Evolucioni

Këto karakteristika janë shprehje e gjeneve që kalojnë nga prindi te pasardhësit gjatë riprodhimit. Karakteristikat e ndryshme priren të ekzistojnë brenda çdo popullate të caktuar si rezultat i mutacionit, rikombinimit gjenetik dhe burimeve të tjera të variacionit gjenetik.

Përmbledhje

Evolucioni ndodh kur proceset evolucionare si përzgjedhja natyrore (përfshirë përzgjedhjen seksuale) dhe zhvendosja gjenetike veprojnë mbi këtë variacion, duke rezultuar në disa karakteristika që bëhen më të zakonshme ose të rralla brenda një popullate. Rrethanat që përcaktojnë nëse një karakteristikë duhet të jetë e zakonshme apo e rrallë brenda një popullate ndryshojnë vazhdimisht, duke rezultuar në ndryshimin e karakteristikave të trashëgueshme që lindin gjatë brezave të njëpasnjëshëm. Është ky proces i evolucionit që ka krijuar biodiversitetin në çdo nivel të organizimit biologjik, duke përfshirë nivelet e specieve, organizmave individualë dhe molekulave.

Teoria shkencore e evolucionit nga seleksionimi natyror u konceptua në mënyrë të pavarur nga Charles Darwin dhe Alfred Russel Wallace në mesin e shekullit XIX dhe u parashtrua në detaje në librin e Darvinit "Mbi origjinën e specieve" . Evolucioni nga seleksionimi natyror u demonstrua fillimisht nga vëzhgimi se shpesh prodhohen më shumë pasardhës sesa mund të mbijetojnë. Kjo pasohet nga tre fakte të vëzhgueshme për organizmat e gjallë: (1) tiparet ndryshojnë midis individëve në lidhje me morfologjinë, fiziologjinë dhe sjelljen e tyre ( variacion fenotipik ), (2) tipare të ndryshme japin shkallë të ndryshme të mbijetesës dhe riprodhimit ( përshtatshmëri diferenciale) dhe ( 3) tiparet mund të kalohen nga brezi në brez ( trashëgimia e fitnesit). Kështu, në brezat e njëpasnjëshëm anëtarët e një popullate kanë më shumë gjasa të zëvendësohen nga pasardhësit e prindërve me karakteristika të favorshme që u kanë mundësuar atyre të mbijetojnë dhe të riprodhohen në mjediset e tyre përkatëse. Në fillim të shekullit XX, ide të tjera konkurruese të evolucionit si mutacionizmi dhe ortogjeneza u hodhën poshtë pasi sinteza moderne pajtoi evolucionin darvinian me gjenetikën klasike, e cila vendosi evolucionin adaptiv si të shkaktuar nga seleksionimi natyror që vepron mbi variacionin gjenetik Mendelian.

E gjithë jeta në Tokë ka një paraardhës të fundit të përbashkët universal (LUCA) që jetoi afërsisht 3,5–3,8 miliardë vjet më parë. Të dhënat fosile përfshijnë një progresion nga grafiti i hershëm biogjen, në fosilet mikrobiale tek organizmat shumëqelizorë të fosilizuar. Modelet ekzistuese të biodiversitetit janë formuar nga formimet e përsëritura të specieve të reja ( speciacioni ), ndryshimet brenda specieve ( anagjeneza ) dhe humbja e specieve ( zhdukja ) gjatë gjithë historisë evolucionare të jetës në Tokë. Tiparet morfologjike dhe biokimike janë më të ngjashme midis specieve që kanë një paraardhës të përbashkët më të fundit dhe mund të përdoren për të rindërtuar pemët filogjenetike .

