गोंयचें लोक नाच

लोक सणा परबेक हे नाच करतात. गोंयच्या विगंड-विगंड वाठारांनी वेगवेगळ्या सणा परबेक हें नाच सादर जातात. हातूंतल्यान गोंयचें कोंकणी संस्कृतायेचें दर्शन घडटा. हे नाच एका विशिश्ट जातीचें लोक सादर करतात. आयच्या धांवपळीच्या आधुनीक युगांत हे नाच गोंयकार लोक व्हडा उमेदीन करतात. हे नाच एके पिळगे कडल्यान दुसरे पिळगे मेरेन पावतात. जरीय आतांच्या नाचांची कांय प्रमाणांत पद्दत आनी मांडावळ बदल्ल्या, पूण त्या नाचांचो अर्थ आनी म्हत्वकांक्षा तींच आसात. ह्या नाचांचीं गितां चडशीं भक्तीगीतां आसतात. पूण हाचे भायर वेगळो विशय सुद्दां आसता. देखीकः मोग,उत्साहीक, सैमीक, पौराणीक नटांचेर, दुख्ख आदी. ह्या सणा परबेक जावपी नाचांक वाद्दाचो सांगात नासता. फकत गितां म्हणटात कांय गितांक वाद्दयाची सांगात लागता. हे नाच ह्याच तरेन खेळचे आसतात. गोंयाक सणा परबे वेळार जावपी नाचांची गिरेस्त संस्क‍ृताय आसा. सगळ्यांत चड नामनेचो नाच, जो खंयच्याय परबेक सहज खेळटा तो म्हळ्यार 'फुगडी'. गोंयाचेर जायतीं वर्सां पुर्तुगेजांनी राज्य केलां, देखून तांचो प्रभाव कांय प्रमाणांत गोंयच्या ह्या लोक नाचांचेर दिश्टी पडटा.

फुगडी हो गोंयकार बांयलाचो आवडीचो नाच. खंयच्याय कार्यावळीक, चवथी वेळार गणपती मुखार बायलां तशींच चलयो सुध्दां फुगडी खूब उमेदीन घालतात. देवाक मान दिवपाची हीय एक तरा अशें लोक मानतात. फुगडी ही कोणूय घालतात ताका वय लागना. मागीर ती ल्हान जांव वा जाण्टी जांव फुगडी घालपाक दोन बायलां एकामेका मुखार येवन उबी रावतात आनी तांचे हात धरुन वाटकुळेच घुंवतांत. हेर जायते फुगडेचे प्रकार आसात जशें बस फुगडी, झिम्मा, दंड फुगडी, नखुल्यो ह्यो कांय महाराष्ट्रीय फुगडेचे प्रकार आसात. हांचो प्रभाव कांय प्रमाणांत गोंयच्या लोक नाचाचेर पडिल्लो दिश्टी पडटा. फुगडी हो प्रकार समजावन घेवपा खातीर सर्वसामान्याची जीण समजावन घेवप गरजेचें आसता. तांच्या दिसपट्टे जिणेंतले हावभाव, हालचाल, तांची तरा, ह्यो सगळ्यो तांच्या जीवन पद्दतीक आदारुन आसता. फुगडी घालपाक १०-१२ बायलो दोन जोडयांनी एकठांय येवन घालतात. फुगडी ही हातांनी घालची आसता, तशींच फुगडी ही दिसपट्ट्या जिणेचे वस्तुंचो वापर करुन खेळटात. देखीक कळशी फुगडी, कटटी फुगडी. कुणबी, गावडा समाजांत बायलां वागंडा दादले फुगडी घालतात. एका काळार भुरगें जावचें म्हूण 'नागडी फुगडी घालतां' अशी आंगवण करताले आनी भुरगें जाल्या उपरांत बाळंतणीच्या फुड्यान दारां बंद करुन ही फुगडी घालताली, तशेंच हेर संकश्टा वेळारुय थळाव्या देवा मुखार अशी आंगवण करताले. हालीं तेपार हो प्रकार बंद जाला.

