బెంగాల్ సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనం

19వ శతాబ్దం, 20 వ శతాబ్దపు మొదటి భాగంలో బ్రిటిష్ ఇండియాలో బెంగాల్ (ప్రస్తుత పశ్చిమ బెంగాల్, బంగ్లాదేశ్) ప్రాంతంలో జరిగిన సామాజిక విప్లవాలను కలిపికట్టుగా బెంగాల్ సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనం ఆంటారు. ఈ సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనం రాజా రామ్మోహన్ రాయ్ (1775-1833) తో మొదలై రవీంద్రనాథ్ టాగోర్ (1861-1941) తో అంతమైంది అని చెప్పవచ్చు. టాగోర్ తరువాత దిగ్గజాల వంటి మహానీయులు పుట్టి కళలను, సృజనాత్మకతను ప్రోత్సహించారు. 19వ శతాబ్దపు బెంగాల్ మత, సామాజిక ఉద్దారకులు, పండితులు, సాహిత్యకారులు, పాత్రికేయులు, దేశభక్తి ప్రాసంగీకులు, శాస్త్రవేత్తల మిశ్రమం

ఈ కాలంలో బెంగాల్ లో రెనైసాన్స్ వలే బుద్ధి జాగరణ జరిగిందని చెప్పవచ్చు. ఐరోపా వాసులకు బెంగాల్ వాసుల వలే బ్రిటిష్ వారి వంటి ఆక్రమణ దారులను ఎదిరించవలసిన అవసరం రాలేదు. ఈ బుద్ధి జాగరణ మహిళలు, పెళ్ళి, కట్నం, కులం, మతం వంటి సంప్రదాయాలలో చాదస్తాలను ప్రశ్నించింది. మొదట ప్రారంభమైన యువ బెంగాల్ ఉద్యమం, విద్యావంతులైన హిందువులలో వివేకం, నాస్తికత్వం (శూన్య వాదం) లను పౌర నడవడికకు సాధారణ హారంగా పరిగణించింది.

సమాంతరంగా నడిచిన సామాజిక-రాజకీయ గమనం, బ్రహ్మ సమాజం, ఈ కాలంలో బాగా అభివృద్ధి చెంది బెంగాల్ పునరుజ్జీవనంలో ఎంతోమంది నాయకులను తీర్చిదిద్ది తనతో కలుపుకుంది[1]. పునరుజ్జీవన కాలంలో బుద్ధి జాగరణకు మూలం ఉపనిషత్తులుగా భావించినప్పటకీ బ్రహ్మ సమాజం తొలి రోజులలో (జమిందారీ-బ్రిటిష్ కాలం) మిగతా భారతదేశంవలే, స్వతంత్ర భారత దేశాన్ని వ్యక్తీకరించలేక పోయింది. వారి హిందూ మతం విశ్వజనీనమైంది. ఆ కాలంలో మహ్మదీయుల పాలన వలన హిందూ మతంలో దూరిపోయిన సతీ సహగమనం, పర్దా, బహుభార్యాత్వం వంటి సాంఘిక దురాచారాలకు వ్యతిరేకంగా పోరాడింది. కేశబ్ చంద్ర సేన్ వంటి నాయకులు బ్రహ్మ, కృష్ణ, బుద్ధ దేవులకు భక్తులైనట్లే యేసు క్రీస్తు నకు భక్తులు కూడా. బ్రహ్మ సమాజ సంస్కరణలు సమాజమంతా ఆదరించబడ్డాయి. బ్రహ్మ సమాజ నాయకులు ఆ తరువాత జరిగిన స్వతంత్ర పోరాటంలో ప్రముఖ పాత్ర వహించారు.

