Bire

 Loukîz a : Istwere del bire

Disk' e 20inme sieke, li bire esteut fwaite dins des ptitès bressenes di viyaedje. Adonpwis, ça a divnou des todi pus grossès oujhenes. Mins gn a todi dpus di ptits bresseus totavå l' Walonreye, sovint po leu plaijhi.

Li bresreye, c' est ene des grandès industreyes alimintaires di Walonreye, ey eto del Flande, di Holande, d' Almagne, di Tchekeye. Onk des pus grands bresseus sol Daegne, c' est Inbev, ki provént d' ene bressene walone li Djoupiyire ey ene flaminde (Stella-Artois) ki s' ont coplé a ene birreye do Braezi.

 Loukîz a : Fabricaedje del bire

Gn a 4 termenes dins l' fabricåcion del bire :

• li bråjhaedje : aprestaedje do brå
• li bressaedje : maxhaedje do brå a l' aiwe ki va divni del bire; tchåfaedje et rafroedixhaedje.
• li levaedje : cwand on-z a metou les yesses.
• li tiraedje et l' metaedje e botayes.

sorlon l' coleur

(les Walons sont, avou les Rûsses, onk des råles peupes a rindjî les bires d' après l' coleur, purade ki d' après l' manire di les fabriker)

• Les blankes: des foirt clairès bires, metans, li blanke Cînè, Li Blanke di Nameur, li blanke d' Ougåre.
• Les claires (e F. blonde): Stella, Djoupeyire, Maes.
• Les rossetes: (foirt corantes e l' Inglutere, dins les pubs): les bires di måjhone, metans, li frinnete.
• Les brunes: metans, li Cînè brune.
• Les noeres: li faro, les bires d' abeyes.

sorlon l' metôde di fabricaedje

• pale ale
• ale
• ginger
• ...

sorlon l' gosse

• les soucrêyes.
• les seures.

sorlon l' uzaedje

• bire di måjhone.
• bire di cåbaret.

sorlon l' foice

• les bires di tåve (2 a 6 dgrés d' alcol)
• les bires ordinaires (7 digrés d' alcol)
• les espôrts : (9 digrés d' alcol)
• les foitès bires (11 a 12 digrés).: totes les bires d' abeye.

 

Did divinltins

• faro (Tchålerwè).
• Vî-keute (Nameur).

Ki s' vindèt co asteure

clairès bires

• Djoupiyire (e francès: Jupiler).
• Vî-tins.

Bires d' abeyes

Trapisses

• Ôrvå
• Chimai
• Rotchfoirt

Ôtes bires d' abeyes

• Lefe
• Maredsou

Bires ås frutaedjes

• l' Ampounete (bire di 7 digrés, vindowes e 33 cl, bresseye avou des rodjès åmonnes prodûte a Rdû).
• li Kirk, ene gueuze fwaite avou des grintches.

 

Ôtès bires di ptitès bressenes

• Saizon (Tchålerwè)
• Achoufe (e F. La Chouffe): rossete bire di 8 digrés, vindowe e botayes di 75 cl, bresseye e l' Årdene, a Achoufe (Oufalijhe)
• Li Pirreye di Lîssin (Pîr'rêye di Lîcint) (bire a 9 digrés, bresseye a Lîssin).

Dinltins, gn aveut bråmint des måjhones ki fjhént leu bire. Po fé del bire, i fåt mete djårner do oidje, maxhî avou l' houbion, l' aiwe et les leyes, leyî travayî, leyî rashir, et mete e tonea.

• Pire Otdjåke: Li bire di manaedje (Singulîs, 2001/1, 19-20): li frinnete, (Singulîs, 2002/2 p. 24..
• "Li djoû k' i plourè des pupes di tere", ene novele da Jean-Luc Fauconnier ki raconte troes djournêyes d' on mwaisse bresseu, avou 26 pådjes di motlî.
• Motlî da Kinable sol bresreye
• Examen critique de l'étymologie de "brasser", ricwerance di Marie-Guy Boutier, eplaidî dins "Dialectes de Wallonie" 29-30 (163-179), avou resplicaedje pa idêye do motlî da Joseph Kinable.

• (fr) Waibe des bresseus do Payis d' Lidje
• (fr) Waibe eud' BieroMakhs