काळींग

ताची वाल जमनीचेर पातळून वाडटा. काळंगाची वाल विषुववृत्तीय आफ्रिकेंत आनी अस्तंत राजस्थानांत जंगली अवस्थेंत दिसता. थंयच्यान तिचो प्रसार भारताचे हेर भाग आनी ईजिप्त, श्रीलंका, चीन ह्या देशांनी जालो. काळंगांची लागवड आतां सगळ्या उश्ण प्रदेशांत मोट्या प्रमाणांत करतात. काळंगां रोवपाची पध्दत गोयांत, सांताक्रुज, कळंगूट, म्हापशें, निर्ला, कोलव्यां. माजोड्‌र्यां आनी बाणावले ह्या वाठारांनी चड आसा. काळंगाचे वाडीक गरजेची आशिल्ली रेंवट जमीन, भरपूर उदक आनी उश्ण तापमान हांगां फाव तशें आशिल्ल्यान ह्या गांवांनी काळगांचें पीक भरपूर जाता.

काळंगां रोवपाखातीर जमनींत एक ६-६ इंच खोल फोण मारून तातूंत ४-५ बियो रोयतात. सगळ्योच बियो किल्लून येनात. आयलेच जाल्यार दोन रोंपे दवरून बाकीचे हुमटावन उडोवपाचे आसतात. वेवस्थीत सारें आनी उदक दिलें जाल्यार, वालीची वेवस्थीत वाड जाता.

काळंगाचे वालीक धवशीं फुलां येतात. सगळ्याच फुलांक काळींग जाता अशें ना. फुलांबरोबर जर ‘तोरो’ आसल्यार तो वाडटा आनी मागीर ताचें काळींग जाता. काळींग जून जावपाक सादारणपणान तीन म्ह्यने लागतात. काळींग जून जालां म्हणपाची खास अशीं लक्षणां नात. तरी आसतना काळींग जून जातकच, जर ताचेर चिरपूट मारल्यार पोको कसो आवाज येता. देंठ कांळगांत मुंगरता आनी फूल आसता तें फळाचें सकयलें पोंतय भितर वता.

काळगांचे एके वालीक २, ३ ते १५ मेरेन काळंगा लागतात. काळंगां आकारान वांटकुळीं वा लांबट वाटकुळीं आसतात. तांचो व्यास ५० सेंमी. मेरेन काळंगा लागतात. काळंगां आकारान वांटकुळीं आसतात. तांचो व्यास ५० सेंमी. मेरेन आसता. काळींग वयल्यान पाचवें जाल्यार पोंदाच्यान धवसार आसता. कांय वेळार पाचव्या रंगाचेर धव्यो वळी दिसतात. एक हेक्टर जमनींत सुमार ५००० ते ६००० किग्रें. इतली काळंगां मेळूंक शकतात.

काळंगांभितर तांबडो गरप आसता. हो गरप जर गाड तांबडो आसत जाल्यार काळींग रुचीक बरें नासता. काळंगांक चड बियो आसप, हें एक रूचीक काळंगाचें लक्षण. ह्यो बियो आकारान ल्हान, रंगान काळ्यो आनी चेपट्यो आसतात. एकाद्रया काळंगांत धवसर बियो आसत जाल्यार तें काळींग तन्नसार आसून रुचीक बरें नासतलें अशें समजुचें. काळंगांचो गरप गोड, थंड, तानेक बरो आनी उत्तेजक आसता. काळंगां खाल्यार मुतूंक साफ जाता. ताच्या बियां पसून काडिल्लें तेल खावपाक वा दिव्या खातीर वापरतात. गोयांत ही पध्दत ना. काळंगांच्यो बियो पुश्टीक आसतात. गोयांत काळंगां जानेवारींत रोयतात. पावसाळ्या मेरेन हें पीक घेतात. कारण फुलांचेर पावस पडत जाल्यार फुलां झडटात आनी वालीक फळ धरना. कांय वाठारांनी जून-जुलय म्हयन्यांतय काळंगां रोयतात. ताची वाल जमनीरच पातळावन धाडयतात. काळंगाच्या १०० ग्रें., गरपाचें पृथक्करण अशें: उदक ९२ ग्रे., कार्बोहायड्रेट्‌स – ७ ग्रें., फॉस्फरस – ७ मिग्रें., थायमीन – ०.०५ मिग्रें., प्रथिन – १ ग्रें., कॅल्शियम – ७ मिग्रें., रिबोफ्लाविन – ०.०५ मिग्रें., ‘क’ जीवनसत्व – ५९९ आंतरराष्ट्रीय एकक.

साहेबी, काळें, सुरई, कलमी, कबरा, चित्रा. सालीचो रंग, गरपाची रूच आनी फळांचो आकार हांचेवेल्यान ह्यो जाती वळखूंक येतात. तिंडा (दिलपसंद) ही काळंगांची एक जात वायव्य आनी उत्तर भारता, गुजरात, पंजाब आनी सिंध ह्या प्रदेशांनी मेळटा. फळां पाचवीं आनी संत्रायेदीं आसतात. हांचो भाजी आनी लोणच्याखातीर वापर करतात.

काळंगाक ‘मर’ हो रोग जाता. हो रोग सगळ्या जातीच्या काळंगांमदीं दिसून येता. तो फ्युजेरियम ऑक्सिस्पोरम (निव्हेयम) ह्या चित्याक लागून जाता. ह्या रोगाचो प्रसार बियांपसून जाता. ह्या रोगाक लागून काळंगांचें रोंप सुकून मरता. ‘डिंकया’ हो रोग मायकोस्फिरीला मेलॉनीस ह्या चित्याक लागून जाता. बीजदल आनी पानांचेर ह्या रोगान चितो पडटा. कांडाचे मदले कातींतल्यान दिकासारको पदार्थ भायर सरूंक लागता आनी अशेतरेन वाल मरता. ‘करपा’ हो रोग कोलेटॉट्रिकम लॅजेनिरियम ह्या चित्याक लागून जाता. ह्या रोगाची लागण जाल्यार पानांचेर आनी फळांचेर काळे दाग पडटात. हो रोग निवळावपाखातीर चितो मारपी वखद वापरतात. ‘मावा’ जातीच्यो किडी काळंगाक, म्हणजे फळांक तोपतात. देखून तांकां मारपाखातीर मॅलॅथिऑन वा फॉलिडॉलचे फवारे मारतात.