հարցերի մասին օրենքը կարգավորում է սանիտարական և բնապահպանական պահանջները գերեզմանատների տեղադրման և պահպանման համար։ Կարևոր նշանակություն ունի գրունտի կազմությունը՝ 2 մետրից ոչ պակաս խորությամբ, հողը պետք է լինեն չոր, թեև և օդ թափանցի։ Արգելվում է գերեզմաններ հիմնել այն վայրերում, որտեղ գրունտային ջրերը երկրի մակերևույթից 2 մետրից պակաս են ցածր, ինչպես նաև հեղեղվող, ճահճակալած տարածքներում, սողանքի ենթակա հողերի վրա։

Մարմնի թաղման ժամանակ (դագաղով կամ էլ առանց դագաղ) գերեզմանի խորությունը պետք է կազմի 1,5-2 մետր։ Երբ մամինը նստած դիրքով են թաղում, ներառյալ գերեզմանի լիցքը, պետք է լինի առնվազը 1 մետր խոր։ Գերեզմանների միջև հեռավորությունը պետք է կազմի 0,5 մետր։

Բելառուսում երեաշխավորում են հանգուցյալի թաղումը կազմակերպելով հուղարկավորության արարողությունները, որպես գործունեության անկախ տեսակ։ Այն կարգավորվում է օրենքով «Թաղման և հուղարկավորության գործով» (նոր հրատարակությունը ընդունվել է 2015 թվականի հունվարի 8-ին), «Թաղման վայրերի պահպանման կանոններ», ինչպես նաև սանիտարական նորմերով, օրենքներով և հիգենիկ նորմերով «Հիգիենիկ պահանջներ թաղման վայրերը տեղադրելու, կազմակերպելու և պահպանելու համար»։ Հուղարկավորության արարողությունը կատարվում է մասնագիտացված կազմակերպությունների կողմից, որոնք ստեղծվում են տեղական և կարգավորող մարմինների կողմից և գրանցվում են կարգով հաստատված Բելոռուսական Հանրապետության օրենքով։ Մասնագիտացված կազմակերպություններն ապահովում են թաղման վայրերի աշխատանքը, գերեզմանատանը տարածք տրամադրում հանգուցյալի թաղման համար, վերաթաղման, գերեզմանների խնամքի և թաղման վայրում այլ գործողությունների, պատրաստում և վաճառում են թաղման համար նախատեսված ծիսական արտադրանք, գրառումներ կատարում գերեզմանների մասին և վերահսկում թաղման աշխատանքները։ Մասնագիտացված կազմակերպությունների գործունեության կարգը որոշում են տեղական գործադիր և վարչական մարմինները։

Հանքայնացում՝ դիակի վերլուծությունը առանձին քիմիական տարրերի և պարզ քիմիական միացությունների։ Դասական տիպի թաղումների համար (փայտի դագաղում, հողի գերեզմանում) հանքայնացման ժամանակահատվածը կախված է տարածաշրջանի հողային և կլիմայական պայմաններից, որը կազմում է 10-ից 30 տարի։ Դիակի այրելը դիակիզարանում (դիակիզման ջերմաստիճանը +1100..1200 °C է), հանքայնացմանը շրջանը մոտավոր 2 ժամ է։

Հանքայնացման գործընթացի ավարտից հետո դիակից մնում է միայն կմախքը, որը բաժանվում է առանձին ոսկորների այս ձևով հողի մեջ կարող է պահպանվել հարյուր հազարավոր տարիներ։

Գերեզմանային շրջանը (դիակի ամբողջական հանքայնացամն ժամկետը) կազմում է գերեզմանի փակումից ոչ պակաս 20 տարի։ Այս ժամանակահատվածից հետո գերեզմանատան տարածքը կարող է օգտագործվել որպես կանաչ տարածք (պուրակներ, զբոսապուրակներ)։ Այդ տարածքներում տների և շինությունների կառուցումը արգելվում է։

Ժամանակակից գերեցմանոցներում ամենամեծ հարուստ զարդարանքով և հուշարաններով տարբերվում են օրինակ՝ Միլանի մոնումենտալ գերեզմանատունը և Փարիզի Պեր Լաշեզ գերեզմանատունը։ Որոշ գերեզմանատների գերեզմանաքարերը վերցված են պետության պահպանության տակ, որպես պատմական հուշարձան։

•  
  Ռուսական գերեզմանատուն, 1814
•  
  Տան տեսքով գերեզման, 20-րդ դարի սկիզբ
•  
  Հնաոճ գերեզմանատուն, Կերմ, 1899
•  
  Գյուղական գերեզմանի տիպիկ օրինակ, Ռուսաստան, 2013
•  
  Մուսուլմանական գերեզմանատուն մայրամուտին Մարաքեշ, Մարոկկո, 2013
•  
  Եվրոպայի հնագույն գերեզմանատներից մեկը, Վորմս, 12-րդ դար
•  
  Լիտվական գերեզմանատուն։ Նկար՝ Չյուռլյոնիս(1909)
•  
  Գերեզմանային սկլեպ։ Պավլովսկ
•  
  Տրուվորով խաչ, Իզբորսկ
•  
  Ահաբեկչության զոհերի հուշարձան։ Սմոլենսկի գերեզմանատուն
•  
  Գերեզմանատան դագաղը։ Նկար՝ Դ․ Ֆրիդրիխ (1836)
•  
  Եկեղեցի և գերեզմանատուն։ Մոն Սեն Միշել
•  
  Խոշորագույն գերմանական ռազմական գերեզմանատուն։ Լեզե Սոլոգուբովկա, Լենեինգրդաի մարզ
•  
  Հանուն Հայրենիքի։ Ֆիննական զինվորների հուշարձան, ընկած ԽՍՀՄ-ի դեմ պատերազմի ժամանակ, 1918-1945։ Մլինկովո, Լենինգրդաի մարզ
•  
  Գերեզմանատուն և Մարիենկիխա աշտարակը։ Մարիենկխաֆե
•  
  Դոնի հրետանավորների հուշարձան։ Գերեզմանատուն Սենտ Ժենիեվա դե Բուա
•  
  Մուսուլմանական գերեզմանատուն Բելդիբի գյուղում, Թուրքիա
•  
  Երուսաղեմ, Հրեական գերեզմանատուն, Ձիթենյաց լեռ