कळशी फुगडी हो नाच गोंयची कुणबी बायला सादर करतात ह्या नाचान बायला हातांत कळशी घेवन नाचतात. एक उमेदीक असो हो नाचाचो प्रकार. गोयांत सत्तरी म्हालांत ही फुगडी पळोवंक मेळटा. हे फुगडेक पदाची साथ ना फकत तोंडा कडेन कळशी लागीं हाडून तातूंतल्यान फू फू असो आवाज काडून कळशे वांगडा वाटकूळेच भोंवर काडटा. हो नाच कुणबी बायला भाज्याचो मळो लायतना तांकां उदक घालताले हे उदक हाडपाक तांकां मातशे पयस वचचे पडटाले. उदक घालून रिकामी कळसुली व्हरतना हो नाच सादर करता. ही कळशी दोनूय हातांनी धरुन गितांच्या तालार नाचचे आसता. बायला हातांत पितूळची काकंणा घालतात त्या काकणांचो आवाज कळसुलेक आदळून आवाज तयार जाता. बायला हातभर ही पितुळची कांकणा घालतात.

झेमाडो हो एक फुगडेचो प्रकार धनगर बायलो हो नाच सणा परबेक सादर करतात. ही फुगडी बागोवन खेळटात. हो नाच खूब उत्साहीक तशेंच आनंदायी तरेन गितांच्या वांगडा सादर करतात. ह्या फुगडेक वाद्दयाची साथ ना. बायलो आपल्याक जाय त्या तरेन नाच करुंक शकता. एकूच तरेची चालीन नाचप गरजेचे नासता. हो नाच वाटकूळेच रावन खेळना. तांची हालचाल आनी हातीचे भाव हे तांच्या दिसपटट्या जीणेचेर आदरील्ले आसता. ह्या नाचांत नाचपी बोकडेची कल्पना करतात. तांच्या सारकी तोंडातल्यान झाडाची पानां तोडटात, तांच्यो हालचाली, तांच्यो क्रिया, आनी तांचे चलप हाचे सवंग घेतात. पेडणे फुगडेची चाल बदलपाक झेमाडो घालतात. हो नाच चडशे म्हार जातीचे लोक करतात.

हो उत्सुकतायेचो नाच शिगम्या वेळार सादर करता. माटवान एका खुट्याक स ते बारा कपडयाच्यो दोरयो बांदता दरेक नाचप्याच्या दाव्या हातांत दोरी आसता आनी उजव्या हातांत तोणीवा फडको आसता आनी कांय वाद्दाच्या आदारान जशे घुमट, तबला, हार्मोनियम हांच्या तालार नाचतात. नाचपी दोरये वांगडा अश्या रितीन नाचतात. ती एकामेकांक गुतूंन विणयेच्या रुपान दिसूंक लागतात आनी उपरांत ती वीणी परत सोडयता हो नाच खूब एकाग्रता घेवन खेळचे आसता. जर एक चूक जाली जाल्यार तातूंत खंड पडूं येता. विणप चूकीचे दिसता. हो नाच चडशे कुणबी दादले खेळटा. गोफ खेळटना तांचे अशें संस्कृतीक गीत ना पूण फकत वाद्दाच्या चालीर हो नाच करता.

दिवल्या नाच हांका समई नृत्य अशे म्हणटा. हो नाच काणकोण आनी सांगे वाठारांत शिगम्याक सादर करतात. हो नाच प्रतीक आसा गिन्यान, उजवाड , जिण आनी खोशयेचो. हो नाच सादर करपाक पांच वातीच्या दिवलेची गरज लागता, ह्यो दिवल्यो पितळच्यो आसता. हो नाच स ते आठ दादले सादर करतात. हो नाच पेटील्यो वातीच्यो दिवल्यो घेवन सगळी नाचतात. नाचपी दादले धोती घालतात आनी चंदनाचो लेप आपल्या आंगाक लायतात. माथ्यार पेट्टी दिवली घेवन नाचप हे खूब जतनायेचे आनी भिरांतेचे काम आसता. ताका जायती रचणूक आसता. पूण कुणबी लोक खूब सहजतायेन हो नृत्य शिगम्याक सादर करतात.

देखणी म्हळ्यार सुंदर वा सोबीत असो ताजो अर्थ जाता. देखणी हो एक गोंयचो लोक नाच. ह्या नाचांत देखणेपण भरिल्ल्या कारणान ह्या नाचाक देखणी म्हणटात. ताच्या उगमा सबंदान वेगवेगळ्यो काणयो आसात. ताचो उगम जरी कसोय जालो गोंयच्या लोकनाचातलो हो एक मनभुलोवण आकर्शीत नाच. ह्या नाचात बायलो णव वारी कापड न्हेसतात, केसांचो आंबाडो घालून ताचेर फुलांची फाती माळटा तशेंच आंगार पारंपारीक भांगराच्यो वस्ती घालतात. क्रिस्तांव तशेंच हिंदू समाजाच्यो बायलो हातांत पण्ट्यो घेवन हो नाच करतात. ह्या नाचाक वाद्दयाची साथ लागता जशें घुमट, वायोलीन, गितार. ह्या नाचाक दोनूय पश्चिमी आनी भारतीय गितांची साथ घेतात. ह्या नाचाचे आकर्शण दोन कारणां खातीर जाता, सुंदर बायला आनी ताचे संगीत. देखणी हो क्रिया करपाचो नाच हातांची आनी पायांची हालचाल करुन करतात. ह्या नाचान कितलीय नाचपी आसूं शकतात. मुखेल नाचपी नाच करतात आनी फाटली नाचपी तेंको दितात. देखणे नाचाक नामणेचे आशिल्ले गीत म्हळ्यार

चोलता चोलता जाली म्हाका राती

लोकत झोकत वारे मारुन

गेली म्हजी दिवटी

हांव सायबा पलतडी वेता

दामुल्या लग्नाक वेता

म्हाका सायबा वाटु दाकय

म्हाका सायबा वाटु कोळोना.

मांडो हो उदेंत आनी अस्तंत संस्कृतायेचो सुमेळ सादपी नाच गाण्याचो प्रकार. पुर्तुगेजांचो प्रभाव ताचेर दिश्टी पडटा. मांडो म्हळ्यार गावांत लोकांची एकठांय जावपाची सुवात. गोंयच्या दर एक तालुक्यांत जंय क्रिस्तांव समाज आसा थंय मांड्याची लौकिकता दिसता. मांडो हो एक गीत प्रकार पुण तांका नृत्याची जोड आसता. क्रिस्तांव हो नाच काजारा वेळार वा दुसऱ्या परबेक सादर करतात. ताका वाद्दयाची साथ आसता रेबेक, वायोलीन, गीतार आनी हेर. मांडो करतना बायलो दादले अशें दोन रेगो करतात आनी आपलो जोडीदार थारोवन एकामेका सामकार उबे रावतात. नाचपाचे हालचाली वागंडा तांच्या नदरेंच्या भावांकूय खूब म्हत्व आसता. बायलो 'तळप' नांवांचे भेस घालतात. हो भेस लांब पायार लोळपी असो आसता, ताचेर भांगरा रंगाचे रेगो आसता. बायलो साडीय न्हेसता. हातांत 'आयणो' धरतात. दादले फात घालतात. मांडो नाच हो मंद गतीचो आसता. मांड्याचो शेवट दुलपद गावन जाता. दुलपद गायतना वाद्दा आनी नाच तेज आसता माड्याक गावपाचो चडसो विशय मोग आसता.

काजरा नाच ताच्या नांवां वेल्यान स्पश्ट जाता. तो काजारा दिसा जाता. हो नाच आपखोशयेन करपाचो. विशेश करुन त्या बायला खातीर जी काजरा वेळार सोयऱ्याक जेवण करुंक गुतलेली आसता. तांका थाकाय मेळची ह्या निमतान हो नाच सांजेवेळार काजरा माटवान जाता. हो नाच नव्या काजारी जोडप्या मुखार सादर करतात. ह्या नाचान व्हंकलेन भाग घेवं येता. हो नाच बायला सादर करतात आनी दादले वाद्दा वाजयतात घुमट, झांज, कासाळे, पावो आनी बासुरी. ह्या नाचान दोग जाण पद म्हणटात. उरिल्ले तांकां साथ दिता. नाचपी बायला पांरपारीक कपडे न्हेसतात ताका 'देठली' म्हणटा. आंब्याड्याचेर आबोल्यांची फाती माळटा. आंगार भांगराची वस्ती घालतात आनी धवो कपडो कमरेकडल्यान दोनूय हातांनी घेवन नाचपा वेळार घुवणायता. हो नाच दोन रांगो करुन बायला सादर करतात.