Вялікая Бераставіца: мястэчка ў Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Бераставіца.

Адміністрацыйны цэнтар Бераставіцкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 5667 чалавек. Знаходзіцца за 63 км ад Горадні, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Бераставіца (лінія Масты — Бераставіца); на аўтамабільнай дарозе Горадня — Бераставіца — Ваўкавыск.

Вялікая Бераставіца лац. Vialikaja Bierastavica
Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі
Герб Вялікай Бераставіцы Сьцяг Вялікай Бераставіцы
Першыя згадкі:	1506
Магдэбурскае права:	1754
Былая назва:	Бераставіца
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Бераставіцкі
Насельніцтва:	5667 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1511
Паштовы індэкс:	231778
СААТА:	4204551000
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°11′44″ пн. ш. 24°1′15″ у. д. / 53.19556° пн. ш. 24.02083° у. д. / 53.19556; 24.02083 24°1′15″ у. д. / 53.19556° пн. ш. 24.02083° у. д. / 53.19556; 24.02083
Вялікая Бераставіца на мапе Беларусі ± Вялікая Бераставіца Вялікая Бераставіца
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://berestovitsa.grodno-region.by

Вялікая Бераставіца — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Гарадзеншчыны (частка Троччыны). Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі ў стылі барока, помнік архітэктуры XVII стагодзьдзя. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся ратуша і палац Касакоўскіх.

Найбольш імаверна, што тапонім Бераставіца ўтварыўся ад слова «бярост» (від вяза) або слова «бяроста» (кара бярозы). Але не адкідаецца і магчымасьць таго, што назва паселішча зьявілася як памяншальная ад Берасьця, тады Бераставіца — гэта маленькае Берасьце. Часам тапонім зьвязваюць з словам «берасьцянка» (так зваліся лодкі з кары бярозы, на якіх продкі берастоўцаў хадзілі некалі паўнаводнай мясцовай рэчкаю). Таксама існуе народнае паданьне, паводле якога першымі пасяленцамі на гэтым месцы былі закаханыя Бярост і Тавіца, якім прыйшлося зьбегчы з роднага паселішча ў пошуках шчасьця. Ад іх імёнаў нібыта і ўтварылася назва новага паселішча — Бераставіца. У 2006 годзе разьбяныя скульптурныя статуі гэтых мітычных пэрсанажаў — Бяроста і Тавіцы — зьявіліся пры ўезьдзе ў Бераставіцу як даніна павагі да продкаў і да іх культуры.

Асноўны артыкул: Гісторыя Вялікай Бераставіцы

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Бераставіцу зьмяшчаецца ў грамаце вялікага князя Аляксандра пад 1506 годам у зьвязку зь перадачай паселішча ў вечнае карыстаньне Аляксандру Хадкевічу, маршалку вялікаму, за заслугі перад Айчынай. У 1549 годзе Рыгор Хадкевіч пачаў будаваць тут рэзыдэнцыю.

 

З XVI стагодзьдзя ў Бераставіцы існаваў касьцёл, які спалілі маскоўскія захопнікі. На мапе Тамаша Макоўскага (1613 год) паселішча значыцца як мястэчка, у Гарадзенскім павеце. У 1615 годзе на месцы згарэлага драўлянага касьцёла збудавалі новы. У XVII—XVIII стагодзьдзях маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Мнішкаў, Патоцкіх, Касакоўскіх. У 1645 годзе сярод вернікаў Бераставіцкай парафіі ўпаміналася старалітва. У XVIII стагодзьдзі пры касьцёле існавалі шпіталь і парафіяльная школа.

У 1754 годзе кароль і вялікі князь Аўгуст Сас надаў Бераставіцы Магдэбурскае права і герб з выявай вавёркі ў цэнтры. Неўзабаве на Рынку збудавалі ратушу. 19 верасьня 1794 году ў бітве паміж паўстанцамі пад камандаю Тадэвуша Касьцюшкі і расейскім акупацыйным войскам ў мястэчку загінула больш за 250 абаронцаў Рэчы Паспалітай.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

 

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Бераставіца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Гарадзенскім павеце. Жыхары мястэчка бралі актыўны ўдзел у паўстаньні Кастуся Каліноўскага. На 1900 год тут працавалі дробныя прадпрыемствы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Бераставіцу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бераставіца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР.

