Papel: Materiales a nangruna a maus-usar iti panagsurat, panagmaldit, panangiladawan wenno para iti panagbungon

Ti papel ket adu ti aramatna a materiales nga adu kadagiti usar. Bayat a ti kadawyan nga usar ket para iti panagsurat ken panagimalditan, daytoy pay ket kaaduan a naus-usar a pagbungon a materiales, kadagiti adu a produkto ti panagdalus , kadagiti adu a bilang ti proseso ti industrial ken panagpatakder, ken naus-usar pay daytoy a kas laok ti makan – a naisangsangayan kadagiti kultura ti Asia.

Ti papel ken proseso ti ubaas a panagaramid ti papel ket naibagbaga a napartuat idiay Tsina idi las-ud ti nasapa a maikadua a siglo AD, ken mabalin a nasapsapa ngem ti tawen ti 105 A.D., babaen ti korte ti eunuko Cai Lun ti Han , urayno ti kasapaan nga arkeolohiko dagiti pirgis ti papel ket nagtaud manipud iti maika-2 a siglo SK idiay Tsina.

Ti moderno nga industria ti ubaas ken papel ket global, a ti Tsina ket isu ti mangiyun-una ti panagpataud keb ti Estados Unidos ti sumarsaruno.

 

Ti kaduogan a naamammuan kadagiti arkeolohiko a pirgis ti asideg a simmarunuan ti moderno a papel ket idi maika-2 a siglo SK idiay Tsina. Ti ubaas a proseso ti panagaramid ti papel ket naigupit kenni Cai Lun, ti maika-2 a siglo AD a korte ti eunoko ti Han. RTi papel ket nasayaat a sukat ti seda kadagiti adu a pangipakatan, ti Tsina ket mabalin a makailuas kadagiti adu a kantidad ti seda, ken nakatulong daytoy iti Nabalitokan a Panawen.

Ti papel ket naiwarwaras manipud iti Tsina babaen ti Tengnga a Daya aginggana ti mediebal nga Europa idi maika-13 a siglo, nga idiay ti ti nakabangonan dagiti nabilegan ti danum a molino ti papel. Idi maika-19 a siglo, ti industrial a panagaramid daytoy ket nangipababab ti pategna, ken nangpakabael ti masa a panangisinnukat ti pakaammo ken nakatulong ti adu kadagiti panagsikko ti kultura. Idi 1844, ti Kanadiano nga inbento a ni Charles Fenerty ken ti Aleman a ni F.G. Keller ket nawayada a nagparang-ay ti proseso para iti panag-ubaas kadagiti sagut ti tarikayo.

Ti balikas a "papel" ket etimolohiko a nagtaud manipud iti Latin ti papiro, a nagtaud met manipud iti Griego ti πάπυρος (papuros), ti balikas para iti mula a Cyperus papyrus . Ti papiro ket isu ti napuskol, kasla papel a materiales a napataud manipud iti amag ti mula a Cyperus papyrus nga inus-usar idi taga-ugma nga Ehipto ken dagiti dadduma a kultura ti Mediteraneo para iti panagsurat sakbay ti panangipaammo ti papael iti Tengnga a Daya ken Europa. Urayno ti papael ket etimolohiko a nagtaud manipud iti papiro, dagitoy dua ket adu ti paggiddiatanda a napataud ken ti panagrang-ay ti moderno a papel ket mailasin manipud iti panagrang-ay ti papiro. Ti papiro ket "laminado dagiti masna a mula, bayat a ti papel ket napataud manipud kadagiti sagut a dagiti tagikuada ket banaliwan babaen ti panangiyuper a panagpalukneng wenno panagwarwara.