Biologët evolucionarë kanë vazhduar të studiojnë aspekte të ndryshme të evolucionit duke formuar dhe testuar hipoteza, si dhe duke ndërtuar teori të bazuara në prova nga terreni ose laboratori dhe në të dhënat e krijuara nga metodat e biologjisë matematikore dhe teorike . Zbulimet e tyre kanë ndikuar jo vetëm në zhvillimin e biologjisë, por edhe në shumë fusha të tjera shkencore dhe industriale, duke përfshirë bujqësinë, mjekësinë dhe shkencat kompjuterike .

Shih edhe

Literatura

Altenberg, Lee (1995). "Genome growth and the evolution of the genotype–phenotype map". përmbledhur nga Banzhaf, Wolfgang; Eeckman, Frank H. (red.). Evolution and Biocomputation: Computational Models of Evolution. Lecture Notes in Computer Science. Vëll. 899. Berlin; New York: Springer-Verlag Berlin Heidelberg. fq. 205–259. CiteSeerX 10.1.1.493.6534. doi:10.1007/3-540-59046-3_11. ISBN 978-3-540-59046-0. ISSN 0302-9743. LCCN 95005970. OCLC 32049812.
Birdsell, John A.; Wills, Christopher (2003). "The Evolutionary Origin and Maintenance of Sexual Recombination: A Review of Contemporary Models". përmbledhur nga MacIntyre, Ross J.; Clegg, Michael T. (red.). Evolutionary Biology. Evolutionary Biology. Vëll. 33. New York: Springer Science. ISBN 978-1-4419-3385-0. ISSN 0071-3260. OCLC 751583918.
Bowler, Peter J. (1989). The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-3888-0. LCCN 89030914. OCLC 19322402.
Bowler, Peter J. (2003). Evolution: The History of an Idea (bot. 3rd completely rev. and expanded). Berkeley, California: University of California Press. ISBN 978-0-520-23693-6. LCCN 2002007569. OCLC 49824702.
Browne, Janet (2003). Charles Darwin: The Power of Place. Vëll. 2. London: Pimlico. ISBN 978-0-7126-6837-8. LCCN 94006598. OCLC 52327000.
Burkhardt, Frederick; Smith, Sydney, red. (1991). The Correspondence of Charles Darwin. The Correspondence of Charles Darwin. Vëll. 7: 1858–1859. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-38564-0. LCCN 84045347. OCLC 185662993.
Carroll, Sean B.; Grenier, Jennifer K.; Weatherbee, Scott D. (2005). From DNA to Diversity: Molecular Genetics and the Evolution of Animal Design (bot. 2nd). Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing. ISBN 978-1-4051-1950-4. LCCN 2003027991. OCLC 53972564.
Chapman, Arthur D. (2009). Numbers of Living Species in Australia and the World (bot. 2nd). Canberra: Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts: Australian Biological Resources Study. ISBN 978-0-642-56860-1. OCLC 780539206. Arkivuar nga origjinali më 2016-12-25. Marrë më 2016-11-06.
Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. New York: Viking. ISBN 978-0-670-02053-9. LCCN 2008033973. OCLC 233549529.
Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". përmbledhur nga Lewis, C.L.E.; Knell, S.J. (red.). The Age of the Earth: from 4004 BC to AD 2002. Geological Society Special Publication. Vëll. 190. fq. 205–221. Bibcode:2001GSLSP.190..205D. doi:10.1144/gsl.sp.2001.190.01.14. ISBN 978-1-86239-093-5. LCCN 2003464816. OCLC 48570033. S2CID 130092094. ;
Darwin, Charles (1837). "B" Notebook. The notebook is available from The Complete Work of Charles Darwin Online. Retrieved 2019-10-09.
Darwin, Charles (1859). On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (bot. 1st). London: John Murray. LCCN 06017473. OCLC 741260650. The book is available from The Complete Work of Charles Darwin Online. Retrieved 2014-11-21.
Darwin, Charles (1872). The Expression of the Emotions in Man and Animals. London: John Murray. LCCN 04002793. OCLC 1102785.
