Papî

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Papî », loukîz cial.

Li papî, c' est ene matire fwaite avou del pape di bwès, po scrire dissu.

Divant l' papî, les scrijhaedjes estént fwaits so do påtchmint, çou ki rvineut bråmint pus tchir ki l’ papî. Il aveut replaecî l’ papirûsse des Greks et des Romins.

C' est on siervant d' èn impreur chinwès, Tchay Loun, k' a-st edvinté l' papî e-n on trevén a tchvå sol prumî et l' deujhinme sieke après Djezus-Cri.

Li tecnike a stî wårdêye sicrete des siekes et des rassiekes å long. Ci n' est k' diviè l' an 1000 ki des martchands arabes li hapît, et cmincî a-z è fabriker dins leus payis.

Li produjhaedje di papî kiminça el Chine e 2inme sieke, et kékes siekes pus tård, les Chinwès esportént do papî dins tote l’ Azeye.

E 751, les Arabes apicît des fabricants d’ papî, et aprindît kimint l’ fabriker. Gn ourit adon des fabrikes di papî a Samarcande et a Bagdade. Li tecnike si spårda pitchote a midjote dins l’ monde arabe. Les Uropeyins l’ aprindît des Arabes e 12inme sieke.

Li progrès el Chine fourît pus grands k’ e l’ Urope tot l’ prumî meynaire. Les scrîts da Marco Polo mostrèt ki, e 13inme sieke, les Chinwès estént bråmint pus avancîs ki les Uropeyins. Metans, on doet ås Chinwès l’ edvincion del boussole, del poure ås canons et l’ imprimreye sémpe pa blok di letes.

I shonne ki c' est l' mwaistrijhe do papî ki dna on meyeu diswalpaedje del civilizåcion, aprume el Chine, adonpwis dins l' monde arabe, termetant ki l' Urope esteut foirt erirêye. Ele ni s' ratrapa ki cwand ele sipårda l' imprimreye, e 15inme sieke.

•  
  les côpés bambous sont rnetyîs et metous a trimper dins on batch
•  
  i sont tchåfés
•  
  fijhaedje d' ene foye di papî
•  
  les foyes di papî sont pressêyes
•  
  ele sont souwêyes

• papî d' veule / papî d' vere
• gris papî
• papî d' boure
• papî-cale
• glaecî papî / papî glaecî
• papî k' on voet houte
• papî d' twelete (papî d' cou, papî d' cabinet, papî d' tchiyote)
• ralouwé papî

L' alouwaedje di papî a beacôp crexhou e 20inme sieke, a cåze do diswalpaedje des administråcions et des scoles.

Li passaedje massif a l' infôrmatike a pårti des anêyes 1990 n' a waire fwait discrexhe l' alouwaedje di papî, ca il a permetou on pus grand comiece.

papî sol pris do papî (e 1995) (so l' Aberteke)