1857 తిరుగుబాటు తరువాత బెంగాలీ సాహిత్యం వెల్లి విరిసింది. రాజా రామ్మోహన్ రాయ్, ఈశ్వర్ చంద్ర విద్యాసాగర్లు ఆద్యులు కాగా బంకిమ్ చంద్ర చటర్జీ విస్తరించారు. బెంగాల్లో పునరుజ్జీవనం భారత జాతీయభావాన్ని తెచ్చిపెట్టింది బంకిమ్ చంద్ర చటర్జీ రచనలు అని చెప్పవచ్చు.

ఆ తరువాత రామకృష్ణ పరమహంస అన్ని మతాలలో నిగూఢమైన సత్యాన్ని గ్రహించి, పరస్పర విరుద్దాలైన హిందూ శాఖలను (శక్త, తంత్ర, అద్వైత వేదాంత, వైష్ణవ), ఇస్లాం, క్రైస్తవ మతాలను సంధానం చెందించినట్లుగా గుర్తించబడ్డాడు. రామకృష్ణుని శిష్యుడు మహర్షి స్వామి వివేకానంద వలన వేదాంత మార్పు అభివృద్ధి చెందింది. వివేకానంద 1893 లో షికాగోలో జరిగిన పార్లమెంట్ ఆఫ్ రెలిజియన్స్ లో ఉపన్యాసం వలన దేశవ్యాప్తంగా ఖ్యాతిని గడించాడు. భారతీయులను ఆక్రమణకారుల బంధముల నుండి విముక్తి పొందమని, భారతీయ వేదాంత మతములో మానవ సేవ యే అత్యంత సత్యమని ఉద్బోధించారు. మానవ సేవయే మాధవ సేవ అనేదే వివేకానందుని నినాదం. పూర్తిగా స్వతంత్రమై, అభివృద్ధి గతిని నడిచే శక్తివంతమైన భారతదేశాన్ని ఊహించి వ్యక్తపరిచినవారిలో వివేకానందుడు ప్రథముడు. భారతదేశం తన ఘన సాంస్కృతిక గతముతో, భవిష్యత్తు లోకి ధైర్యంగా ముందడుగు వెయ్యగలుగుతందని తెలియజెప్పారు. వివేకానందుడు స్థాపించిన రామకృష్ణ మిషన్ రాజకీయరహితమైంది.

టాగోర్ కుటుంబం, రవీంద్రనాథ్ టేగోర్ తో పాటు ఈ కాలం లోని నాయకుల విద్యాసంస్కరణల పై ప్రత్యేక ఆసక్తిని చూపించారు [2]. 1901లో రవీంద్రనాథ్ టేగోర్ రచించిన నాస్తానీర్ నవల పునరుజ్జీవనం ఉపాయాలను ఉపన్యసించి, వాటిని తమ కుటుంబాలలో పాటించని ఒక వ్యక్తిని తూర్పార పడుతుంది.

ఐరోపాలో "రెనైసాన్స్" అనే పదానికి అర్థం పునర్జన్మ. సుమారు వెయ్యిసంవత్సరాల మధ్యయుగపు చీకటి తరువాత 15,16 వ శతాబ్దాలలో తిరిగి గ్రీకు-రోమన్ కాలంలో మొదలైన శాస్త్ర పరిజ్ఞానంను పునరుద్దరించుట. కేశవ్ చంద్ర సేన్, బిపిన్ చంద్ర పాల్, ఎం.ఎన్.రాయ్ వంటి ముఖ్య సూత్రధారులు బెంగాల్ పునరుజ్జీవనంను ఐరోపా రెనైసాన్స్ తో పోల్చడం మొదలు పెట్టారు. సుమారు ఒక శతాబ్దం పాటు మారుతున్న బయటి ప్రపంచాన్ని బెంగాల్, మిగతా భారతదేశం కంటే బాగా అర్థం చేసుకొంది. భారతదేశాన్ని జాగృతం చెయ్యడంలో బెంగాల్ ప్రభావం ఐరోపాను జాగృతం చెయ్యడంలో ఇటలీ ప్రభావం వంటిదని చెప్పవచ్చు. ఇటలీ రెనైసాన్స్ కుడా సమాజంలో కొన్ని వర్గాల వారికే పరిమితమైంది. (సామాన్య జనులలో కాకుండా). "బెంగాల్ పునరుజ్జీవనం హుస్సేన్ షా ఆకాలంలో మొదలైన బెంగాలీ ప్రజల సాంస్కృతిక లక్షణాల సమ్మేళనం పునరుజ్జీవనం అని చెప్పవచ్చు.".

బంగ్లాదేశ్ లోని కొంతమంది పండితులు ఈనాడు బెంగాల్ పునరుజ్జీవనంను కొత్త కోణంలో చూస్తున్నారు. ప్రొఫెసర్ ముయునిద్దీన్ అహ్మద్ ఖాన్, ఇస్లాం చరిత్ర సంస్కృతి, చిట్టగాంగ్ విశ్వవిద్యాలయం, ఇలా అన్నాడు.

• రాజా రామ్మోహన్ రాయ్ (1774-1833)
• అలెక్సాండర్ డఫ్ (1806-1878)
• హెన్రీ డెరోజియో (1809-31) అతని శిష్యులు యువ బెంగాల్ ఉద్యమం
• కృష్ణ మోహన్ బెనర్జీ (1813-1885)
• జాన్ ఎలియట్ డ్రింక్ వాటర్ బెథూన్ (1801-1851)
• దేవేంద్రనాధ్ టాగోర్ (1817-1905)
• అక్షయ్ కుమార్ దత్తా (1820-86)
• ఈశ్వర్ చంద్ర విద్యాసాగర్ (1820-91)
• మైఖేల్ మదుసూదన్ దత్ (1824-73)
• లాల్ బెహారీ డే (1824-1892)
• కేశవ చంద్ర సేన్ (1838-1884)
• బంకిమ్ చంద్ర ఛటోపాద్యాయ్ (1838-1894)
• ప్రతాప్ చంద్ర ముజుందార్ (1840-1905)
• జగదానంద రాయ్ (fl. 1857-1879)
• జగదీశ్ చంద్రబోస్ (1858–1937)
• రవీంద్రనాథ్ టాగూర్ (1861-1941)
• కాదంబినీ గంగూలీ (1861-1923)
• రామకృష్ణ పరమహంస
• బ్రజేంద్ర నాథ్ సీల్ (1864-1938)
• శరత్ చంద్ర ఛటోపాధ్యాయ్ (1876-1938)
• సత్యేంద్రనాథ్ బోస్ (1894-1974)
• నిరాధ్ ఛౌదరి (1897-1999)
• ప్రేమేంద్ర మిత్రా (1904-1988)

• ఆసియాటిక్ సొసైటీ (స్థా.1784)
• ఫోర్ట్ విలియం కళాశాల (1800)
• శ్రీరాంపూర్ కళాశాల (1817)
• హిందూ కళాశాల (1817) (ఆ తరువాత దీన్నే ప్రెసిడెన్సీ కళాశాలగా పేరు మార్చారు)
• సంస్కృత కళాశాల (1824)
• జనరల్ శాసనసభస్ ఇన్స్టిట్యూషన్ (ప్రస్తుత స్కాటిష్ చర్చి కళాశాల) (1830)
• కలకత్తా పాఠశాల పుస్తక సంఘం (1817)
• కలకత్తా వైద్య కళాశాల (1835)
• కలకత్తా విశ్వవిద్యాలయం (1857)
• విద్యాసాగర్ కళాశాల (1872)
• బెతునే కళాశాల (1879)
• విశ్వభారతి విశ్వవిద్యాలయం (1921)
• ఢాకా విశ్వవిద్యాలయం (1921)

• బ్రహ్మ సమాజం
• బెంగాల్ చరిత్ర
• పునరుజ్జీవనం

• టాగూర్ కుటుంబ ప్రభావం - రవింద్రభారతి మ్యూజియం నుండి
• బాంగ్లాపీడియా
• కొన్ని ఔచిత్యమైన వ్యాసాలు