ईश्वरचंद्र विद्यासागर

व्हड संस्कृत पंडीत. विधवांविशींच्या कायद्याचो जनक आनी उदारमतवादी सुधारक. बापायचें नांवठाकूरदास बंदोपाध्याय आनी आवयचें भगवतीदेवी आसलें. ईश्वरचंद्रक शिकपाची खूब उमेद आसली. घरची परिस्थिती गरीब आसून लेगीत बापायन ताका बरें शिक्षण दिवपाचें थारायलें. ईश्वरचंद्राची पिराय णव वर्सां आसतना ताच्या बापायन ताचें नांव कलकत्याच्या संस्कृत महाविद्यालयांत घालें. हिंदू धर्मशास्त्रांत ताणें खास वर्ग जोडलो. ताच्या प्रमाणपत्रांत, नांवांमुखार ‘विद्यासागर’हीं पदवी लायिल्ली. फुडाराक ताच्या आडनांवातलें ‘बंदोपाध्याय’ हें नांव फाटीं पडून ‘विद्यासागर’ हें नांव सदांखातीर उरलें.

पिरायेच्या अठराव्या वर्सां त्याच महाविद्यालयांत व्याकरणाचो वर्ग घेवपाक ताणें आरंभ केलो. ताचें लग्न चवदा वर्सां पिरायेचेर शत्रुघ्न भट्टाचार्याची चली दीनमयी देवी हिचेकेडन जालें. 1841 वर्सा फोर्ट विलियम कॅलेजींत तो मुखेल पंडीत जालो. 1851 वर्सा तो ते कॉलेजीचो प्राचार्य जालो. 1854-58 मेरेन तो शिक्षणनिरिक्षक आसलो. सरकारी शिक्षणखात्यांत कामाक आसतना 35 नवीं बालिका विद्यालयां ताणें सुरू केलीं. संस्कृत महाविद्यालयांत फकत ब्राह्मणांकच शिकप मेळटालें.

विद्यासागरान हो नेम मोडून सगळ्या जमातींक शिकप दिवपाक सुरवात केली. 1858 वर्सा अधिकारी वर्गाकडेन मतभेद जाल्ल्यान ताणें शिक्षणखातें सोडलें. विधवा बायलांविशीं ताका खूब काकुळट आनी दयेची भावना आसली. ‘पराशर संहिते’त वाधवा बायलांच्या लग्नाक मान्यताय दिल्या, हें ताणें स्पश्ट केलें. 1856 वर्सा विधवा बायलांच्या लग्नाक मान्यताय दिवपी जो कायदो संमत ताणें बालविधवेकडेन सावन दिल्लें. भुरगेंपणांत चले-चलयांचीं लग्नां करपाक ताचो विरोध आसलो. ब्राह्मणाच्या कांय वर्सांभितर चड बायलो करपाची, सोरो पिवपाची चाल आसली. हे चाली आड तो वावुरलो. आपले जीणेंत राजा राममोहन रॉय हाणे बुद्धीवाद ताणें आदर्श मानलो.

संस्कृत भाशेचो व्हड जाणकार आसून लेगीत आपलें साहित्य रचपाखातीर आनी आपले विचार परगटावपाखातीर ताणें आवयभास बंगालीचो आदार घेतलो. सनातनी ब्राह्मण ताचे नवे चालीक संस्कृत भाशेंतल्यान बरोवन विरोध करताले. तेन्ना तो तांकां बंगालींतल्यान जाप दितालो. हाका लागून ताचे विचार सकयल्या वर्गामेरेन पावले. समाजाच्या सगळ्या थरांतल्यान ताका व्हड फाटबळ मेळ्ळें. बंगाली भास सादी, सोपी आनी सुटसुटीत करपाक ताणें केल्लो वावर म्हत्वाचो आसा. ताणें बंगाली साहित्याक नवी दिका दिली. राजा राममोहन रॉय हाची साहित्यशैली सादारण आसली. विद्यासागरान ती सगळ्यांमेरेन पावयली, देखून ताका आर्विल्ल्या बंगाली साहित्याचो मूळपुरुस मानतात. शिक्षणाचो प्रसार आपले मुखार दवरबन ताणें बरप केलें.

संस्कृत भास सोपेपणान शिकूंक मेळची म्हूण ताणें ‘बोधोदय’ (1851), ‘उपक्रमणिका’ (1851), ‘ऋजुपाठ’ (3 वांटे 1851-52), ‘व्याकरण कौमुदी’ (3 वांटे 1856 आनी 1862), ‘वर्णपरिचय’ (2 वांटे- 1855), हे ग्रंथ रचले. बंगाली भास शिकपाक मेळची म्हूण ‘कथामाला’ (1856), ‘शब्द-मंजरी’ (शब्दकोश) तयार केलो. ‘बांगलार इतिहास’ (1848), ‘जीवन चरित’ (1849), ‘चरितावलि’ (1856), ‘भूगोल-खगोल-वर्णन’ (1892) हे ग्रंथ ताची इतिहासीक नदर आनी बुद्धीचो आवांठ दाखयतात. ‘शकुंतलां उपाख्यान’ (1854), ‘सीतार वनबास’ (1860), ‘आख्यान मंजरी’ (1863), ‘भ्रांतिविलास’ (1869) हे ताचे हेर ग्रंथ आसात. ‘वेताल पंचविंशति’ हो ताचे ग्रंथ खूब गाजला. विधवा बायलांच्या प्रस्नांची फोडणिशी करपी ‘विधवाविवाह’ (1855) हो ताचो ग्रंथ अप्रुप आसा. विद्यासागरान संस्कृत नाटकांचें तेचपरी महाभारच सारक्या बारा ग्रंथाचें संपादन केलां. 1877 वर्सा कलकत्यांत भरिल्ल्या दरबारांत. इंग्लंडचे राणयेकडल्यान ताणें भोवमानाची सनद जोडली. फुडें सी. आय. इ. ही पदवी ताणें जोडली.

ईश्वरचंद्र आपली पुराय जीणभर जोडिल्ली जोड गरीब, दुबळे, दुख्खी, कश्टी लोकांखातीर खर्च केली. तो अज्ञेयवादी आसलो. देव, धर्म, अध्यात्म सारक्या गजालींनी तो केन्नाच घुस्पलो ना. मनशाक मनीसपणान वागोवन होच खरो धर्म अशें ताणें मानलें. बंगालांतलो सादारण मनीस ताका ‘दयासागर’ म्हूण वळखता.