Darwin, Francis, red. (1909). The foundations of The origin of species, a sketch written in 1842 (PDF). Cambridge: Printed at the University Press. LCCN 61057537. OCLC 1184581. Marrë më 2014-11-27.
Dennett, Daniel (1995). Darwin's Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-80290-9. LCCN 94049158. OCLC 31867409.
Dobzhansky, Theodosius (1968). "On Some Fundamental Concepts of Darwinian Biology". përmbledhur nga Dobzhansky, Theodosius; Hecht, Max K.; Steere, William C. (red.). Evolutionary Biology. Volume 2 (bot. 1st). New York: Appleton-Century-Crofts. fq. 1–34. doi:10.1007/978-1-4684-8094-8_1. ISBN 978-1-4684-8096-2. OCLC 24875357.
Dobzhansky, Theodosius (1970). Genetics of the Evolutionary Process. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-02837-0. LCCN 72127363. OCLC 97663.
Eldredge, Niles; Gould, Stephen Jay (1972). "Punctuated equilibria: an alternative to phyletic gradualism". përmbledhur nga Schopf, Thomas J.M. (red.). Models in Paleobiology. San Francisco, California: Freeman, Cooper. ISBN 978-0-87735-325-6. LCCN 72078387. OCLC 572084.
Eldredge, Niles (1985). Time Frames: The Rethinking of Darwinian Evolution and the Theory of Punctuated Equilibria. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-49555-8. LCCN 84023632. OCLC 11443805.
Ewens, Warren J. (2004). Mathematical Population Genetics. Interdisciplinary Applied Mathematics. Vëll. I. Theoretical Introduction (bot. 2nd). New York: Springer-Verlag New York. ISBN 978-0-387-20191-7. LCCN 2003065728. OCLC 53231891.
Fisher, Ronald A. (1930). The Genetical Theory of Natural Selection. Oxford: The Clarendon Press. ISBN 978-0-19-850440-5. LCCN 30029177. OCLC 18500548.
Futuyma, Douglas J. (2004). "The Fruit of the Tree of Life: Insights into Evolution and Ecology". përmbledhur nga Cracraft, Joel; Donoghue, Michael J. (red.). Assembling the Tree of Life. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517234-8. LCCN 2003058012. OCLC 61342697. "Proceedings of a symposium held at the American Museum of Natural History in New York, 2002."
Futuyma, Douglas J. (2005). Evolution. Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates. ISBN 978-0-87893-187-3. LCCN 2004029808. OCLC 57311264.
Futuyma, Douglas J.; Kirkpatrick, Mark (2017). Evolution (bot. Fourth). Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates. ISBN 978-1-60535-605-1. LCCN 2017000562. OCLC 969439375.
Gould, Stephen Jay (2002). The Structure of Evolutionary Theory. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press of Harvard University Press]]. ISBN 978-0-674-00613-3. LCCN 2001043556. OCLC 47869352.
Gray, Peter (2007). Psychology (bot. 5th). New York: Worth Publishers. ISBN 978-0-7167-0617-5. LCCN 2006921149. OCLC 76872504.
Hall, Brian K.; Hallgrímsson, Benedikt (2008). Strickberger's Evolution (bot. 4th). Sudbury, Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. ISBN 978-0-7637-0066-9. LCCN 2007008981. OCLC 85814089.
Hennig, Willi (1999) [Originally published 1966 (reprinted 1979); translated from the author's unpublished revision of Grundzüge einer Theorie der phylogenetischen Systematik, published in 1950]. Phylogenetic Systematics. Translation by D. Dwight Davis and Rainer Zangerl; foreword by Donn E. Rosen, Gareth Nelson, and Colin Patterson (bot. Reissue). Urbana, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-06814-0. LCCN 78031969. OCLC 722701473.
Holland, John H. (1975). Adaptation in Natural and Artificial Systems: An Introductory Analysis with Applications to Biology, Control, and Artificial Intelligence. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08460-9. LCCN 74078988. OCLC 1531617.
