انګلستان

لوېديځ ته له ويلز او شمال ته له سکاټلينډ سره پوله لري. شمال لوېديځ ته يې د ايرلينډ سمندر او سويلي لوېدیځ ته يې د سلتيک سمندر پروت دی. انګلستان د اروپا له لويې وچې نه ختيځ لور ته د شمال په سمندر او سويل لور ته د انګليش کانال په واسطه جلا شوی دی. دا هېواد د لويې بریتانیې د ټاپو پنځه پر اتمه برخه پوښي چې په شمالي اطلس کې پروت دی، له سلو زيات کوچني ټاپوګان په کې شامل دي، لکه د اسکيلي او وايت ټاپوګان.

انګلېنډ
بە ئینگلیزیی بریتانیایی: England
رسمي نښه	England
Nickname	Blighty
Named after	Angles، land
Official language	انگليسي
Anthem	God Save the King
لويه وچه	اروپا
هېواد	برېتانيا
پلازمېنه	لندن
ځاي د هيواد په برخه کې	برېتانيا
وختزون موقعيت	Greenwich Mean Time
کوارډينېټي موقعيت
Coordinates of easternmost point
Coordinates of northernmost point
Coordinates of southernmost point
Coordinates of westernmost point
ترټولو لوړه څوکه	Scafell Pike
Lowest point	The Fens
Basic form of government	parliamentary monarchy، constitutional monarchy
Office held by head of state	monarch of the United Kingdom
هېوادمشر	چارلېس، د ويلز شهزاده
Office held by head of government	د برېتانیې لومړی وزیر
د حکومت مشر	ریشي سوناک
Legislative body
د وگړو شمېر	۵۳٬۰۱۲٬۴۵۶، ۵۷٬۱۰۶٬۳۹۸
Currency	pound sterling
Shares border with	سکاټلينډ، ولز
واک ورپاته کيدنه له	Kingdom of England
Language used	انگليسي
سيمه	۱۳۰٬۲۷۸ کیلومتره مربع
رسمي وېبځی	https://www.visitengland.com/
Flag	flag of England
Coat of arms	Royal Arms of England
Official symbol	Tudor rose
Depicted by	Charles James fonds
Geography of topic	geography of England
Patron saint	Saint George
Economy of topic	economy of England
Demographics of topic	demographics of England
Country calling code	+44
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

هغه سيمه چې اوس د انګلستان په نوم ياديږي، په لومړي ځل په کې عصري انسانان د لوړ ډبرين پړاو له مهاله اوسېدلي دي، خو نوم يې له انګليس (Angles) څخه اخستی، دا يوه جرماني قبيله وه چې نوم يې د انګليا (Anglia) له ټاپووزمې نه خپل کړی و، څوک چې دلته په پنځمه او شپږمه پېړۍ کې مېشت شوي وو. انګلستان په لسمه پېړۍ کې متحد دولت وګرځېد او په نوره پراخه نړۍ له خپل کشف راهيسې مهم کلتوري او حقوقي اغېز لري، کوم چې له پنځلسمې پېړۍ څخه پيلېږي. انګليسي ژبه، انجليکي کليسا او انګريزي قانون، کوم چې په نړۍ کې د نورو ډېرو هېوادونو د عام قانون حقوقي بنسټ دی، په انګلستان کې وده وکړه او ګڼو نورو هېوادونو د دې هېواد د حکومت پارلماني نظام خپل کړی دی. په انګلستان کې په اتلسمه پېړۍ کې صنعتي اوښتون پيل شو او دا ټولنه يې د نړۍ په لومړۍ صنعتي هېواد بدله کړه.

د انګلستان ځمکې تر ډېره بريده ټيټې غونډۍ او اوارې دي، په ځانګړي ډول په مرکزي او سويلي انګلستان کې. که څه هم په شمالي برخو کې لوړې ځمکې او غره یيزې سيمې هم لري (د بېلګې په ډول ليک ولسوالۍ او پنينس). همدا راز په لوېدیځ کې (د نمونې په ډول: ډارتمور او د شروپشاير غونډۍ). پلازمېنه يې لندن دی، کوم چې د بریتانیې تر ټولو ستره ښاري سيمه ده. د انګلستان ۵۶.۳ ميليونه نفوس د بریتانیې څلور اتيا سلنه نفوس جوړوي، ډېری يې د لندن په شا اوخوا، سويل ختيځ، د ميډلينډز ښاري سيمو، شمال لوېدیځ، شمال ختيځ او يورکشاير کې ژوند کوي، کومې سيمې چې په نولسمه پېړۍ کې په سترو صنعتي سيمو بدلې شوې دي.

