Shimpanzeja

Ajo kа katër nënlloje të konfirmuara dhe një nënlloj i pestë i propozuar. Shimpanzet dhe bonobot janë të lidhur ngushtë (nganjëherë te quajtur "shimpanze xhuxh") dhe klasifikohen në gjininë e shimpanzeve (Pan) . Dëshmitë nga fosilet dhe sekuencat e ADN -së tregojnë se Pan është si motra e prejardhjes njerëzore dhe është gjallesa më e afërt me njerëzit.

Shimpanze Vargu kohor: 4–0 Ma PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N ↓
P. t. schweinfurthii во Parku Kombëtar Kibale, Uganda.
Statusi i ruajtjes
E rrezikuar (BNRN-së 3.1)
Klasifikimi shkencor
Gjinia:	Shimpanze
Lloji:	Shimpanze e zakonshme
Pan troglodytes verus Pan troglodytes ellioti Pan troglodytes troglodytes Pan troglodytes schweinfurthii
Shpërndarja e nënspecieve 1. Pan troglodytes verus (e gjëlbert) 2. P. t. ellioti (e hirt) 3. P. t. troglodytes (e kuqe) 4. P. t. schweinfurthii (e kaltër)
Sinonimet
Simia troglodytes (Blumenbah, 1775) Troglodytes troglodytes (Blumenbah, 1776) Troglodytes niger (Zhofroa, 1812) Pan niger (Zhofroa, 1812) Anthropopithecus troglodytes (Saton, 1883)

Shimpanzeja është e mbuluar me flokë të zinj e të trashë, por fytyrën, gishtërinjt, duart dhe këmbët i ka te zhveshura. Është më i madhe dhe më i fortë se sa bonoboja. Ai peshon 40-70 kg për meshkujt dhe 27-50 kg ka nje gjatesi prej 150 cm. Periudha e saj e shtatzanisë është tetë muajsh. I vogli distancohet ne moshen 3 vjecare, por zakonisht me pas mban një marrëdhënie të ngushtë me nënën e tij për disa vjet. Shimpanzeja jeton në grupe prej 15 deri në 150 anëtarë, megjithëse individët udhëtojnë dhe ushqehen në grupe shumë më të vogla gjatë ditës. Ky lloj jeton në një hierarki të rreptë të dominuar nga meshkujt, ku mosmarrëveshjet në përgjithësi zgjidhen pa pasur nevojë për dhunë. Pothuajse të gjitha popullsitë e shimpanzeve janë regjistruar duke përdorur mjete, duke modifikuar shkopinjtë, shkëmbinjtë, barin dhe gjethet dhe duke i përdorur ato për të gjuajtur dhe për të marrë mjaltë, termite, milingona, arra dhe ujë. Ky lloj gjithashtu është gjetur se si krijojnë shkopinj të mprehur për të pickuar gjitarët të vegjël.

Shimpanzeja është e renditur në Listën e Kuqe e BNRN-së si një specie e rrezikuar. Vlerësohen midis 170,000 dhe 300,000 njësi nëpër gjithë qarkun. Kërcënimet më të mëdha për shimpanzetë janë humbja e habitatit, gjuetia dhe sëmundjet. Shimpanzetë shfaqen në kulturën popullore perëndimore si figura stereotipike të kllounit dhe shfaqen në ahengje të tilla si'' festa e cajit '' e shimpanzeve ,aktet e cirkut dhe shfaqjet në skenë. Ndonjëherë ato mbahen si kafshë shtëpiake, megjithëse forca dhe agresioni i tyre i bëjnë ata të rrezikshëm në këtë rol. Rreth njëqind shimpanze mbahen në laboratorë kërkimor, veçanërisht në Shtetet të Bashkuara. Janë bërë shumë përpjekje për të mësuar gjuhë të tilla si gjuha e shenjave amerikane për shimpanzetë me sukses të kufizuar.

Fjala angleze " chimpanzee " për herë të parë është shkruar në 1738. Ai rrjedh nga gjuha afrikane villi ki-mpenze ose fjala cimpanze që po ashtu rrjedh nga gjuha afrikane - ciluba, që do të thotë " majmun i ngjashëm me njeriun ". Kollokvializmi "chimp" (çimp) ndoshta e spikatur diku në fund të viteve 1870. Emri origjinal Pan e ka origjinën nga perendia greke, ndërsa emri i dukshem troglodytes është marrë nga Troglodytes, një racë mitike të banorëve të shpellës.

Majmuni i parë i madh njerëzor i njohur në shkencën perëndimore në shekullin e 17-të ishte "orang-utang" (gjinia Pongo ), një emër lokal malajas i shkruar në Java nga mjeku holandez Jakob Bontij. Në 1641, anatomisti holandez Nikolas Tulp e aplikoi emrin në shimpanzen ose bonobon të sjellë në Holandë nga Angola e sotme. Një tjetër anatomist holandez, Peter Kamper, preu mostra nga Afrika Qendrore dhe Azia Juglindore në vitet 1770, duke vënë në dukje dallimet midis majmunëve afrikanë dhe aziatikë. Natyralisti gjerman Johan Fridrih Blumenbah i klasifikoi shimpanzetë si troglodytes Simia deri në 1775. Një natyralist tjetër gjerman, Lorenc Oken, shpiku gjininë Pan në 1816. Bonobot u njohën si të ndryshëm nga shimpanzetë deri në vitin 1933.

Evolucioni

 

Pavarsisht numrit te madh të zbulimeve te fosileve të gjinisë njerëzore, fosilet e gjinisë së shimpanzeve nuk u përshkruan deri në vitin 2005. Popullatat ekzistuese të shimpanzeve në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore nuk u përputhën me vendet më të mëdha të fosileve njerëzore në Afrikën Lindore, por tani janë raportuar fosilet e shimpanzeve në Kenia. Kjo sugjeron që njerëzit dhe anëtarët e Klanit Pan ishin të pranishëm në Luginën e Riftit të Afrikës Lindore gjatë Pleistocenit të Mesëm.

Provat e ADN -së sugjerojnë se bonobot dhe shimpanzetë e zakonshme u ndanë nga njëri -tjetri më pak se një milion vite më parë (të ngjashme me Homo sapiens dhe Neandertalët ). Një studim gjenetik i vitit 2017 sugjeron një rrjedhë të lashtë të gjeneve (introspektim) 200 deri në 550 mijë vite më parë nga bonobo tek paraardhësit e shimpanzetë qendrore dhe lindore. Prejardhja e shimpanzeve është ndarë nga paraardhësi i fundit i përbashkët i prejardhjes njerëzore rreth gjashtë milionë vite më parë. Meqenëse asnjë specie tjetër përveç Homo sapiens nuk i mbijetoi prejardhjes njerëzore të asaj dege, të dy llojët e shimpanzeve janë të afërmit më të ngushtë të njerëzve; prejardhja e njerëzve dhe shimpanzetë ndryshoi nga gorillat (gjinia Gorrilla) rreth shtatë milionë vite më parë. Një studim i vitit 2003 argumentoi se shimpanzetë duhet të përfshihen në degën njerëzore si Homo troglodytes dhe vuri në dukje se "ekspertët thonë se shumë shkencëtarë ka të ngjarë që i kundërshtojnë riklasifikimin, veçanërisht në fushën e antropologjisë të ngarkuar emocionalisht dhe shpesh të diskutueshme".

Nënllojet dhe statusi i popullsisë

 

Pranuar janë katër nënlloje të shimpanzesë, me mundësinë për të pestën:

Studimet e fundit kanë sugjeruar që njerëzit ndikojnë në sjelljen e shimpanzeve. Një sugjerim është që dronët, kamerat e kurtheve dhe mikrofonat në distancë duhet të përdoren për të regjistruar dhe monitoruar shimpanzetë në vend të vëzhgimit të drejtpërdrejtë.

Struktura e grupit

 

Shimpanzetë jetojnë në komunitete që variojnë nga rreth 20 deri në150 anëtarë dhe e kalojnë pjesën më të madhe të kohës duke u udhëtuar në grupe të vogla sipas moshës dhe klasave gjinore. Si femrat dhe meshkujt udhëtojnë vetëm nganjëherë.Kjo shoqëri si në grup dhe të ndarë ndahet në 4 grupe: të gjithë meshkujt, femrat dhe pasardhës të rritur, të dy gjinitë, ose një femër dhe pasardhësit e saj. Këto grupe të vogla të ndryshme, për qëllime të ndryshme. Për shembull, një grup meshkujsh bashkohen për të kapur gjah, ndërsa një grup tjetër femrash në laktacion shërben për të filluar një "grup çerdhesh" për të rinjtë.

Çiftimi dhe prindërimi

Shimpanzetë çiftëzohen gjatë gjithë vitit, megjithëse numri i femrave në estrus ndryshon sezonalisht në një grup. Shimpanzetë femra kanë më shumë gjasa të hyjnë në estrus kur ushqimi është i disponueshëm. Femrat estrues shfaqin enjtje seksuale. Gjatë estrusit, femrat çiftëzohen me disa meshkuj në komunitetin e tyre, ndërsa meshkujt kanë testikuj të mëdhenj për konkurrencën e spermës. Ekzistojnë gjithashtu forma të tjera të çiftëzimit. Meshkujt dominues të një komuniteti ndonjëherë kufizojnë aksesin riprodhues tek femrat. Një mashkull dhe një femër mund të krijojnë një grup dhe çiftëzohen jashtë komunitetit të tyre. Përveç kësaj, femrat ndonjëherë largohen nga komuniteti i tyre dhe çiftëzohen me meshkuj nga komunitetet fqinje.

•  
  Shimpanze Koko në kopshtin zoologjik të Shkupit
•  
  Mashkull në kopshtin zoologjik të Shkupit
•  
  Mashkull në kopshtin zoologjik të Shkupit

• Anthropopithecus - takson i vjetëruar i primatëve
• Shimpanze Billy - shimpanze në Republikën Demokratike veriore të Kongos
• Lista e majmunëve individualë - lista e majmunëve të rëndësishëm jo -njerëzorë
• Prostitucioni i kafshëve - dëshmi të kufizuara të prostitucionit të kafshëve
• Një hap i vogël: Historia e shimpanzesë hapësinore, një dokumentar i vitit 2008
• Shimpanze, një dokumentar i vitit 2012

Burime të përgjithshme

• Goudall, Jane (1986). The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior. The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-11649-8.

• DiscoverChimpanzees.org
• Burimet e gjenomit të shimpanzesë
• Informacioni i primatit është zakonisht shimpanze
• Profili i specieve të Shërbimit të Peshkut dhe Kafshëve të Egra të SHBA Arkivuar 2 tetor 2006 tek Wayback Machine
• Shikoni shimpanzet të zakonshme të Ensembl
• Afati kohor njerëzor (ndërveprues) - Smithsonian, Muzeu Kombëtar i Historisë Natyrore (Gusht 2016).