Kampourakis, Kostas (2014). Understanding Evolution. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03491-4. LCCN 2013034917. OCLC 855585457.
Kirk, Geoffrey; Raven, John; Schofield, Malcolm (1983). The Presocratic Philosophers: A Critical History with a Selection of Texts (bot. 2nd). Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27455-5. LCCN 82023505. OCLC 9081712.
Koza, John R. (1992). Genetic Programming: On the Programming of Computers by Means of Natural Selection. Complex Adaptive Systems. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 978-0-262-11170-6. LCCN 92025785. OCLC 26263956.
Lamarck, Jean-Baptiste (1809). Philosophie Zoologique. Paris: Dentu et L'Auteur. OCLC 2210044. Stampa:Internet Archive. Retrieved 2014-11-29.
Lane, David H. (1996). The Phenomenon of Teilhard: Prophet for a New Age (bot. 1st). Macon, Georgia: Mercer University Press. ISBN 978-0-86554-498-7. LCCN 96008777. OCLC 34710780.
Levinson, Gene (2019). Rethinking Evolution: The Revolution That's Hiding in Plain Sight. Hackensack, New Jersey: World Scientific. ISBN 978-1-78634-726-8. LCCN 2019013762. OCLC 1138095098. Arkivuar nga origjinali më 21 maj 2022. Marrë më 15 dhjetor 2021.
Lucretius. "Book V, lines 855–877". De Rerum Natura. Edited and translated by William Ellery Leonard (1916). Medford/Somerville, Massachusetts: Tufts University. OCLC 33233743. Arkivuar nga origjinali më 2014-09-04. Marrë më 2014-11-25. ;
Mason, Stephen F. (1962). A History of the Sciences. Collier Books. Science Library, CS9 (bot. New rev.). New York: Collier Books. LCCN 62003378. OCLC 568032626.
Maynard Smith, John (1978). The Evolution of Sex. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29302-0. LCCN 77085689. OCLC 3413793.
Maynard Smith, John (1998). "The Units of Selection". përmbledhur nga Bock, Gregory R.; Goode, Jamie A. (red.). The Limits of Reductionism in Biology. Novartis Foundation Symposia. Vëll. 213. Chichester; New York: John Wiley & Sons. fq. 203–221. doi:10.1002/9780470515488.ch15. ISBN 978-0-471-97770-4. LCCN 98002779. OCLC 38311600. PMID 9653725. ; "Papers from the Symposium on the Limits of Reductionism in Biology, held at the Novartis Foundation, London, May 13–15, 1997."
Mayr, Ernst (1942). Systematics and the Origin of Species from the Viewpoint of a Zoologist. Columbia Biological Series. Vëll. 13. New York: Columbia University Press. LCCN 43001098. OCLC 766053.
Mayr, Ernst (1982). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Translation of John Ray by E. Silk. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press. ISBN 978-0-674-36445-5. LCCN 81013204. OCLC 7875904.
Mayr, Ernst (2002) [Originally published 2001; New York: Basic Books]. What Evolution Is. Science Masters. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-60741-0. LCCN 2001036562. OCLC 248107061.
McKinney, Michael L. (1997). "How do rare species avoid extinction? A paleontological view". përmbledhur nga Kunin, William E.; Gaston, Kevin J. (red.). The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences (bot. 1st). London; New York: Chapman & Hall. ISBN 978-0-412-63380-5. LCCN 96071014. OCLC 36442106.
Miller, G. Tyler; Spoolman, Scott E. (2012). Environmental Science (bot. 14th). Belmont, California: Cengage Learning. ISBN 978-1-111-98893-7. LCCN 2011934330. OCLC 741539226. Marrë më 2014-12-27.