د انګلستان پاچهي، چې له ۱۵۳۵ز کال وروسته په کې ويلز هم شامل شو، د ۱۷۰۷ز کال د مۍ مياشتې په لومړۍ نېټه د يوه جلا خپلواک هېواد په توګه وپېژندل شو او دا هغه مهال کله چې تر يادې نېټې يو کال مخکې، د اتحاديې په تړون کې هغه شرايط نافذ شول، په کومو چې د اتحاد په قوانينو کې موافقه شوې وه. د همدې تړون په پايله کې له سکاټلينډ سره سياسي اتحاد رامنځ ته شو، تر څو د لويې بریتانیې پاچهي جوړه کړي. په ۱۸۰۱ز کال کې، لويه بریتانيه (د اتحاد د يو بل قانون له لارې) د ايرلينډ له سلطنت سره يو ځای شوه او په دې توګه دا سيمه د لويې بریتانیې او ايرلينډ متحد سلطنت وګرځېد. په ۱۹۲۲ز کال کې د اريلينډ خپلواک دولت، له بریتانیې جلا شو او په دې توګه پخوانی نوم بدل او «د لويې بریتانیې او شمالي ايرلينډ متحد سلطنت» نوم يې غوره کړ.

د (England) نوم، له لرغوني انګريزي نوم (Englaland) څخه اخستل شوی دی چې ژباړه يې ده «د انګليس ځمکه». انګليس يوه جرماني قبيله وه چې د منځنيو پېړيو په لومړيو کې په لويه بریتانيه کې مېشت شوې وه. انګليس د بالتيک سمندر د کيل په ابناء کې د انګليا له ټاپووزمې نه راغلي وو (د اوسني المان - Schleswig–Holstein- ايالت). د دې اصطلاح کارونه، په لومړي ځل د « Engla londe» په توګه د نولسمې پېړۍ په وروستيو کې شوې ده چې، دا د انګريزانو د بيدي کليسا د لرغوني تاريخ د انګليسي ژبې ژباړه ده. دا نوم بيا له اوسنۍ معنا نه په جلا ډول په بېلا بېلو معناوو کارول شوی دی، «هغه ځمکه چې انګريزانو په کې ژوند کړی دی»، په دوی کې هغه انګريزان هم شامل وو، چې د سکاټلينډ په سويل ختيځ کې مېشت وو. په هغه وخت کې دا سيمه د نورتامبريا د انګريزي سلطنت برخه وه. انګلو- ساکسن کرونيکل ثبت کړې، چې د ۱۰۸۶ ز د قيامت ورځې کتاب ټول انګلستان رانغښتی و، يعنې انګريزي سلطنت، خو څو کاله وروسته دې کرونيکل څرګنده کړه چې، پاچا مالکوم درېيم «له سکاټلينډ نه بهر په انګلالينډ کې لوتيانت» ته ولاړ او په دې توګه يې دا ټکی په لا زياتې لرغونې معنا وکاراوه.

انګليس ته لومړۍ تاييد شوې اشاره، په لومړۍ پېړۍ کې د تاسيتوس جرمانيا په آثارو کې شوې ده، چېرې چې لاتيني ټکی «Anglii» کارول شوی دی. پوهانو د قبيلوي نوم د جرړو د پېژندلو په اړه اختلاف کړی، وړانديز شوی چې دا ټکی د انګلين ټاپووزمې له بڼې نه اخستل شوی دی چې زاويې ته ورته شکل يې درلود. دا نه ده معلومه، چې کله او ولې يوه اصطلاح د يوې قبيلې له نامه نه واخستل شوه، کومې قبيلې چې له نورو قبيلو څخه کم اهميت درلود، لکه ساکسونز او بيا دا نوم د ټول هېواد او د دې هېواد د خلکو لپاره کارول کېده، خو داسې برېښي چې دا چاره تر هغه دود پورې اړونده ښکاري، چې جرماني خلکو ته به په بریتانيه کې انګلي ساکسون يا انګليش ساکسون ويل کېدل، تر څو د دوی او د لويې وچې د نورو زړو ساکسونو (Eald-Seaxe) تر منځ توپير وکړي، کوم چې په شمالي المان کې د ويسر او ايډر د سمندرونو په منځ کې مېشت وو. په سکاټلينډي ګاليک کې بله ژبه چې د لويې بریتانیې په ټاپو کې يې وده کړې، د ساکسون قبيلې خپل نوم يې د انګلستان (Sasunn) ټکي ته ورکړ. همدا راز، د انګريزي ژبې ويلزي نوم «Saesneg» دی. د انګلستان رومانوي نوم «Loegria» دی، کوم چې د انګلستان لپاره د ويلزي ټکي اړوند دی او په ارتوري افسانه کې د کارېدو له امله يې زيات شهرت موندلی دی. د انګلستان لپاره د «البيون» ټکی په شاعرانه انداز کې کارول شوی دی، که څه هم اصلي معنا يې په ټوليز ډول د بریتانیې ټاپو دی.

له تاريخ مخکې او لرغونی پړاو

په هغه سيمه کې چې اوس د انګلستان په نوم پېژندل کېږي، د انسانانو د شتون لومړي پېژندل شوي شواهد د پخوانيو انسانانو اړوند دي چې تاريخ يې په اټکلي ډول ۷۸۰۰۰۰ کاله مخکې وخت ته رسېږي. په انګلستان کې د تر ټولو پخواني انسان کشف شوو هډوکو تاريخ ۵۰۰۰۰۰ کاله پخواني وخت ته رسېږي. دا روښانه شوې ده چې، عصري انسان په دې سيمه کې د لوړ ډبرين پړاو پر مهال دلته ژوند کړی دی، خو دايمي استوګنه په وروستيو شپږ زره کلونو کې رامنځ ته شوې وه. د وروستي کنګلي عصر څخه وروسته يوازې ستر تي لرونکي حيوانات لکه: ماموت، مېښې «د غره غويي» او وړين کرکدن پاتې شوي دي. نږدې ۱۱۰۰۰ کاله مخکې، کله چې د يخ تختې په کمېدو شوې، انسانان په دې سيمه کې بيا زيات شول، جينتيکي څېړنې وړانديز کوي چې دوی د ايبيري ټاپووزمې له شمالي برخو څخه دلته راغلې دي. د سمندر سطحه له اوس نه ښکته وه او بریتانيه له ايرلينډ او ايروايشيا سره د ځمکني پول له لارې نښتې وه. کله چې سمندر راپورته شو، دا سيمه له ايرلينډ نه ۱۰۰۰۰ کاله مخکې او له ايروايشيا نه دوه زريزې مخکې جلا شوه.

له میلاد نه دوه زره او پنځه سوه کاله مخکې دې سیمې ته «بېکر» کلتور راورسېد، دلته يې د څښاک او خوراک لوښي معرفي کړل چې، له خټو نه جوړ شوي وو. د مسو د ډبرو د وېلې کولو لپاره يې لوښي دود کړل. دا هغه مهال و چې ستر او مهم ډبرين څلي جوړ شول، لکه: «ستوني هينج» ا و «اوبري». د قلعي او مسو په يو ځای ګرمولو سره چې په دې سيمه کې ډېر زيات وو، د بيکر کلتور خلکو ژيړ (برونز) جوړول کړل او وروسته يې د اوسپنې له تختو څخه اوسپنه جوړه کړه. د اوسپنې د ويلې کولو ودې له دوی سره مرسته وکړه چې ډېرې ښې يوې جوړې کړي، په کرنه کې پرمختګ وکړي (د بېلګې په ډول: له سيليټيک کروندو سره) او همدا راز یې د نورو اغېزناکو وسلو په جوړولو کې مرسته وکړه.