У 1919 годзе Бераставіцу занялі польскія войскі, улетку 1920 году — бальшавікі, пазьней зноў палякі. 19 лютага 1921 году Бераставіца стала цэнтрам гміны ў Гарадзенскім павеце Беластоцкага ваяводзтва. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году мястэчка канчаткова апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

2 лістапада 1939 году Бераставіца ўвайшла ў БССР, у Крынкаўскі раён. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да 17 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

20 верасьня 1944 году Бераставіца стала цэнтрам раёну, у 1947 годзе атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. 17 ліпеня 2006 году адбылося афіцыйнае зацьверджаньне гістарычнага гербу і заснаваньне сьцяга мястэчка.

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Ратуша
•  
  Стары касьцёл
•  
  Стары касьцёл, інтэр’ер
•  
  Новы касьцёл, 1912 г.

•  
  Палац Касакоўскіх
•  
  Рынак, 1916 г.
•  
  Царква-мураўёўка
•  
  Сядзіба

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 394 муж., зь іх шляхты 6, духоўнага стану 5, мяшчанаў-юдэяў 357, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 26; 1850 год — 1037 чал.; 1878 год — 1694 чал. (791 муж. і 803 жан.), у тым ліку 1127 юдэяў; 1900 год — 1786 чал.
• XX стагодзьдзе: 1914 год — 2518 чал.; 1921 год — 1371 чал., зь іх 720 юдэяў, 421 каталік, 229 праваслаўных, 1 эвангеліст; 1969 год — 2,9 тыс. чал.; 1992 год — 7 тыс. чал.; 1996 год — 5,8 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 5,9 тыс. чал.; 2009 год — 5720 чал. (перапіс); 2015 год — 5587 чал.; 2016 год — 5545 чал.; 2017 год — 5545 чал.; 2018 год — 5667 чал.

Адукацыя

У Бераставіцы працуюць сярэдняя, музычная і дзіцяча-юнацкая спартовая школы, 2 дашкольныя ўстановы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе местачковая лякарня.

Культура

Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, дом культуры, кінатэатар.

Мас-мэдыя

У мястэчку выдаецца «Бераставіцкая газета».

Вуліцы і пляцы

У 2017 годзе гістарычны Рынак, на якім стаяла местачковая ратуша, стаў Ратушным пляцам.

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці: Падолы, Прабоства, Ракітнева, Пеляжын.

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, сацыяльна-побытавага абслугоўваньня.

Інфраструктура

Спыніцца можна ў местачковай гасьцініцы.

Славутасьці

• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Касьцёл Перамяненьня Пана (1912)
• Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (1615)
• Могілкі старыя каталіцкія, каплічкі
• Царква Прачыстай Багародзіцы (1867; мураўёўка)
• Сядзіба Касакоўскіх (XVIII ст.)

Страчаная спадчына

• Кляштар кармэлітаў
• Палац Касакоўскіх (XIX ст.)

• Краявіды мястэчка
•  
  Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі
•  
  Гістарычны Рынак
•  
  Касьцёл Перамяненьня Пана
•  
  Плябанія

•  
  Сядзіба Касакоўскіх. Брама
•  
  Царква-мураўёўка
•  
  Возера ў цэнтры мястэчка
•  
  Заезны двор

• Павал Валынцэвіч (1875—1962) — фотамастак, сьвятар
• Восіп Кавалеўскі (1801—1878) — філёляг, адзін з заснавальнікаў манголазнаўства ў Расеі
• Адам Трыпус (1895—1965) — вайсковец і пэдагог, дзяяч Беларускае Народнае Рэспублікі

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Трусаў І. Гарадзенскія ваколіцы(недаступная спасылка) // Биржа информации. № 83, 23 верасьня 1999 г.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

• Вялікая Бераставіца , Radzima.org
• Да 500-годзьдзя Вялікай Бераставіцы адкрылі дрэва жыцьця, Радыё Свабода, 4 верасьня 2006 г.
• Прагноз надвор’я ў мяст. Вялікай Бераставіцы