Nardon, Paul; Grenier, Anne-Marie (1991). "Serial Endosymbiosis Theory and Weevil Evolution: The Role of Symbiosis". përmbledhur nga Margulis, Lynn; Fester, René (red.). Symbiosis as a Source of Evolutionary Innovation: Speciation and Morphogenesis. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 978-0-262-13269-5. LCCN 90020439. OCLC 22597587. "Based on a conference held in Bellagio, Italy, June 25–30, 1989"
National Academy of Sciences; Institute of Medicine (2008). Science, Evolution, and Creationism. Washington, DC: National Academy Press. ISBN 978-0-309-10586-6. LCCN 2007015904. OCLC 123539346. Marrë më 2014-11-22.
Odum, Eugene P. (1971). Fundamentals of Ecology (bot. 3rd). Philadelphia, Pennsylvania: Saunders. ISBN 978-0-7216-6941-0. LCCN 76081826. OCLC 154846.
Okasha, Samir (2006). Evolution and the Levels of Selection. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926797-2. LCCN 2006039679. OCLC 70985413.
Panno, Joseph (2005). The Cell: Evolution of the First Organism. Facts on File science library. New York: Facts on File. ISBN 978-0-8160-4946-2. LCCN 2003025841. OCLC 53901436.
Piatigorsky, Joram; Kantorow, Marc; Gopal-Srivastava, Rashmi; Tomarev, Stanislav I. (1994). "Recruitment of enzymes and stress proteins as lens crystallins". përmbledhur nga Jansson, Bengt; Jörnvall, Hans; Rydberg, Ulf; etj. (red.). Toward a Molecular Basis of Alcohol Use and Abuse. Experientia. Vëll. 71. Basel; Boston: Birkhäuser Verlag. fq. 241–50. doi:10.1007/978-3-0348-7330-7_24. ISBN 978-3-7643-2940-2. LCCN 94010167. OCLC 30030941. PMID 8032155. ;
Pigliucci, Massimo; Müller, Gerd B., red. (2010). Evolution, the Extended Synthesis. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 978-0-262-51367-8. LCCN 2009024587. OCLC 804875316. Arkivuar nga origjinali më 2015-09-18.
Provine, William B. (1971). The Origins of Theoretical Population Genetics. Chicago History of Science and Medicine (bot. 2nd). Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-68464-2. LCCN 2001027561. OCLC 46660910.
Raven, Peter H.; Johnson, George B. (2002). Biology (bot. 6th). Boston, Massachusetts: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-112261-0. LCCN 2001030052. OCLC 45806501.
Ray, John (1686). Historia Plantarum [History of Plants]. Vëll. I. Londini: Typis Mariæ Clark. LCCN agr11000774. OCLC 2126030.
Rechenberg, Ingo (1973). Evolutionsstrategie; Optimierung technischer Systeme nach Prinzipien der biologischen Evolution (PhD thesis). Problemata (në gjermanisht). Vëll. 15. Afterword by Manfred Eigen. Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog. ISBN 978-3-7728-0373-4. LCCN 74320689. OCLC 9020616.
Ridley, Mark (2004). Evolution. Oxford: Blackwell. ISBN 978-1405103459.
Stearns, Beverly Peterson; Stearns, Stephen C. (1999). Watching, from the Edge of Extinction. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-08469-6. LCCN 98034087. OCLC 803522914.
Stevens, Anthony (1982). Archetype: A Natural History of the Self. London: Routledge & Kegan Paul. ISBN 978-0-7100-0980-7. LCCN 84672250. OCLC 10458367.
Voet, Donald; Voet, Judith G.; Pratt, Charlotte W. (2016). Fundamentals of Biochemistry: Life at the Molecular Level (bot. Fifth). Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-11-891840-1. LCCN 2016002847. OCLC 939245154.
Wright, Sewall (1984). Genetic and Biometric Foundations. Evolution and the Genetics of Populations. Vëll. 1. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-91038-3. LCCN 67025533. OCLC 246124737.

Referime

This article uses material from the Wikipedia Shqip article Evolucioni, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.

Evolucioni

Përmbledhje

Shih edhe

Literatura

Referime

Tags:

🔥 Trending searches on Wiki Shqip: